Balkan u užem i Jugoistočna Evropa (JIE) u širem smislu su u velikoj mjeri nestali sa internacionalne političke karte. Postoje, navodno, puno važniji problemi i krize o kojima se SAD i EU moraju brinuti. Stoga poprilično veliki JIE-aparat Vašingtona i Brisela svoj svakodnevni posao u regionu otaljava bez prigovora. Međutim, hitno neophodni politički impulsi, koncepti i vizije za rješavanje velikog broja tamošnjih konflikata - izostaju.
Ispod ovog praga percepcije “velike” politike pojačavaju se antagonizmi između naroda. Nacionalizam, korupcija, ugnjetavanje medija, potlačivanje pravosuđa i indoktrinacija omladine markiraju sve više novih dramatičnih vrhunaca. U ovom novom galimatijasu prijete nove konfrontacije, čija se eskalacija više ne može isključiti - čak i oružana. U svakom slučaju Srbija - kao srce zapadnog Balkana - i Hrvatska, najmlađa članica EU, se već naoružavaju. U svim zemljama regiona političke elite zloupotrebljavaju istoriju da bi “dokazale” navodnu ulogu žrtve sopstvene nacije, a time i ostvarile populističku homogenizaciju stanovništva protiv susjeda. Trenutno Bugarska, članica EU, naučno vrlo upitnim istorijskim tezama blokira približavanje Sjeverne Makedonije Briselu, koje sve strane tako žele. Bosnu i Hercegovinu je svađa - često ispunjena čak mržnjom - muslimanskih Bošnjaka, pravoslavnih Srba i katoličkih Hrvata dovela do nivoa jedne “failed state”.
Komadanje zemlje u dvije skoro autonomne konstrukcije - sa 14 parlamenata i 120 ministara na samo 3 miliona stanovnika - tamošnji vrh politike veoma brižno njeguje ne bi li u tom rašomonu od državnog vakuuma moći osigurao sopstvene pozicije.
Svuda u regionu se vodeći političari orijentišu prema primjeru ruskog predsjednika Vladimira Putina. Mađarski premijer Viktor Orban sa svojom “iliberalnom demokratijom” obožava i kopira gazdu Kremlja kao i srpski predsjednik Aleksandar Vučić. Janeza Janšu, premijera EU i NATO države Slovenije, u nastojanju da slovenačke medije uvede u brazdu po mađarskom modelu - podržava Orban iz sve snage.
Desno-nacionalni Janša preko dršutvenih mreža otvoreno imitira bivšeg predsjednika SAD Donalda Trampa i njegov pohod protiv “Fake News Media”. Upravo zato je precizno za početak proljeća u najbitnijim medijima Jugoistočne Evrope bila pravi hit opširna fotoreportaža ruske državne agencije “Sputnjik” o Putinu u zimskim čarolijama sibirskih divljina.
Region bez perspektiva
Uvijek isti političari u regionu, koji su već decenijama na vlasti, do sada su od strane EU i SAD uvijek bili posmatrani kao partneri za reforme, demokratizaciju i modernizaciju njihovih zemalja - iako su oni centralno jezgro svih tamošnjih problema. Ti političari - sa sve blagoslovom zapadnih prijestonica - mogu da rade šta im padne na pamet u njihovim državama ali zauzvrat moraju da se pokažu kooperativni pri smanjenju nacionalnih tenzija prema susjedima.
Upravo ovaj koncept je na Balkanu doživio potpuni brodolom. Ali i pored toga Zapad se ponaša kao da sve teče po planu. Glavna stvar: vlada mir i tišina. Što je centralna parola, osobito poslije iskustva sa građanskim ratovima pri raspadu Jugoslavije u 90-im godinama prošlog vijeka.
Rezultat se može vidjeti u svim bitnim internacionalnim indeksima i rejting-listama, godinu za godinom. Zemlje regiona ubrzano gube tlo pod nogama kada je riječ o korupciji, slobodi mišljenja i medija, nezavisnom pravosuđu, funkcionisanju državnih institucija i kriminalu. To prouzrokuje da ljudi srednjoročno tu više ne vide svoju perspektivu. Već godinama se JIE dešava masovni egzodus njenih građana. Prije svega mladih i dobro školovanih. Ostaju puste države, u kojima ni ljekarska njega i opskrba više ne mogu besprekorno da funkcionišu: zbog odlaska medicinskog osoblja. A i zanatlije postaju, iz istog razloga, rijetka pojava.
Preostalo stanovništvo tamošnji vodeći političari i dalje nacionalistički “motivišu”, da bi se pod njihovih vođstvom čvrsto zbili redovi. Jer, navodno, samo sopstvena politička elita može zemljake da spasi od zla, koje prije svega prijeti od komšija druge nacionalnosti. Primjer Bosne i Hercegovine: ovdje EU država Hrvatska podržava svoje zemljake da se izbore za autonomiju, koja bi još više paralizovala državu. A sa druge strane bosanski Srbi prijete da će otcijepiti svoju polovinu ove balkanske zemlje.
Odvajanje bivše srpske pokrajine Kosovo, koja je od 2008. samostalna i čiju nezavisnost priznaje više od 100 država svijeta, ostaje najveći izvor kriza za kompletno Balkansko poluostrvo. Srbija ne želi da ovu svoju bivšu teritoriju, koju naseljavaju skoro isključivo Albanci, pusti u nezavisnost jer se tamo nalaze srednjovjekovni manastiri i bojna polja. EU pokušava već deset godina da progura kakvo-takvo pomirenje između neprijateljskih susjeda - bez ikakvog esencijalnog uspjeha.
Kosovo kao tačka sporenja
Niko ne vjeruje da će u dogledno vrijeme Beograd priznati Kosovo. Niko ni teoretski ne može da zamisli reintegraciju Kosova u srpsko državno tkivo - Srbi ponajmanje. No zapadna politika i dalje polazi od totalno nerealističkih ciljeva, koji bi mogli da oba susjeda inspirišu na međusobno priznanje. U međuvremenu briselskoj pat-poziciji sve više iz ruku izmiče zakon djelovanja. Novi premijer Kosova, Albin Kurti, koji je u februaru uprkos svim zapadnim otporima trijumfalno pobijedio na parlamentarnim izborima, pokušava da znalačkim političkim potezima ostvari ujedinjenje sa “majkom-republikom” Albanijom, što Brisel i Vašington odlučno odbijaju.
Evropska unija i SAD ne bi smjeli prosto previdjeti sve ove vrlo pažljivo politički njegovane prijeteće kulise i svađe u onome što se često omalovažavajuće naziva evropskim zadnjim dvorištem. Jer Rusija vidi JIE već odavno kao bitni sporedni poligon u geopolitičkim rvanjima. Moskva je stoga upotrijebila puno novca i personala ne bi li realizovala interpretativnu prevlast u regionalnim medijskim prostranstvima. Nakon što je Rusija morala da proguta ulazak u NATO Crne Gore i Sjeverne Makedonije, sada sa posebno skoncentrisala na Bosnu i Hercegovinu. U martu je rusko Ministarstvo inostranih poslova oštro upozorilo malu balkansku zemlju da se ne približava evroatlantskim strukturama, jer će to Moskva shvatiti kao akt neprijateljstva.
Uticaj Rusije, posebno među Srbima - najvećem narodu na Zapadnom Balkanu - doveo je do naeobične situacije: iako im EU daje više od dvije trećine svih nepovratnih kredita i finansijske pomoći, pokriva skoro sve strane investicije i kompletnu spoljno-političku trgovinu - najveći broj Srba smatra Rusiju za svog najvećeg ekonomskog partnera a Moskvu, kako politički tako i vojno, za silu zaštitnicu.
Funkcija Rusije kao primjer države ima i bezbjednosno-političke implikacije. Srpsko odjeljenje Helsinškog komiteta za ljudska prava upozorava: Beograd u JIE slijedi istu onu politiku koju Rusija realizuje u svom ukrajinskom, gruzijskom i moldavskom susjedstvu.
Ne smije se potcijeniti ni znatno rastući uticaj Kine, koja ostvarujući svoju politiku “Novog Puta svile” gradi autoputeve, elektrane i željezničku infrastrukturu. Sa sve troškovima, koje eksperti procjenjuju 20% do 30% višim od odgovarajućih zapadnih ponuda. Ovi skupi kineski krediti dovode srednjoročno do dramatične zavisnosti zemalja koje ih uzimaju. Vlade JIE smatraju da time “štede” na međunarodnim tenderima i poštovanju ekoloških propisa. Osobito znalački je to odradila najmlađa članica EU, Hrvatska. Za Pelješki most na jugu Jadrana, koji će biti završen 2022, Zagreb je blagoizvolio od Brisela uplatu od 357 miliona eura - i time pokrio 85% troškova gradnje. A posao su, za evropske pare, dobile kineske države firme, koje su dampingovanim cijenama izbacile evropsku konkurenciju iz igre.
(Internationale Politik)
Autor je docent za politiku i novinarstvo, Univerzitet Duizburg; bio je dugogodišnji šef dopisništva njemačke novinske agencije DPA za Jugoistočnu Evropu
Prevod: Mirko Vuletić
Bonus video:
