Ne postoji drugi način da se to kaže: odnosi između Evropske unije i šest zemalja Zapadnog Balkana postali su duboko nepošteni. Za raskol je prvenstveno kriva EU.
Tačno je da je svim uključenim već dugi niz godina jasno da neće biti proširenja EU na Balkan, ali države članice EU i Evropska komisija nastavljaju da se bez ikakvog zazora drže prazne retorike o „evropskoj perspektivi“ i „zajedničkim vrijednostima“. Kao posljednja je predsjednica Komisije Ursula fon der Lajen, u kratkoj posjeti zemljama kandidatima, ponovila sve ove prazne fraze od kojih je građanima regiona prosto muka. Te floskule u međuvremenu, isto tako lako, teku sa usana EU političara kao nekad zakletve u privrženost marksizmu-lenjinizmu kod zvaničnika upokojenog istočnog bloka. Laže se iz navike.
Sve ukazuje na činjenicu da će 3. samit EU-Zapadni Balkan, koji predsjedavajuća Slovenija organizuje u Titovoj bivšoj ljetnoj rezidenciji, proći u duhu parole „nastavi kao i do sada“: EU je objavila da privredu regiona želi da učini održivijom i digitalnijom - investicionim planom od 9 milijardi te da želi da poboljša saobraćajne veze i tako pokrene direktna privatna ulaganja.
Čime će tu i tamo nešto možda i uspjeti: ali ova metoda ne pravi zaokret u trendu. Baš kao ni strategija Brisela i Berlina za stvaranje rasta kroz regionalnu ekonomsku saradnju i na taj način rješavanje bilateralnih problema jugoslovenskih država.
Naravno, ima smisla da susjedne zemlje brzo i efikasno sruše sve prepreke koje ometaju zajedničko tržište. Ali time se od šest siromašnih zemalja ne postaje prosperitetan region. Bruto nacionalni proizvod ovih 6 zemalja sa ukupno 17 miliona stanovnika isti je kao i kod 5,5 miliona Slovaka. A proizvod po glavi stanovnika fluktuira između 20% i 40% iznosa postignutog u Njemačkoj, u zavisnosti od zemlje. Proces oporavaka nije ni započeo.
I sve se ovo zna odavno. I skoro isto toliko dugo ekonomisti preporučuju - kao rješenje - povezivanje regionalne ekonomije sa Evropskom unijom i pristup budžetu EU. Posljednji put prije neki dan, u opsežnoj studiji bečkog Instituta za međunarodne ekonomske studije i Fondacije Bertelsmann.
Ali da bi ovaj korak bio moguć, prvo treba napustiti fikciju punopravnog članstva u EU. A od tog momenta istine (koju inače svi znaju) izgleda da se mnogi plaše. Možda zato što Brisel i države članice EU vjeruju da poslije toga više neće imati nikakav uticaj na region. Ali taj uticaj je ionako slab do nikakav, što je pokazala i nedavna svađa na srpsko-kosovskoj granici. Prije dvije nedjelje spor oko registarskih tablica na autima doveo je do marširanja kosovske specijalne policije na jednoj strani granice i jedinica srpske vojske na drugoj.
Evropska unija može biti faktor moći samo ako da vjerodostojnu i atraktivnu ponudu regionu. Tek tada će raspolagati instrumentima podsticaja i imati u rukama opcije sankcija pomoću kojih može uticati na ponašanje partnerskih zemalja na Balkanu. Ovo takođe ima smisla jer se Srbija, najvažnija država u regionu, u međuvremenu otvoreno nudi Kini. Beograd profitira od kineske podrške, a zauzvrat igra ulogu predstraže Pekinga na granici sa EU.
Sa EEA, tj. pristupom Evropskom ekonomskom prostoru, EU već ima model koji bi mogla ponuditi ovim balkanskim državama. Pristupanje je vezano za uslove koji zahtijevaju dalekosežne reforme od svih 6 zemalja. Ali ovi uslovi se mogu ispuniti - za razliku od onih vezanih za članstvo u EU.
Tek tako bi priča o „evropskoj perspektivi“ mogla ponovo da dobije istinski sadržaj.
(Neue Zürcher Zeitung / NZZ)
Prevod: Mirko Vuletić
Bonus video:
