Ni jedan region Evrope nije tako jako obilježen secesijama kao što je to Zapadni Balkan. Tamo gdje je nekad bila Titova Jugoslavija - mala imperija između Slovenije na sjeveru i Makedonije na jugu - danas se gura sedam malih i mini država. Sve one, sem Kosova koje se 2008. jednostrano odvojilo do Srbije, članice su UN. Slovenija i Hrvatska pripadaju EU, a dvije države su, sa Crnom Gorom, i članice NATO.
Katalanski secesionizam i reakcije na njega se na Balkanu vrlo pažljivo prate. Najbudnije ipak u Srbiji. Beograd iritita što Brisel i članice EU bespogovorno sada podržavaju Madrid. Radi se o „licemjerstvu“, kaže Vučić, da u slučaju Španije važi međunarodno pravo koje je Srbiji uskraćeno pri secesiji Kosova. Jedan od portparola EU je na to rekao da je Španija ipak članica EU, što je tek razbjesnilo Srbiju, pa je Beograd postavio pitanje: da li međunarodno pravo važi isključivo u EU. Brisel je odgovorio da ne, ali da je Kosovo slučaj sui generis, specijalni slučaj, što se ne može uporediti sa katalonskim ili sličnim stremljenjima ka nezavisnosti. Naravno da se može uporediti. Ali pri tome prije svega upadaju u oči razlike: poslije ukidanja autonomije 1989. (a ukidanje autonomije slijedi i Kataloniji) Beograd je na Kosovu osnovao režim aparthejda. Pred kraj 1990-ih godina je pobunjena provincija potonula u nasilje. Ali nije nasilje pri sukobima ono što Kosovo čini „specijalnim slučajem“: Kurde, čija je borba za nezavisnost praćena najstrašnijim represalijama, ne podržava međunarodna zajednica država.
Specifično je da se u slučaju Jugoslavije međunarodna zajednica prvo suzdržavala, a potom sve energičnije reagovala: vrhunac je bilo bombardovanje Jugoslavije u trajanju od 78 dana, a od strane NATO, koje je Kosovu utabalo put u nezavisnost. To je pozadina zbog koje se Madrid tako energično protivi „internacionalizaciji“ svađe. „Mi nismo Jugoslavija. Ovdje nema šta da se posreduje“, citira beogradski list „Vreme“ Pabla Casadu, portparola španske vladajuće partije.
Na početku jugoslovenskog konflikta preopterećena EU nije imala ni volje ni instrumenata da interveniše. Tako je u avgustu 1991. osnovala jednu komisiju, čiji je rad imao puno posljedica. Badinterovu komisiju, koja je imala da ocijeni da li bi i kada neka od država nasljednica Jugoslavije mogla biti priznata od strane zemalja EU. U novembru 1991. je ova komisija zaključila da se Jugoslavija nalazi u stanju „rastakanja“ a u januaru 1992. da jugoslovenske republike, koje su postale nezavisne, moraju da zadrže svoje granice. Kosovo, koje je bilo pokrajina Srbije, nije spadalo u tu kategoriju. Između decembra 1990. (Slovenija) i proljeća 1992. (BiH), dešavali su se referendumi o nezavisnosti, koje je srpska manjina bojkotovala. Nove države EU je priznala.
Mučna opsada Sarajeva i genocid u Srebrenici 1995. su bili preduslovi da se slučaj Kosova, i protiv volje Srbije, „internacionalizuje“. Kad su 1998. napadi OVK (UČK) i protivudari snaga bezbjednosti, takođe i protiv civilnog stanovništva, pokrenuli spiralu nasilja, u jesen je u pokrajinu poslata pomatračka misija OEBS. Time je UČK ostvarila bitan uspjeh: više nije bila prosto šačica ustanika nego partija u konfliktu, u kojem je međunarodna zajednica faktički postala sudija.
I tu ulogu je zadržala i pošto je NATO, svojim ratom iz vazduha, istjerao srpske trupe 1999. sa Kosova i kad su nad njim UN postavile protektorat. Deklaracija o nezavisnosti iz 2008. djelo je Kontakt grupe (SAD, V. Britanija, Njemačka, Francuska Italija) a ne rezultat pregovora između Prištine i Beograda. Većina država EU je kao takvu i prihvatila. Pet to do danas odbijaju, među njima i Španija.
Bilans intervencije Zapada u secesionističkim konfliktima Jugoslavije nije baš jasan. U Bosni se intervenisalo tek kad je proliveno veoma puno krvi: 100.000 žrtava. Na Kosovu udari iz vazduha nisu spriječili ni masovne progone ni masakre nad civilima - u puno slučajeva su ih čak i izazivali. BiH i Kosovo su danas države koje samo djelimično funkcionišu. Intervencije nisu okončale konflikte, nego su ih samo zaustavile.
Pokazalo se da secesije često prouzrokuju i nove secesije, jer u novim državama nastaju nove manjine: kako u Bosni, tako i na Kosovu među Srbima postoji tendencija otcjepljenja. Kao pozitivno može se primijetiti da su ove zemlje, zahvaljujući intervenciji, dospjele u orbitu evropskog mirovnog poretka. S tim što se od 2003, kad im je kao „perspektiva“ obećano članstvo u EU, nije nuno toga pomjerilo s mjesta. A na kraju: i EU je izgubila puno od svog sjaja. Ako se pokaže da se i u EU granice mogu jednostrano mijenjati - što bi joj onda uopšte pristupale države poput BiH, Srbije ili Kosova?
(Neue Zuercher Zeitung / NZZ)
Prevod: Mirko VULETIĆ
Bonus video:
