“Jedna civilizacija pokazuje se plodnom ako je kadra da podstakne druge da se na nju ugledaju: ako prestane da ih zasjenjuje, ona se svodi na skup ostataka i razvalina.” – Emil Sioran
Ideja o jedinstvenoj Evropi neodvojiva je od ideje o miru. U svom slavnom istoriografskom djelu, period bez većih unutrašnjih sukoba na ogromnoj teritoriji Rimskog carstva za vrijeme Oktavijanove vladavine, britanski istoričar Edvard Gibon naziva “Rimskim mirom” (Pax Romana). Proći će gotovo dva milenijuma do Rimskog ugovora iz 1957. godine, kada će se šest evropskih država povezati u ekonomsku zajednicu, kao prethodnicu buduće unije država. U tom dugom vremenskom slijedu, najveći dio zapadne Evrope objediniće u svom carstvu Karlo Veliki, prozvan zbog toga “ocem Evrope”. Još jednom će se veći dio Starog kontinenta naći pod vlašću ili pod uticajem jedne krune na vrhuncu Napoleonove moći, čiji će građanski kodeks reformisati dotadašnji feudalni poredak i, uz stvaranje nacionalnih država, biti pravna tekovina modernih evropskih društava.
Evropska unija danas nastala je prvenstveno kao odgovor na katastrofe svjetskih ratova, ali i na izazove globalizacije. Mir i građanske slobode, jedinstvo u različitostima i tolerancija osnovni su principi ovog udruživanja, ali i uslov koji treba ispuniti da biste bili prihvaćeni u red prosvijećenih. Demokratsko uređenje, otvorenost i društveni razvoj zasnovan na znanju, uzeti su za mjeru civilizovanosti. Tako se ideja o ujedinjenoj Evropi kretala od tiranije ka zajednici vrijednosti.
Manje ili više uspjelim angažovanjem institucija, ograničeno je djelovanje ekstremnih ideologija, uključujući i onih religijske provenijencije.
Uspostavljajući standarde u načinu življenja i uređenju svakodnevice, Evropska unija je sa razlogom postala središte kojem teže balkanski narodi. Uz sve međusobne razlike, pa i antagonizme, u svakoj od država koje su se pridružile Uniji ili su u pregovaračkom procesu, većinsko opredjeljenje je na strani integracija. To je tendencija suprotna dominirajućim nacionalizmima, koji su i dalje najveća opasnost po građansko i uređeno društvo. Da li je ovaj prividni paradoks posljedica udaljenosti: da nas ono što je još uvijek izvan našeg dosega utoliko više privlači?
Čini se, zapravo, da se Evropa sve više udaljava. Nakon izlaska Velike Britanije, počela je debata o reformama Unije, koja je ishodovala i usporavanjem procesa proširenja. Više od pitanja funkcionalnosti, pak, kao gorući problem pojavljuje se odstupanje od usvojenih vrijednosti. Neke od država članica sada bi teško ispunile kriterijume za ulazak u zajednicu čiji su dio. Kao da su od Zapada uzele sve osim njegovog duha.
Moglo bi se čak reći da u jedinstvenu Evropu danas više vjeruju oni koji su izvan nje. To, ipak, ne umanjuje važnost ove ideje. Transformativna moć evropske političke i kulturne paradigme itekako nam je potrebna. Vjerujem da se osjećanje društvene i nacionalne kohezije stvara kroz obrazovni sistem i kulturu, ali i kroz uređene bolnice, parkove, dječija igrališta… Kroz afirmaciju solidarnosti. Uz jemstvo postojanosti, to je ono čime evropska civilizacija pridobija druge za sebe.
Evidentan problem našeg prostora jeste i pad populacije. Dio razloga je u nedostatku adekvatnog odgovora na permanentne društvene i ekonomske krize. Mnogi se zato odlučuju da migriraju ka Zapadu, dok njihove zemlje ostaju u svojevrsnom statusu Evrope izvan Evrope. Ovdje nije riječ toliko o granicama Unije u geografskom smislu koliko o sferi uticaja u kojoj treba uspostaviti poželjan modus egzistencije. Sjetimo se Horacijevog zaključka da je, nakon što je pala pod vlast Rima, Grčka pobijedila svog pobjednika zahvaljujući superiornom kulturnom modelu.
U knjizi “Evropska trulež”, Mirko Kovač je napisao: “Manimo se pustih tlapnji o društvu kakvo bi moglo biti. Ne ginimo za ono što ne postoji i ne učimo od teorija koje nisu dokazane, jer svaka teorija koja ne dopušta da joj se proturječi nije provjerljiva.”
Jedna odrednica savremenog društva nam je zajednička, kao i posljedice koje iz nje proističu. I u Evropi i u svijetu, model planske ekonomije i “države blagostanja” sasvim je potisnuo dominantni liberalni kapitalizam. Sistemskih alternativa ima veoma malo i za sada nemaju većeg uticaja. Možda će se, prije svega, kritičari kapitalizma okupiti oko ideje zaštite životne sredine koja se nepovratno mijenja. Jer, ako kapitalizam nije doveo do kraja istorije, mogao bi dovesti do kraja svijeta. Priroda nam o tome pouzdano govori.
Budućnost je slična dramaturgiji – to je proces sužavanja mogućnosti. Na početku je sve moguće, na kraju ostaje ono što je nužno. U vrijednostima koje prevladaju, krije se odgovor o budućnosti Evrope. I svih nas.
Autor je reditelj i rukovodilac programskog sektora u Crnogorskoj kinoteci
Kolumna se objavljuje kroz projekat „Različiti putevi – zajedničke vrijednosti“, koji sprovodi Centar za građansko obrazovanje (CGO), u saradnji sa fondacijom Heinrich Böll iz Berlina, Inicijativom mladih za ljudska prava iz Zagreba, Udruženjem za modernu istoriju iz Sarajeva i Forumom ZfD – kancelarijom iz Beograda. Projekat je podržan od strane EU, kroz program Evropa za građane.
Bonus video:
