Izgleda da je u Evropi, najzad, završena dugogodišnja ekonomska kriza, ali kontinent je i dalje nestabilan. Na svaki povod za optimizam uvijek dolazi novi razlog za zabrinutost.
U junu 2016. minimalnom većinom britanski glasači izabrali su nostalgiju za prošlošću, za XIX vijekom, odbacivši bilo kakve perspektive koje im je mogao otvoriti XXI vijek. Odlučili su da skoče sa stijene u ime “suvereniteta”. Postoji mnogo činjenica koje svjedoče da Veliku Britaniju očekuje teško prizemljavanje. Cinik bi mogao reći da taj udar može da ublaži ispravno funkcionisanje - “suvereniteta”.
U Španiji vlada autonomne regije Katalonije sada takođe zahtijeva suverenitet. Ipak, današnja španska vlada ne prati, ne hapsi, ne muči i ne kažnjava katalonski narod kako je to nekada činio diktatorski režim generalisimusa Franka. Španija je stabilna demokratska zemlja, članica EU, evrozone i NATO-a. Već nekoliko decenija zemlja se pridržava principa vladavine zakona u skladu sa demokratskim ustavom kojeg su usaglasile sve partije i regije, uključujući Kataloniju.
Katalonska vlada sprovela je 1. oktobra referendum o nezavisnosti u kojem je učestvovalo manje od polovine (prema nekim ocjenama jedna trećina) građana regije. Prema standardima EU i OEBS-a to glasanje ne može biti proglašeno “slobodnim i poštenim”. Referendum nije bio nezakonit samo iz vizure španskog ustava; nije bilo ni biračkog spiska koji bi omogućio da se odredi ko ima pravo da na njemu učestvuje.
“Alternativni” referendum Katalonije isprovocirao je oštru reakciju vlade španskog premijera Mariana Rahoja, koja se umiješala s ciljem da zatvori biračka mjesta i ne dozvoli ljudima da glasaju. To je bio čin političke gluposti višeg ranga, jer su fotografije policajaca koji pendrecima udaraju nenaoružane katalonske demonstante pristalicama otcjepljenja obezbijedile lažni legitimitet. Demokratija ne može da pobijedi u konfliktima kao što je ovaj. U slučaju Španije takve surove mjere podsjećaju na građanski rat 1936-1939. godine, a to je do današnjeg dana najdublja istorijska rana u zemlji.
Ako bi Katalonija zaista postala nezavisna, ona bi morala da traži puteve kretanja naprijed bez Španije ili Evropske unije. Španija djeluje uz podršku mnogih zemalja EU, koje su zabrinute zbog svojih separatističkih pokreta, i ona bi počela da blokira bilo kakve pokušaje Katalonije da uđe u EU ili evrozonu. A bez članstva u evropskom zajedničkom tržištu Kataloniju čeka mračna perspektiva brzog prelaska iz moćnog ekonomskog centra u izolovanu i siromašnu zemlju.
Nezavisnost Katalonije napravila bi fundamentalni problem i za samu Evropu. Počev od toga što niko ne želi ponavljanje iskustva raspada Jugoslavije, zbog očiglednih razloga. Ali što je još važnije - EU ne može da podstrekava dezintegraciju zemalja koje su njene članice, jer su te zemlje upravo temelj Unije.
Evropska unija je savez nacionalnih država, a ne regija. Mada regije mogu igrati važnu ulogu unutar EU, one ne mogu predstavljati alternativne države-članice saveza. Ako Katalonija napravi presedan otcjepljenja, podstičući druge regije da slijede njen primjer, EU će ući u duboku, egzistencijalnu krizu. Osim toga, može se čak i pretpostaviti da je u Kataloniji sama budućnost EU - ni više ni manje - na kocki.
Prvobitni cilj EU bilo je prevazilaženje nedostataka nacionalnih država putem integracije a ne dezintegracije. Ona je trebalo da postane viša od sistema države koji je doveo do tako katastrofalnih posljedica u prvoj polovini XX vijeka.
Pogledajte Sjevernu Irsku koja je postala idealan primjer toga kako integracija unutar EU pomaže da se prevaziđu nacionalne granice, grade mostovi nad istorijskim nesporazumima, a takođe i da se obezbijedi mir i stabilnost. Uzgred budi rečeno, to se isto može reći za Kataloniju, koja je najzad postigla praktično sve svoje ekonomske uspjehe ulaskom Španije u EU 1986. godine.
Bilo bi istorijski apsurdno za državu EU da uđe u fazu raspada i dezintegracije u XXI vijeku. Pa samo veličina drugih globalnih igrača, dijelom Kine, Indije i SAD, čine krajnje neophodnim učvršćivanje odnosa unutar EU i produbljivanje evropske integracije.
Možemo se samo nadati da će prevladati razum, i to prije svega u Barseloni, a takođe i u Madridu. Demokratska, cjelovita Španija je previše važna da bi bila izložili opasnosti zbog sporova oko raspodjele poreskih prihoda među regijama. Za obje strane nema nikakve druge alternative osim izlaska iz rovova koje su iskopali, početka pregovora i iznalaženja rješenja prihvatljivog za sve, k oje je u skladu sa španskim ustavom, demokratskim principima i principom vladavine zakona.
Iskustvo prijatelja i saveznika Španije ovdje se može pokazati korisnim. Njemačka je, za razliku od Španije, organizovana kao federacija. Ipak u Njemačkoj ništa nije toliko teško i komplikovano kao beskonačni pregovori o budžetnim transferima između savezne vlade i regija, to jest, suštinski, između bogatih i manje bogatih regija. Ipak, na kraju svega, strane uvijek dođu do sporazuma i on se sprovodi sve dok ne izbije novi spor: u tom trenutku pregovori počinju - iz početka.
Da, naravno, novac je važan. Ali ne toliko koliko panevropska privrženost slobodi, demokratiji i vladavini zakona. Procvat Evrope zavisi od mira i stabilnosti, a mir i stabilnost u Evropi zavise, prije svega, od spremnosti Evropljana da se za te vrijednosti bore.
Autor je bio ministar inostranih poslova Njemačke 1998-2005; odigrao je ključnu ulogu u osnivanju Njemačke partije Zelenih, čiji je lider bio skoro 20godina
Copyright: Project Syndicate, 2017.
Bonus video:
