Lakše se bilo boriti za slobodu medija kada je ona napadana samo spolja. Prošle su tri decenije otkad je rađanje novih medija tog vremena izašlo na vidjelo u regionu. Bilo je, ipak, i prije, novinara dovoljno inventivnih da prenesu informacije između redova dozvoljenih vijesti. Ali, na Kosovu su prinudne mere iz 1990. godine koje su izbacile Albance iz medija pod državnom kontrolom, obezbijedile taj jasan rez koji je doveo do evolucije nezavisnog načina razmišljanja i identiteta medija.
Međutim, tokom ovog vremenskog perioda nisu svi bili takvi. Ali u početku ih je srazmerno bilo više nego sada. I to se desilo zbog modifikacije kontrole. Nečega što liči na pametne viruse, koji shodno tome variraju i napadaju imuni sistem.
U odnosu na medije, ovaj sistem je na Kosovu počeo spontano da se gradi tokom devedesetih. Novinari su se upoznali sa izazovima u vrijeme kada su posebno bili izloženi nasilju i napadima režima. Izvukli su neke pouke i na lakši način, radeći sa ekipama najuglednijih svjetskih medija koji su pratili ratove u Jugoslaviji.
Nakon rata na Kosovu, cilj međunarodne podrške medijima bio je da ih učini finansijski samoodrživim, ali i da ih podrži u novoj eri izazova - kada napadi na njihovu slobodu više nisu dolazili od Miloševićevog režima. Izazovi su tada poprimili drugi oblik.
Četvrta vlast se uspostavljala propisno u ovoj demokratiji u razvoju, računajući na poverenje naroda, ali onda prezir dolazećih vlada i drugih aktera koji su sebe smatrali uzvišenijim.
Pritisak je bio u punoj snazi i u svim oblicima - prijetnje, nasilje, finansijske mjere, tužbe, zakonska ograničenja ... Bio je direktan i dolazio je spolja, kao i svuda u tom konvencionalnom načinu frontalnog obračuna.
Za opstanak je bila važna međuzavisnost profesionalizma i finansijske održivosti. To je olakšalo borbu za slobodu štampe jer je postavilo jasne imperative.
Međutim, virus je pretrpeo modifikaciju da se bavi upravo tim. Danas borba za slobodu medija nema smisla bez borbe za kredibilitet medija. To je zbog epidemije unutar sektora, koja je u kombinaciji sa (zlo)upotrebom tehnoloških mogućnosti, izazovima dala novu dimenziju, kao dodatak na direktne spolnje napade.
Kosovo nema štampane medije, ali broj televizijskih stanica stalno raste, a portale je nemoguće izbrojati. Čak i ako bi svi bili zainteresovani za profesionalno izvještavanje, postoji veoma praktičan problem - ograničeni profesionalni ljudski resursi. Izvještavanje u velikoj mjeri karakterišu elementarne profesionalne mane, bile one namjerne ili nenamjerne. To dokazuje činjenicu da, u stvarnosti, interes ovdje nema veze sa onim što su nekada bili imperativi i primarno oružje u borbi za slobodu medija.
Profesionalizam i finansijska održivost više ne zavise nužno jedno od drugog.
Ako su bogati biznismeni ili političari donedavno kupovali luksuzne kuće i skupe automobile, danas je u trendu kupovina ili otvaranje televizija. I sve je u redu s’tim, ili prciznije, sve bi bilo u redu kada bi vlasništvo nad medijima bilo transparentno. To je slobodan svijet, ali samo ako to ne bi narušilo reputaciju onoga što se zove izvještavanje, intervju, debata... Ima novinara koji su se borili da to izgrade, koji se još bore, zarad tog povjerenja ljudi koje je jednom omogućilo pravim medijima da izgrade svoj imuni sistem.
Kada je riječ o portalima, standardi su još niži. Etika koju štiti profesionalna odgovornost je u sjenci statistike klikova i lajkova. Lažne vijesti su postale uobičajena pojava.
Danas bi neko tražio lijek za medije. A ironija je u tome što bi on potencijalno bio opasniji od same bolesti.
Autorka je glavna i odgovorna urednica lista Koha Ditore
Bonus video:
