Od dolaska Trampa na vlast prošlo je skoro osam mjeseci koji su prepoznatljivi po cijeloj seriji uznemirujućih političkih događaja. Ali, nije samo Tramp kriv za to. Njegov mandat samo je novi čin u dugoj političkoj tragediji.
Sa spoljnopolitičke tačke gledišta, problemi su počeli još 1990-ih godina, kada su SAD potrošile mirovne dividende nakon Hladnog rata. U unutrašnoj politici oni su počeli čak i ranije. Za ključne političke odluke (od “Reganomije” iz 80-ih godina do programa Obamacare iz 2010-ih) vezano je previše obećanja i premalo rezultata, a fundamentalni problemi u zemlji su zanemareni.
Američki političari ne pate od deficita uzvišene retorike: Regan je vodio kampanju pod sloganom “Jutro u Americi”, Obama je koristio moto “, Da, mi možemo”, a Tramp je ponavljao “Amerika na prvom mjestu”. A, počev od Dž. Kenedija, predsjednici SAD svoju zemlju nazivaju “gradom na vrhu brda” - primjer za ostale u svijetu.
Ipak, nije se lako sjetiti kada su posljednji put SAD vodile politiku koja bi ostalima mogla biti model za oponašanje. Još od 60-ih u zemlji nije bilo proaktivnog, dalekovidog rukovodstva. A počev od 90-ih, vlasti nedovoljno ulažu u ljudski kapital koji bi novim vještinama mogao da odgovori na munjevite promjene u ekonomiji; ne sprovodi nikakve efikasne reforme u obrazovanju, ekologiji ili na tržištu rada; ne pokreće nikakve nove urbanističke inicijative ili dugoročne infrastrukturne projekte. Ovim spisak nije zaključen.
Razlog je jednostavan: stari sumnjičavi odnos Amerikanaca prema “velikoj vladi” pretvorio se u svojevrsnu političku mržnju prema sebi, pa su i političari i građani uvjereni da je najbolja vlada ona koja uopšte ništa ne radi. Po mjeri udaljavanja vlade SAD od društva i Amerika se udaljava od ostatka svijeta.
Te tendencije dostigle su kulminaciju sa Trampom, njegove najpopularnije odluke usmjerene su na rušenje a ne na građenje. Deregulacija će navodno omogućiti da nestane himera “para-države”, istovremeno omogućavajući zemlji da stekne energetsku nezavisnost. Amerikocentrična spoljna politika kontrentisala se ne na novo osmišljavanje uloge Amerike u svijetu, već na njeno smanjivanje. Tramp voli da odbacuje odluke koje su u prošlosti donesene, počev od Obamacare i zaključno s Programom za zaštitu djece imigranata, DACA, ali ništa ne predlaže kao alternativu.
Američki konzervativci za sada su pokazali nesposobnost da razumiju Trampove namjere. U julu je Robert Meri pisao da Trampu “tek predstoji da ostvari iole ozbiljnu zakonodavnu pobjedu ili pokaže iole ozbiljan politički impuls”. Istina je da u Trampovoj agendi tih impulsa ima na pretek; i svi su vezani za uništenje Obaminog nasljeđa.
Ekspert za međunarodno pravo Ričard Falk primjećuje da je taj pristup postao moguć zahvaljujući Trampovoj “demagogiji” koja omogućava “da od njegovih pristalica ostanu skriveni njihovi stvarni interesi i pogrešno locira njihove realne društvene neprijatelje”. Trampovo odbacivanje “zdravorazumskih stavova, koji se oslanjaju na istinu i dokaze”, praćeno je njegovom bezgraničnom “sposobnošću da manipuliše mišljenjem mase i igra na kartu potisnutih emocija kao što su rasizam i klasna zavist”.
Rezultat Trampovih metoda je usložnjavanje postojećih problema SAD, dok se propuštaju velike prilike. Šta može zaustaviti te demone koji su se već domogli slobode? Čak i ako se nađe način da budu zaustavljeni, hoće li biti moguće da se neutralizuje pad koji su uzrokovali?
Trampova nesposobnost da jasno osudi bijele suprematiste, koji su u avgustu izašli na demonstracije u Šarlotsvilu (država Virdžinija), na miting “Ujedinimo desnicu” koji je završen ubistvom protivnika rasizma, izazvalo je određeno nezadovoljstvo. Ali to gotovo nimalo nije oslabilo Trampove destruktivne impulse. Nakon svega nekoliko sedmica objavio je planove o zatvaranju Programa DACA koji je štitio od deportacije oko 800.000 mladih migranata koji su u SAD stigli kao djeca.
Šta se sada može učiniti, osim izražavanja saučešća zbog te zapanjujuće provalije u koju su sposobni da propadnu velika politička kultura i veliki sistem? Jedna od očiglednih varijanti (a nju je, izgleda, izabrala većina demokrata): odbacivati Trampa i sve ideje njegove administracije. Ipak, opasnost koja prijeti od takvog pristupa je da će se sačuvati dinamika disfunkcije države koja je i dovela SAD u današnje stanje. Mada na prvi pogled ne izgleda privlačno, druga varijanta je prihvanje Trampove administracije. Rezultat takvog izbora mogao bi da bude komplikovanje unutrašnjih problema i slabljenje sistema “odvraćanja i ravnoteže”. A moguće je, takođe, da do sljedećih izbora taj sistem opstane, dajući mogućnost da se postojeće partije u Americi prestroje i da se probiju nove. Možemo se nadati da će na kraju doći to sada toliko neophodnog političkog pregrupisavanja. Čak i više od toga, to bi bio početak političke renesanse.
Takav pomak zahtijeva vrijeme, a partija možda nema vremena (što zavisi od toga koliko će Tramp biti predsjednik). Republikaci su, izgleda, izašli iz igre na nekoliko godina, jer sad počinju da shvataju na kakav su ugovor sa đavolom pristali radi političke vlasti. Demokrate, sa svoje strane, pate od ozbiljnog vakuuma liderstva i odsustva političke vizije, što je izazvano starim strahom od optužbi da su prevelike troškadžije. Uz sve ovo, nikakve druge partije i kandidati ne nude ubjedljive alternative.
Ipak, nadu bude signali da neki republikanci i demokrate počinju da razmišljaju van uskih partijskih okvira. Broj takvih političara mora rasti i oni će shvatati da se pregrupisavanje postojećeg partijskog sistema za američku politiku može pokazati kao jedini put za izlazak iz ćorsokaka i potencijalno omogućiti da se zaustavi opasna tendencija iz posljednjih decenija - slabi rezultati funkcionisanja demokratije.
Sljedeći čin u američkoj političkoj drami (nakon izbora na sredini mandata u Kongresu 2018) može dovesti do toga da predsjednilčku kampanju 2020. proprate konflikti, uključujući i nasilne, koji su godinama tinjali ispod površine. Za promjenu tog scenarija, prije nego što bude realizovan u stvarnosti, potrebno je prestojavanje i revitalizacija američke politike, da bi se, kako bi to rekao pjesnik Šejmus Hini, u Americi ponovo “rimovale nada i istorija”.
Autor je profesor sociologije na Hertie School of Governance u Berlinu
Copyright: Project Syndicate, 2017.
Bonus video:
