Svijet je već počeo da se navikava na neprekidni talas novosti o klimatskim promjenama. Učestali i pojačani periodi vrućine dovode do šumskih požara u Kaliforniji i masovnom odumiranju korala u Australiji. Do sad neviđene poplave pustoše Pakistan, Njemačku, Kinu i Novi Zeland. Zbog suše u zemljama na rogu Afrike rogu gladuju milioni ljudi. A ovaj spisak možemo nastaviti.
Ali u osnovi svih tih kataklizmi leži jedan osnovni element - voda. Prinudno zaustavljanje nuklearnih reaktora u Francuskoj, jake sniježne padavine u mnogim oblastima Sjeverne Amerike u decembru, nedavno izbijanje kolere u Libanu - svuda vidimo simptome pojačavanja globalne krize vode: vode je ili previše ili premalo ili je previše prljava.
Ali u globalnim diskusijama tema vode vrlo često nije prisutna. U centru pažnje su, i to je razumljivo, pitanja geopolitičkog poretka, klimatske promjene i pandemije kovida-19, a o vodi se rijetko govori van konteksta humanitarne pomoći u slučaju lokalnih, nacionalnih ili prekograničnih poplava ili suša. To je vrlo ozbiljan propust. Kako se navodi u izvještaju Svjetskog ekonomskog foruma “Globalni rizici 2023”, devet od deset glavnih rizika sljedeće decenije imaju komponente vezane za - vodu.
Najmanje posljednjih pet hiljada godina ljudske zajednice i civilizacije svjesno su se bavile vodom radi svog opstanka. Čak i danas mnogi vodu smatraju Božjim darom ili, ako koristimo svjetovnu terminologiju, ključnim dijelom univerzalnog ciklusa koji od nas zahtijeva da ga poštujemo i vrednujemo. Ipak, skoro svuda gdje se voda “kontroliše” pomoću brana i cijevi, gdje je bezbjedna za upotrebu i dostupna 24 sata dnevno, skloni smo da je smatramo nečim što se podrazumijeva. U slučajevima kada se pojavi problem dostupnosti vode bezbjedne za upotrebu ili prijetnja od ekstremnih vremenskih prilika, upozorenja se obično ignorišu ili im se daje nizak prioritet.
Takva apatija više nije prihvatljiva. Pojačava se nepravda izazvana katastrofama vezanim za vodu i samo kruženje vode se globalno mijenja. Potrošnja svježe vode već premašuje kapacitete prirode (rijeke, jezera, podzemne vode) što čini veliki rizik za sve ljude i za ekosistem planete. Otprilike 20% globalne potrošnje vode za potrebe navodnjavanja danas se obezbjeđuje prekomjernim ispumpavanjem podzemnih voda, a upravo podzemne vode, neobnovljivi prirodni resursi, obezbjeđuju oko 10% svjetskog tržišta hrane.
Klimatske promjene usložnjavaju te probleme. Zbog globalnog otopljavanja raste potražnja za vodom, a za proizvodnju hrane treba više vode u uslovima sniženja relativne vlažnosti vazduha. Do 2070. dvije trećine svjetskog zemljišta će, kako se očekuje, imati manje rezerve vode, a površina zemljišta sa ekstremnim hidrološkim sušama može se povećati dva i više puta - do 8%. Do 2050. regioni kao što su jugozapadni dio Južne Amerike, sredozemna Evropa i Sjeverna Afrika, prema prognozama, biće izloženi neviđenim i ekstremnim sušama.
Trenutno je u toku Konferencija UN o vodnim resursima 2023. (prvi takav susret za skoro pola vijeka) koja treba da postane tačka preokreta u našem odnosu prema vodi i prema vodenom ciklusu. Samo ako sprovedemo suštinsko prevrednovanje našeg odnosa prema vodi, a takođe i njenim mnogim načinima upotrebe, i samo ako vodu priznamo za lokalno i globalno opšte dobro, moći ćemo da dostignemo bezbjednu i pravičnu budućnost.
Kao vodeći eksperti u Globalnoj komisiji za pitanja ekonomije voda, smatramo da postoje tri pravca u kojima su potrebne ozbiljne promjene. Prvo, moramo posmatrati kruženje vode u cjelini, a takođe i njegovu vezu sa biodiverzitetom, klimom, dobrobiti ljudi i zdravljem ekosistema, to je jest sa svim ključnim faktorima socijalno-ekonomskog i političkog napretka. To znači da treba “spojiti tačke” i doći do ekološki održivog balansa između potrošnje vode i proizvodnje hrane, između vode i energije, vode i životne sredine.
Drugo, vodom i vodenim ciklusom treba upravljati kao globalnim opštim dobrom. Pošto su krize vezane za vodu sve češće i sve rasprostranjenije, potreban je novi ekonomski sistem baziran na sistemskom pristupu kruženju vode u prirodi, prema društvu i ekonomiji. Moramo bolje razumjeti postojeće prepreke (uključujući imovinska prava, bilateralne sporazume, korupciju) i druge strukturne probleme koji onemogućavaju da se voda distribuira za ciljeve opšteg dobra.
Osim toga, za upravljanje sistemskim rizicima, vezanim za kruženje vode i njegove promjene zbog ljudske djelatnosti, neophodan je inkluzivni interdisciplinarni sistem koji uključuje portfolio novih alata i metrika. Stvaranje takvog sistema mora početi od prepoznavanja centralne uloge vode u tekućim promjenama - ekonomskim, sociokulturnim i ekološkim.
Na kraju, moramo privući sve u proces donošenja odluka (i početi od marginalizovanih zajednica) radi razrade novih strategija koje će na odgovarajući način omogućiti vrednovanje vode. Čak i kada priroda i slatka voda na tržištu nisu na cijeni, mi svakako plaćamo visoku cijenu za zloupotrebe u njihovom korišćenju. Ta se cijena radikalno povećava u slučaju kad prelazimo granice mogućnosti planete.
Konferencija UN o vodnim resursima 2023 daje svijetu jedinstvenu šansu da efikasno reaguje na ovaj ekstremno važan ali ignorisan problem. U borbi sa svjetskom krizom vode možemo poći po održivom i pravičnom putu ili nastaviti da sve radimo po starom. Opstanak ljudske civilizacije - onakve kakvu je znamo - zahtijeva da napravimo pravi izbor.
Copyright: Project Syndicate, 2023.
Prevod: N.R.
Bonus video:
