Sa 15 hiljada ljudi na platnom spisku, 120 miliona duga koji raste, lokalnim preduzećima sa blokiranim računima, opštine su i sa trenutnim nadležnostima, jedan od ključnih fiskalnih rizika koji prijeti Crnoj Gori, a decentralizacija je posljednje što nam treba.
Od ministra javne uprave za gotovo godinu dana mandata nijesmo čuli ništa o urađenom na polju optimizacije ili reforme javne uprave, dok ključni zakoni, o slobodnom pristupu informacijama i o vladi nisu ni stigli do Skupštine. Umjesto toga, imamo autorski tekst u kojem je naglasio da je Crnoj Gori potrebna decentralizacija.
Magloviti pojam decentralizacije se pominje sve češće i izgleda kao da je i prije okončanja analize koju ministar pominje, presuđeno da je to put kojim treba ići. Zamislite da opštine na primjer preuzmu odgovornost za obrazovanje, zdravstvo ili bezbjednost, da li je to ono što nam fali da “usluge budu bliže građanima?”.
Istovremeno, ministar se ne osvrće na to kako riješiti politizaciju, prezaposlenost i prezaduženost lokalnih samouprava, koju su uspjele ostvariti i sa sadašnjim, vrlo ograničenim nadležnostima.
Broj zaposlenih u lokalnim samoupravama porastao je za makar 540 u toku 2022. godine, prema podacima koje smo dobili od samog Ministarstva javne uprave - sada je preko 15.000 zaposlenih po svim osnovama.
Oko 330 miliona su opštine potrošile u 2022. godini, od toga 57 za zarade, pet miliona više nego u 2021. godini. Ove godine će povećati plate da bi se uskladile sa novim granskim kolektivnim ugovorom za upravu, što znači da će taj trošak značajno porasti.
Dodatnih 50 miliona godišnje su opštine dobile kroz izmjene zakona prošle godine, iako je Vlada čiji je ministar Dukaj član, bila izričito protiv. Međutim, ministar sada kaže da je jednoglasno izglasavanje ovog zakona ohrabrujući čin.
Dug opština raste iako imaju više novca - u 2022. on se povećao na 119 miliona, što 4 miliona više nego u 2021. godini. Uprava prihoda i carina uporno krije podatak o tome koliki je stvarni poreski dug opština i na koji način se poštuju već potpisani ugovori o poreskom reprogramu.
Dok država ustupa prihode, opštine se ne trude mnogo da ih same prikupe - jedna četvrtina opštinskih rješenja za porez na nepokretnost se nikada ne uruči, a još manje se ikada naplati, dok se prinudna naplata koristi nepravedno i selektivno. DRI je na ovo upozorila još 2021. godine ali na to se niko nije okrenuo ni u ovoj ni u prethodnoj Vladi.
Istovremeno, broj opština se povećava, a ministar s pravom kaže da novoosnovane opštine nisu opravdale svoje osnivanje i da je "prošlo vrijeme šminkanja i vještačkog kreiranja opština u političke svrhe". Ministar zaboravlja da je i sam glasao za prijedlog osamostaljivanja Zete, iako je njegovo sopstveno ministarstvo pronašlo niz ozbiljnih nedostataka u studiji opravdanosti. Opština Tuzi koju izdvaja kao uspješan primjer će samo ove godine dobiti gotovo 2 miliona eura pomoći iz državnog budžeta, trećinu njihovog stvarnog budžeta.
Opštine su se skoro obratile Skupštini i Vladi - traže fleksibilnost u plaćanju svog poreskog duga prema državi (koji nastaje mahom zbog ogromnog broja zaposlenih), traže da im država garantuje za svaki gubitak novca koji nastane izmjenom zakona, sa retroaktivnom primjenom. Ovaj saziv Skupštine je više puta dokazao da više mari za uski opštinsko-partijski nego opšti interes, pa ne sumnjam da bi usvojilo i te zakone.
U trenutku kada je državni budžet rastegnut do pucanja, moramo znati zašto i sa kojim ciljem donosioci odluka sve češće govore o decentralizaciji, bez preciznih podataka koji se problemi time rješavaju i kako to sprovesti sa našim opštinama, ovakvim kakve su. Takve priče nas mogu dovesti samo do stvaranja novih ostrva u javnom sektoru, nalik današnjim državnim preduzećima, koja vode svoju politiku a data su partijama na korišćenje, vise o vratu poreskih obveznika i mahom zloupotrebljavaju ono što im je dato na upravljanje.
Autor je istraživač javnih politika u Institutu alternativa
Bonus video:
