Tokom prve faze proučavanja Njegoševog dijela, Mišel Oben se mogao osloniti na bogate francuske izvore i literaturu o Crnoj Gori i Njegošu.
I letimičan pogled na sada već klasičnu “Francusku bibliografiju o Crnoj Gori 1800-1939” Krunislava J.Spasića (Bibliographie francaise sur le Montenegro 1800-1839), pa i “Bibliografiju o Crnoj Gori na stranim jezicima” Pera Šoća, ministra inostranih poslova kraljevske vlade i kulturnog djelatnika - ukazuje na bogatstvo francuskih izvora o Crnoj Gori i o Njegošu.
Govorimo o zemlji u kojoj je prva katedra za izučavanje slovenskih jezika osnovana 1840. u Parizu.
Obenu su sasvim sigurno bili dobro poznati i prvi francuski radovi o Crnoj Gori najprije diplomatskog i vojnog karaktera zatim oni kulturno-naučnih pretenzija i sadržaja. Rast francuskog interesovanja za Crnu Goru je koincidirao sa približavanjem Napoleonove „Grand Armee'“ jadranskom području početkom 19. vijeka. Nakon nekoliko Napoleonovih savremenika koji su pisali o Crnoj Gori - Adrijan Dipre (Adrien Dupre) „Memoari o Crnoj Gori“, Viala d'Somjer (Vialla des Sommieres) „Političko i istorijsko putovanje u Crnu Goru“, Marmon (Marmont) „Memoari“, u Crnu Goru dolaze trojica Francuza drugačijeg, zapravo, kulturno-naučnog profila. Radi se o Njegoševim savremnicima, od koji su dvojica naveli da su i neposredno upoznali crnogorskog vladiku.
To su Siprian Rober (Cyprien Robert) slavista u Francuskom koledžu u Parizu, Ami Bue ( Ami Boue) ljekar, geolog, geograf i Ksavje Marmje (Xavier Marmier) profesor stranih književnosti na Filološkom fakultetu u Renu.
Mišel Oben je napisao rad o Roberu pod naslovom “ Les Montenegrins de Cyprien Robert” (Crnogorci Sipriana Robera).
Dok su prva dvojica opisali i susrete sa Njegošem, Marmije stigao na Cetinje jednu godinu poslije Njegoševe smrti. Marmije je, zapravo, najviše i najnadahnutije pisao o Njegošu. Ovaj francuski profesor je Njegoša nazvao Prometejom, cetinjskim čudakom sa “plemenitim mislima u samoći”. Marmije dodaje - „ da je duže živio i upravljao Crnom Gorom, pola vijeka kao njegov stric, može se sigurno reći da bi ostvario mnoge od svojih plemenitih zamisli“.
U svojoj svijesti je držao Crnogorce „malo kao romantičarske vitezove u vječitoj krstaškoj borbi protiv Turaka, a malo, moram to reći, kao pljačkaše energične ljepote...“ (X. Marmier, „Letteres sur Adriatique et le Montenegro“)
Poslije opisanih navika i običaja Crnogoraca kao i mnogih ličnih iskustava tokom boravka u Crnoj Gori, Mermier ovako opisuje silazak sa Cetinja u Boku: “Kada ugledah kako svjetlucaju plavi talasi Zaliva, kako lepršaju na morskoj površini bijela jedra lađa i kako se preda mnom pružaju zelene strane Mua i Dobrote, vraćajući se u mislima ka sumornim mjestima gdje sam upravo prošao, učinilo mi se kao da sam odjednom izišao iz oblasti sjevernog pola na zemlju u proljećnom zagrijanu….“ nastavljajući dalje da su “u teškoj mori tog sna o Crnoj Gori blistale neke osobe koje sam tamo upoznao”.
Pripremajući se za svoj veliki rad o Njegošu, Mišel Oben je - pored ovog citiranog izvora u kojem se uočava žurba stranca da doživi civilizacijski skok, dakle da se sa Cetinja spusti u Kotor - mogao u austrijskim izvorima naći podatke o nekome ko se iz Kotora sasvim prirodno i smireno upućuje ka crnogorskim brdima. Naime, austrijski carinici u Kotoru su izvještavali da su opet u prtljagu Njegoševom, koji je lađom došao iz Trsta, našli zajedno lubare, đulad i knjige. Kako je uočeno i već napisano Njegoš bi izazivao znatiželju od straha do divljenja kada bi prolazio Kotorom gdje bi ga neko vidio kao hrišćansko, neko kao pagansko božanstvo. Zabilježeno je dalje i da se iz Kotora Njegoš svojom pratnjom penje uz strmi put sa konjima koji nose u paketima oružje i knjige..
Nije mali broj onih koji su su ukazivali da je u tom, do klišea, kontrastu Boke ( Austrije, ranije Venecije) i Crne Gore, Njegoš civilizacijski bio na jednoj strani, dok je po odanosti obavezama istorije pjesnik slobode bio na onoj drugoj. Zapravo, za njega, na jedino mogućoj strani.
I Mišel Oben je, između ostalog i na bazi izvora i mišljenja njegovih prethodnika koji su se bavili Njegoševim dijelom i ličnošću, u svojim radovima uočava veliki raskorak između vladičinog lično visokog obrazovnog, duhovne snage i crnogorske sredine dominantno opterećene surovim životnim uslovima i specifičnim navikama i običajima.
Međutim Oben je negirao da je Njegoš pjesnik nepostojeće kulture, podsjećajući pritom i na činjenicu da su njegovi preci -vladari bilie prosvećene ličnosti. Njegoš je, sasvim izvjesno, nastavak te tradicije. Dakle, u pokušaju objašnjenja nimalo jednostavnog spoja pjesnika i to metafizičkog i državnika u crnogorskim društvenim prilikama annus horribilis, Mišel Oben navodi, po njemu prilično avangardan, pa i bizaran podatak, da su crnogorski suvereni vladali i uz literalne forme.
Oben piše: Leur oeuvre litteraire etait acte de gouvermente! - u prevodu: “Njihovo literalno dijelo je imalo karakter vladinog akta”. (Michel Aubin Visions historique et politique dans l’oeuvre poetique de P.P. Njegoš str. 7.)
Kontekst, možda i pretekst, za objašnjenje ovog neobičnog podatka, Oben nalazi u zajedničkoj temi obrazovanog vladara i običnog stanovnika siromašne zemlje - a to su prošlost zemlje i njeni pozivi, vrijednosni ciljevi pomješani sa mitovima. Ovome Oben dodaje još dvije mentalitetske crte Crnogoraca koje onemogućavaju zaborav: Le gout de l’histoire e le chants epique. (“Ukus istorije” i “narodna pjesma”.)
Dakle, negdje u tom kontekstu Mišel Oben spaja Njegoša, obrazovanog, metafizičkog pjesnika, mitsika čija je misao često između smrti i besmrtnosti sa svojim narodom koji kolektivno živi i preživljava “ranu istorije i nadu slobode”. Mišel Oben postavlja klasično, mnogo puta citirano pitanje o Njegošu: “U kojoj mjeri je državnik inspirisao pjesnika, a u kojoj pjesnik državnika?
Na ovo pitanje Mišel Oben traži odogovor u svojom najznačajnijem dijelu, koje je ujedno i njegova doktorska disertacija na Univerzitetu Sorbona Pariz koju je odbranio 1971. - pod naslovom Visions historique et politique dans l’oeuvre poetique de P.P. Njegoš ( “Političke i istorijske vizije u poetskom dijelu P.P.Njegoša”).
Pored ovog kapitalnog, Oben je objavio više radova o Njegoševom stvaralaštvu u stručnim časopisima u Francuskoj i Jugoslviji (Beogradu, Cetinju i Zagrebu). U uglednom Revue des Etudes Slaves ( Časopis za slavističke studije) Oben je objavio rad “Litterature oral et lutterature ecrite dans les premiers poemes de Njegoš” (Usmena i pismena književnost u prvim Njegoševim pjesmama) objavljen 1978.
Zapažen rad Oben je objavio pod naslovom “Gorski vjenac et le culte des Zrinski dans la litterature croate” (Gorski vijenac i kult Zrinskog u hrvatskoj književnosti). Mišel Oben se bavio Njegošem i u radovima: “ O jednoj posledici prvog Njegoševog susreta sa Vukom”, “Legenda o badnjem večeru i evropska književnost”, “Povodom posvete ‘Gorskog vijenca’ “.
Analizirajući političke i istorijske vizije primarno kroz Njeogoševo poetsko dijelo Mišel Oben razlikuje dva perioda. Prvi naslovljen “Sedam godina tišine 1837 - 1844” (Sept annees de silence 1837-1844) . Drugi “Period remek djela 1844-1847” ( La periode des chefs-d’euvre 1844-1847 )
Kada govori o sedmogodišnjem periodu “tišine” Oben objašnjava određeni zastoj u književnoom stvaralštvu koji je bio uzrokovan mnogim političkim događajima iz upravo tog perioda vladavine Petra II Petrovića Njegoša.
Glavna dijela, po Obenu, Njegoševa remek dijela, dakle nastaju u tri godine, od 1844 do 1847. Kruna svega je “Gorski vijenac”.
Mišel Oben “Gorskom vijencu” posvećuje značajan prostor u svojoj disertaciji, dajući originalne prevode Njegoševih stihova na francuskom.
Autor predlaže oprez pred zamkom moguće identifikacije stavova koje saopštavaju likovi iz “Gorskog vijenca” i samog Njegoša. S pravom podsjeća da Crna Gora i prilike u njoj u prvoj deceniji 18. vijeka gdje je smještena glavna radnja u “Gorskom vijencu” nisu iste sa onim okolnostima sredine 19. vijeka, kada Njegoš objavljuje svoje najznačajnije dijelo.
Oben na 237. stranici svoje disertacije objašnjava da sam motiv glavne radnje Gorskog vijenca tkz. istraga, jeste tematizovanje pitanja renegata (renegats), dekle pitanja koje je bilo veoma aktuelno u evropskoj literaturi. Praveći u tom smislu komparaciju sa Šilerovim Viljemom Telom, Oben smatra da je Njegošu ta literatura bila poznata, a da u Šilerovoj tragediji motiv konspiracije u borbi za slobodu na Božićni dan nije tako daleko od sadržaja crnogorskih legendi.
Predstava Vepres Siciliennes (Sicilijanska večernja služba) autora Casimir Delavigne napisana 1819 god. je drama o sicilijanskom pokolju Francuza. Ova drama koja tretira temu veze masakra i nacionalnog oslobođenja je - po opštoj ocijeni - imala najveći teatrarski uspjeh u Francuskoj 19. vijeka. ( Michel Aubin - Visions historique et politique dans l’ouvre poetique de P.P. Njegoš str.237).
Mišel Oben se prilično zadržava na tretiranju tiranije suprotne zakonu u “Gorskom vijencu” gdje pominjići Monteskjea otkriva uticaj francuskih ideja na Njegoša. Citirajući na francuskom Njegoševe stihove o tirjanstvu i poznaniju prava kao i zadataku pobune protiv tiranije, Oben piše da vladika Danilo izgleda direktno inspirisan Francuskom Deklaracijom o ljudskim i građanskim pravima.
(Prvi dio skraćene i prilagođene verzije izlaganja na skupu “Njegoševi dani” u Kotoru)
Bonus video:
