U noći između 2. i 3. avgusta 1944. nacisti su u gasnim komorama logora smrti Aušvic-Birkenau ubili posljednjih 4.300 Sinta i Roma - žena, muškaraca, djece iz ozloglašenog takozvanog „Ciganskog logora“.
Prije osam godina je Evropski parlament proglasio 2. avgust Evropskim danom sjećanja na genocid nad Sintima i Romima. Istovremeno, Parlament je „bezuslovno i nedvosmisleno osudio svaki oblik rasizma i diskriminacije“ manjina. Sve članice Evropske unije pozvane su da svake godine na ovaj datum obilježe kao dan sjećanja na Porajmos - nacistički genocid počinjen nad Sintima i Romima.
Sjećanje na žrtve genocida postao je nerazdvojivi dio našeg identiteta i nesrećne i bolne istorije naše zajednice. Porajmos se pritom ne posmatra samo kao tragedija za Sinte i Rome koji su bili izloženi neljudskom zločinu, već i kao jedinstveni oblik varvarstva i neljudskosti.
U eri nacionalsocijalista „etičko“ je zamijenjeno „tehničkim“. Taj instrumentalni um potpuno je odvojio čovjeka od njegovih emocija, strasti i moralnih principa. Modernom čovjeku nacističkog vremena oteta je njegova suština. U središtu njegovih interesovanja bio je rast njegovog „tehničkog“ učinka i djelotvornosti, „neuprljan“ bilo kakvom moralnom odgovornošću. Holokaust se nije desio zbog sadističkih ljudi, mnogo više je on rezultat ravnodušnosti i totalnog udaljavanja čovjeka te epohe od svake moralne obaveze. Dehumanizacija birokratskog aparata omogućila je ubijanje tako velikog broja ljudi za tako kratko vrijeme. Holokaust je odnio živote šest miliona Jevreja i 500.000 Roma. Posljedice za čovječanstvo i civilizaciju bile su razorne.
Diskriminacija, predrasude, nejednakost
Skoro osam decenija poslije kraja Drugog svjetskog rata, Romi i Sinti su u svim oblastima života i dalje izloženi diskriminaciji i predrasudama - u svim evropskim zemljama u kojima raštrkani žive. Zemlja s najvećom romskom populacijom u Evropi je Rumunija, sa otprilike dva miliona ljudi. U Mađarskoj, Slovačkoj, Njemačkoj, Španiji, Francuskoj i Bugarskoj žive na stotine hiljada pripadnika te manjine. Procjenjuje se da u Evropi živi ukupno dvanaest miliona Sinta i Roma.
Nažalost, samo se ovakvim danima kao što je 2. avgust podsjeća na sudbinu naše zajednice. Samo u takvim danima uživamo pažnju javnosti, ona je konvencija, rezultat javnog dogovora. To ne znači da je dan sjećanja pogrešan, ali je jasno i to, da se ostalim danima u godini zapostavljaju potrebe ove manjine - iako u Evropi živimo sedam vjekova.
Prije svega u posljednjih nekoliko godina, za vrijeme pandemije korone i poslije nje, kada je širom svijeta došlo do ekonomskog zastoja, brojni Sinti i Romi doživljavaju intenzivniju marginalizaciju i izloženi su prije svega ekonomskom pritisku. Mnogi od nas stekli su utisak da je zajednica Sinta i Roma posljednja koju podržavaju i koju čuju, ali je prva koju fotografišu i snimaju kada dobije pomoć.
To mora da se promijeni. Humanost ne može samo da se glumi na dan sjećanja ili pred kamerama. U moralne obaveze nas kao ljudskih bića spada inkluzija marginalizovanih Sinta i Roma. Naposletku, iz dehumanizujućeg iskustva Holokausta proističe posebna odgovornost prema žrtvama i njihovim potomcima. Rasizam, diskriminacija, anticiganizam ne smiju imati mjesta u Evropi. U tom kontekstu htio bih da završim citatom poljsko-britanskog sociologa jevrejskog porijekla Sigmunta Baumana, koji hrabri i daje nadu: „Zlo nije svemoćno. Njemu može da se suprotstavi.“
Autor je sociolog i novinar; potiče iz romske zajednice u Prizrenu, Kosovo
Bonus video:
