Pošto se globalna finansijska stabilnost mora posmatrati kao javno dobro, mnoge međunarodne institucije posvećene su stvaranju uslova za njeno održavanje. Međutim, geopolitički sukobi često dovode do promjene razmišljanja: odjednom nestabilnost postaje korisno oruđe za zaštitu nečijih interesa u globalnoj konkurenciji. U našoj eri trgovinskih ratova, prekograničnih lanaca snabdijevanja i ograničenja pristupa ključnim tehnologijama - nazovite to „geotehnopolitikom“ - pojavljuje se nova verzija ove stare dinamike. Ako je vjerovati istoriji, finansijski rat nije mnogo daleko.
U dvadesetom vijeku, svjetskim ratovima prethodilo je formiranje suprotstavljenih blokova i povećanje broja ciljanih finansijskih napada. Kako su diplomatske tenzije eskalirale, svaka strana je pokušala da potkopa potencijal druge kroz finansijski rat iscrpljivanja. Tako je u periodu do 1914. finansijska mobilizacija prethodila vojnoj.
Na primjer, tokom druge marokanske krize 1911, Francuska je na njemačko postavljanje topovnjače u priobalnom gradu Agadiru odgovorila organizovanjem brze rasprodaje njemačkih hartija od vrijednosti, što je izazvalo finansijsku paniku u Njemačkoj. U isto vrijeme, Austrougarska, čije su firme željele pristup francuskom tržištu kapitala, napustila je njemačkog saveznika i stala na stranu Pariza. Zato se Njemačka osjećala manje sigurno u pogledu podrške Austrije i bila odlučna da kreira ekonomske probleme koji bi natjerali Habzburško carstvo da se vrati na njenu stranu.
Put u rat 1939. godine bio je još jasniji zahvaljujući finansijskim napadima. Velika depresija je pokazala kako panika i propast banaka mogu demoralisati i uništiti čitave zemlje, pa se u rukama stratega našlo očigledno oružje. Pošto bi kolaps cijena obveznica ili odliv novca primorao vlade da pribjegnu štednji kao fiskalnoj protivmjeri, stvaranje finansijske krize bilo je efikasan način da se smanji suparnikova potrošnja za odbranu (uvijek najveća budžetska stavka).
Tako su, počevši od 1936. godine, njemački ekonomski planeri više puta koristili Amsterdamsku banku za napad na francuski franak, što je na kraju dovelo do ograničenja vojnog budžeta Francuske. Ova finansijska mobilizacija za rat postala je zamka koja se za Francusku zatvorila nakon invazije nacističke Njemačke 1940.
U uslovima povećanih tenzija u svijetu nakon pandemije kovida-19 i ruske invazije na Ukrajinu 2022, postoji osnov za strah da se međunarodni poredak urušava i da drugi prioriteti istiskuju potragu za finansijskom stabilnošću kao globalnim javnim dobrom. Stare pobjedničke strategije u igri sa nultom sumom ponovo postaju aktuelne, a finansijski rat se vraća sa osvetom u vidu sankcija.
U stvari, čini se da je samo pitanje vremena kada će se neprijateljske finansijske spekulacije pridružiti arsenalu hibridnih ratova uz sajber napade i masovne dezinformacije. Pooštravanje kamatnih stopa učinilo je previranja na tržištu obveznica vjerovatnijim. Uslovi za finansijske napade su sazreli.
Ranjivost je evidentna širom svijeta. Režim niske kamatne stope u posljednjih 15 godina podstakao je građevinski bum širom svijeta; ali kovid-19 je promijenio način na koji živimo i radimo, što je dovelo do široke promjene u očekivanjima vezanim za to kako će se zgrade i povezana infrastruktura koristiti (ako se uopšte budu koristili). Sa padom broja kancelarija u velikim urbanim centrima, poslovne nekretnine postale su posebno ranjive. Već smo vidjeli spektakularan kolaps vodećih investitora u nekretnine kao što su Evergrande u Kini i Signa u Austriji i Centralnoj Evropi.
Previranja se odražavaju i na berze. Ruski MOEKS indeks pao je za više od 50% godišnje nakon oktobra 2021; iako je počeo da se oporavlja u oktobru 2022. godine, sada je ponovo u padu.
Slično tome, kineski Šangajski kompozitni indeks pao je za skoro trećinu od septembra 2021. do kraja januara 2024. Od tada kineske vlasti preduzimaju sve ambicioznije mjere da obuzdaju spekulacije i zaustave kolaps. Situacija u Hong Kongu, ključnom finansijskom posredniku između Kine i svijeta, izgleda još gore.
Ove tržišne signale neko može protumačiti kao finansijsku presudu Rusiji i Kini. Na kraju krajeva, geopolitički Zapad izgleda odlično: japanski Nikkei i evropske i američke berze su u usponu, a problemi sa poslovnim nekretninama nisu doveli ni do kakvog oblika opšte panike. Naprotiv, zapadne institucije su sve ponosnije što obezbjeđuju finansijsku i ekonomsku održivost.
Teško je zamisliti bilo kakav metod kojim bi geopolitički rivali mogli da izazovu kolaps na Zapadu u cjelini. Nema očiglednog ekvivalenta Amsterdamskoj banci iz 1930-ih, koja je oborila francuski franak u precizno vremenski tempiranom napadu osmišljenom da oslabi neprijatelja prije invazije.
Sve što ostaje je - retorika. Kao i mnogo toga drugog, finansije prate izgrađene narative koji se mogu dramatično promijeniti i izazvati opšte preispitivanje. Najfascinantniji - i najindikativniji - dio nedavnog bizarnog intervjua ruskog predsjednika Vladimira Putina sa američkim desničarskim komentatorom Takerom Karlsonom nije bilo iracionalno putovanje kroz milenijum ruske istorije, već njegov očigledan pokušaj da prepravi narativ finansijskog tržišta.
Putin je počeo napomenom: „Dolar je kamen temeljac moći Sjedinjenih Država". Zatim je skicirao scenario u kojem bi se svijet okrenuo protiv dolara i uništio oslabljenu Ameriku: „Ali oni neće prestati da štampaju. Šta nam govori dug od 33 triliona dolara? O tome da je to emisija“.
Ovo je, bez sumnje, bio poziv za napad na američku dominantnu finansijsku poziciju. Istina, može se pripisati i Putinovoj navici da diže buku. Nešto slično uradio je prethodnim prijetnjama nuklearnim ratom, ali je efekat toga pritiska brzo izblijedio.
Međutim, s obzirom na to da će globalna finansijska ranjivost nastaviti da raste, borbena dejstva u teatru hibridnog ratovanja izgledaju mnogo vjerovatnije od upotrebe nuklearnog oružja. Možemo biti sigurni da će se američki rivali sve više oslanjati na moć narativa kako bi otvarali pukotine na glavnim zapadnim tržištima.
Autor je profesor istorije i međunarodnih poslova na Univerzitetu Prinston
Copyright: Project Syndicate, 2024. (prevod: N.R.)
Bonus video:
