Sjevernoatlantska alijansa (NATO), najuspješniji vojni savez u istoriji, jača je nego ikad. Ruska invazija velikih razmjera na Ukrajinu u februaru 2022. naglasila je kontinuiranu svrhu i vrijednost NATO-a, pa je uslijedilo pridruživanje dviju moćnih novih članica, Finske i Švedske. I dok Rusija nastavlja da gubi vojnike, oružje i dugoročnu ekonomsku održivost, upravo Ukrajina, a ne NATO, apsorbuje ruske napade.
Šta je sa budućnošću? Evropski lideri shvataju da Donald Tramp ima solidne šanse da pobijedi na predsjedničkim izborima u novembru i da bi njegov povratak na vlast doveo u pitanje dugoročnu posvećenost ove ključne članice NATO-a, kao i kredibilitet garanta bezbjednosti koji Alijansu i čine tako jakom.
Pošteno govoreći, bivši predsjednik SAD pokazao je legitimnu zabrinutost. Nakon ruske invazije na Krim 2014. godine, sve članice NATO-a su se obavezale da će povećati potrošnju za odbranu na najmanje 2% nacionalnog BDP-a do 2024. Prije dva mjeseca, generalni sekretar NATO-a Jens Stoltenberg najavio je da će, prvi put od formiranja bloka 1949. godine, evropske članice kolektivno dostići ovaj ciljni nivo. To će, međutim, biti moguće samo zahvaljujući jednom broju zemalja (koje su, po pravilu, blizu ruskih granica) koje na odbranu troše više od ustanovljenih kvota.
Precizno govoreći, danas 13 zemalja NATO-a, a ukupno ih je 31, ne poštuje dogovoreni prag od 2% pa Tramp ponovo dovodi u pitanje njihovu pouzdanost kao saveznika. On pita: ako se toliko plaše Rusije, zašto ne žele da potroše 2% BDP-a na sopstvenu bezbjednost? Skoro svi evropski lideri shvataju da potrošnju treba povećati. Trampova nedavna provokativna šala - neka Rusi “rade šta hoće” onim zemljama koje ne plaćaju (naravno, one koje su najudaljenije od ruskih granica) - navela je mnoge Evropljane da se zapitaju kakve bi posljedice po njih mogao da ima drugi Trampov mandat. Da li bi NATO mogao da nastavi postojanje bez jasne i ubjedljive američke posvećenosti?
Početkom aprila, tokom svečanosti povodom 75. godišnjice Alijanse, Stoltenberg je predložio otvaranje petogodišnjeg fonda za Ukrajinu, vrijednog 100 milijardi eura, koji ne bi zavisio od ishoda izbora u SAD 2024. Međutim, pored Ukrajine, Evropljane brine sopstveni nedostatak odbrambene sposobnosti, pa je predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen predložila da se uvede dužnost evropskog komesara za odbranu.
Ovo ni izbliza nije prvi ambiciozni plan koji evropski lideri realizuju tokom posljednjih godina. Pod njihovim rukovodstvom, brzo je sprovedena vakcinacija tokom pandemije kovida-19, pružena je hitna pomoć vladama kojima je bila potrebna, a nakon februara 2022. pokrenut je skup i složen program za eliminisanje zavisnosti od Rusije u snabdijevanju energijom. I sve to na fonu prihvatanja rekordnog broja izbjeglica, koje su počele da pristižu još prije desetak godina.
Ako su sve ovo mogli, zašto onda ne bi mogli da zaštite evropsku bezbjednost od Trampa vodeći nezavisnu, dobro koordiniranu evropsku odbrambenu industrijsku politiku, koju bi podržao budžet EU i zajedničko tržište? Nažalost, postoje tri razloga da budemo skeptični u vezi ovim, barem u bliskoj budućnosti.
Prvo, jačanje uloge Evropske komisije u odbrambenoj i industrijskoj politici zahtijevaće vrijeme, kako bi se osmislile neophodne mjere i njihovo sprovođenje. Ovaj proces će, nesumnjivo, biti izuzetno težak, a predloženi plan će naići na primjedbe nacionalnih vlada koje ne žele da se odreknu kontrole u ovoj političkoj sferi. Riječ je, prije svega, o zemljama EU koje strahuju da će Francuska (dugogodišnji zagovornik ideje o kolektivnoj evropskoj odbrani i trenutno jedina zemlja EU sa nuklearnim oružjem) imati najveći uticaj na formiranje bezbjednosne politike na kontinentu.
Drugo, EU ostaje duboko zavisna od američkih sistema naoružanja, od pristupa američkim obavještajnim informacijama, kao i od vodeće uloge koju Amerika kao pokretačka snaga igra u oblasti operativne interakcije među zemljama NATO-a. Kontinuirana prijetnja iz Rusije mogla bi da ubijedi mnoge Evropljane da povećaju troškove za odbranu, unaprijede obavještajne sposobnosti i prošire svoje oružane snage. Međutim, da bi se ovi procesi okončali potrebno je najmanje deset godina. A prisutne prijetnje nam ne dozvoljavaju tako dug prelazni period.
Konačno, neke evropske vlade će sa zadovoljstvom izabrati savez sa Trampom umjesto produbljivanja veza sa ostatkom EU. Mađarski premijer Viktor Orban i slovački premijer Robert Fico su očigledni primjeri, a u narednim godinama možemo vidjeti kako i druge zemlje EU (sistemski važnije) biraju populističke vlade naklonjene Rusiji. Italijanska premijerka Đorđa Meloni nepokolebljivo podržava Ukrajinu, ali bi se to moglo promijeniti ako se Tramp vrati u Bijelu kuću. A ako Marin le Pen postane francuska predsjednica 2027, tješnja koordinacija sa Trampom biće moguća čak i u Jelisejskoj palati, iako tamo tradicionalno nastoje da spoljnu i odbrambenu politiku Evrope učine nezavisnijom.
Poslije novembarskih izbora u SAD, ostaće jedno dugoročno pitanje. Da li će, ako Tramp izgubi, sa njegovom političkom karijerom nestati i američka želja da vodi izolacionističku, transakcionu spoljnu politiku? Ili su nove generacije glasača (koji nisu dovoljno stari da se sjete međunarodne uloge koju su SAD igrale, u dobru ili zlu, između 1945. i 2008. godine) promijenile stav američke javnosti prema ideji “globalnog liderstva” koju se nekada zahtijevale i Demokratska i Republikanska stranka?
Ako je to tako, onda se evropska debata o bezbjednosti na kontinentu neće završiti čak u slučaju da pobijedi Bajden.
Autor je osnivač i predsjednik Eurasia Group i GZERO Media; član je Savjetodavnog tijela UN za vještačku inteligenciju
Copyright: Project Syndicate, 2024. (prevod: N.R.)
Bonus video:
