Iako se talas ekstremizma nije potpuno materijalizova na nedavnim izborima za Evropski parlament, krajnja desnica je dobro prošla u Italiji, Austriji, Njemačkoj, i posebno Francuskoj. Ti najnoviji uspjesi dolaze nakon velikih pomaka ka krajnje desničarskim partijama u Mađarskoj, Italiji, Austriji, Holandiji, i Švedskoj, među ostalima. (...)
S jedne strane, ovdje nema ničeg novog. Već smo znali da je demokratija širom svijeta sve više pod pritiskom i pred sve većim izazovima koji dolaze od autoritarnih partija. Istraživanja pokazuju da sve veći dio populacije gubi povjerenje u demokratske institucije. Ipak, posebno je zabrinjavajući prodor krajnje desnice među mlađe glasače. Sada niko ne može poreći da su ovi posljednji izbori bili poziv na buđenje. Ako, međutim, ne razumijemo osnovne uzroke ovog trenda, napori da zaštitimo demokratiju od institucionalnog kolapsa i ekstremizma vjerovatno neće uroditi plodom.
Jednostavno objašnjenje za krizu demokratije širom industrijalizovanog svijeta jeste to da rezultati koje je sistem postigao nisu ispunili obećano. U Sjedinjenim Državama, realni (inflacijom prilagođeni) prihodi na dnu i u sredini piramide raspodjele jedva da su porasli od 1980. godine, a izabrani političari malo su učinili po tom pitanju. Slično tome, u velikom dijelu Evrope ekonomski rast je bio slab, posebno od 2008. I pored toga što je nezaposlenost mladih odnedavno manja, ona je dugo bila glavni ekonomski problem u Francuskoj i nekoliko drugih evropskih zemalja.
Zapadni model liberalne demokratije trebalo je da donese radna mjesta, stabilnost i visoko kvalitetna javna dobra. U tome je uglavnom uspijevao nakon II svjetskog rata, ali od početka 1980-ih nije ispunio očekivanja na gotovo svim nivoima. Donosioci politika i sa ljevice i sa desnice nastavili su promovisati politike koje su osmislili stručnjaci i koje su sprovodili visoko kvalifikovani tehnokrati. Ali, ove politike ne samo da nisu donijele zajednički prosperitet već su stvorile i uslove za finansijsku krizu 2008, koja je konačno skinula ostatke fasade uspjeha. Većina birača je zaključila da političari više brinu o bankarima nego o radnicima.
Moj zajednički rad sa N. Ajzenmanom, C. G. Aksoyem, M. Fiszbeinom i Carlosom Molinom pokazuje da birači imaju tendenciju da podrže demokratske institucije kada imaju direktno iskustvo da one donose ekonomski rast, nekorumpiranu vladu, društvenu i ekonomsku stabilnost, javne usluge i nisku nejednakost. Stoga nije iznenađujuće da neuspjeh u ispunjavanju ovih uslova dovodi do gubitka podrške.
Uz to, čak i kada su demokratski lideri usmjeravali pažnju na politike koje bi doprinijele boljim životnim uslovima za većinu stanovništva, oni se nisu dobro snalazili u efikasnoj komunikaciji sa javnošću. Na primjer, reforma penzionog sistema je očigledno potrebna kako bi se Francuska stavila na održiviji put rasta, ali Makron nije uspio da osigura podršku javnosti za rješenje koje je preložio.
Demokratski lideri sve više gube dodir sa stanovništvom i njegovim dubljim brigama. U francuskom slučaju, ovo djelimično odražava Makronov dominantni stil rukovođenja. Ali, takođe odražava šire opadanje povjerenja u institucije, kao i ulogu društvenih mreža i drugih komunikacionih tehnologija u promovisanju polarizujućih pozicija (i na ljevici i na desnici) i guranje velikog dijela stanovništva u ideološke eho komore.
Donosioci politika i mejnstrim političari su donekle takođe bili gluvi na oblike ekonomskih i kulturnih turbulencija koje donosi velika imigracija. U Evropi je značajan dio stanovništva izrazio zabrinutost zbog masovne imigracije sa Bliskog istoka tokom protekle decenije, ali su centristički političari (posebno lideri sa lijevog centra) sporo reagovali kada je riječ o tome. To je stvorilo veliku priliku za marginalne antiimigracione stranke poput Švedskih demokrata i Holandske stranke za slobodu, koje su onda postale formalni ili neformalni koalicioni partneri vladajućih stranaka.
Izazovi koji ometaju zajednički prosperitet u industrijalizovanom svijetu postajaće još veći problem u eri vještačke inteligencije i automatizacije - i još u vrijeme kada su klimatske promjene, pandemije, masovna imigracija i razne prijetnje regionalnom i globalnom miru sve veći razlozi za zabrinutost.
Ali demokratija je i dalje najspremnija da se nosi sa ovim pitanjima. Istorijski i trenutni dokazi jasno govore da su nedemokratski režimi manje odgovorni kada je riječ o potrebama stanovništva i manje efikasni u pomaganju ugroženim građanima. Šta god da kineski model obećava, dokazi sugerišu da nedemokratski režimi na duži rok - smanjuju rast.
Dakle, demokratske institucije i politički lideri moraće ponovo da se posvete izgradnji pravedne ekonomije. To znači davanje prioriteta radnicima i običnim građanima u odnosu na multinacionalne kompanije, banke i globalne interese, i jačanje povjerenja u razuman oblik tehnokratije. Otuđeni lideri, politika u interesu globalnih kompanija, sve to više nije moguće. Da bi se riješili problemi klimatskih promjena, nezaposlenosti, nejednakosti, vještačke inteligencije i poremećaja uzrokovanih globalizacijom, demokratije moraju da spoje stručnost sa podrškom javnosti.
Ovo neće biti lako, jer su mnogi birači izgubili povjerenje u centrističke stranke. Iako se ekstremna ljevica - koju u Francuskoj predstavlja Žan-Lik Melanšon - čini kredibilnijom od tradicionalnih političkih snaga u smislu posvećenosti radnicima, kao i nezavisnosti od banaka i globalnih poslovnih interesa, nejasno je da li bi ljevičarska populistička politika i proizvela ekonomiju kakvu birači žele.
Ovo je signal za put naprijed za centrističke stranke. Mogli bi početi tako što bi potvrdili da odbacuju slijepu lojalnost globalnom biznisu i neregulisanoj globalizaciji i ponudili jasan, izvodljiv plan za kombinovanje ekonomskog rasta sa smanjenjem nejednakosti. Takođe bi trebalo da uspostave bolju ravnotežu između otvorenosti i postavljanja razumnih ograničenja kada je riječ o imigraciji.
...Dosadašnji način ne može se nastaviti. Da bi demokratija ponovo zadobila podršku i povjerenje javnosti, moraće da učini više za radnike i ravnopravnost.
Autor je profesor ekonomije na Institutu za tehnologiju Masačusets (MIT)
Copyright: Project Syndicate, 2024. (prevod: N.R.)
Bonus video:
