U trenutku kada mora da izabere između istine i moći, Šekspirov junak Hamlet postavlja svoje čuveno egzistencijalno pitanje: „Biti ili ne biti?“ Potraga za odgovorom suočiće i heroja i zlikovce sa mogućnošću smrti ili očaja.
Kao u Šekspirovoj tragediji, i bitke oko infrastrukture koju svi koriste za pretraživanje interneta prožete su intrigama i zloupotrebom moći. Negativac u ovoj priči je Gugl (Google), koji nije samo pretraživač, kompanija i brend, već i - glagol. „Pretraživati znači isto što i guglati“, primijetio je jedan od svjedoka tokom nedavnog antimonopolskog postupka kojeg su protiv Gugla pokrenuli američka vlada i 38 državnih tužilaca.
Savezni sudija je 5. avgusta donio presudu kojom je Gugl proglašen odgovornim. Utvrđeno je da je Gugl nezakonito postupao kao monopolista na dva tržišta, uključujući - što je najvažnije - tržište opštih usluga pretrage. Mjere koje će bi preduzete još nisu objavljene, ali komentatori već spekulišu da će ovaj slučaj preoblikovati pretragu interneta.
Otkriće da Gugl dominira internet pretragom nije bilo iznenađenje. Većina ljudi započinje svoje potrage za informacijama ili proizvodima tako što unosi pojmove u Guglov opšti pretraživač (GSE). I ljudi razumiju da, kada koriste Gugl na svojim računarima, telefonima ili tabletima, u stvari „guglaju“. Ali, mnogi korisnici ne shvataju da guglaju i kada koriste Eplov Safari ili Mozilin Firefox pretraživač, zato što su ove kompanije postavile Gugl GSE kao podrazumijevani pretraživač - iako sa dodacima za privatnost.
Sa svoje strane, Gugl je tvrdio da je njegova dominacija rezultat superiornih proizvoda i usluga. Uporedio je veb sa „bibliotekom koja stalno raste, sa milijardama knjiga i bez centralnog sistema arhiviranja“. Do tih blaga se može doći samo pomoću opšteg pretraživača (GSE) koji pretražuje internet, indeksira sajtove, rangira ih i predstavlja rezultate korisnicima gotovo trenutno.
Ključni doprinos GSE daju korisnici: teme koje pretražuju, pojmovi koje koriste, linkovi na koje kliknu, proizvodi koje kupuju i tako dalje. Obim je ključ uspjeha ove usluge. Više informacija o ponašanju korisnika omogućava bolje rezultate pretrage, bolji rezultati donose više pretraga, a više pretraga donosi više prihoda jer se oglašivači okupljaju oko Gugla kako bi povećali svoju prodaju „usmjeravajući” proizvode do krajnjih korisnika.
Malo ko osporava da je Guglov opšti pretraživač (GSE) prvi među jednakima, dok Majkrosoftov Bing predstavlja jedinu vjerodostojnu alternativu. Bing se može nositi s Guglovim GSE-om po kvalitetu i brzini kada se koristi na desktop računarima, ali ne i na mobilnim uređajima. Brojke predstavljene tokom suđenja vrlo su indikativne. Do 2021. godine, preko 89% pretraga prolazilo je kroz Gugl, a samo 6% preko Binga. U prevodu - 146 milijardi dolara prihoda od oglašavanja za Gugl i manje od 12 milijardi za Bing.
Kompanija koja ostvaruje monopol zato što nudi bolje proizvode ili usluge ne krši nijedan zakon. Ali situacija se mijenja kada namjerno stekne ili održava monopolsku moć. Prema nalazima suda, dokazi potvrđuju da je Gugle prešao ovu granicu.
Gugl je rano shvatio da će kontrola informacija u velikom obimu dovesti i do dominacije na tržištu i do monopolske dobiti. Za razliku od Majkrosofta - koji je 1990-ih godina pokušao da stekne dominaciju “bundlovanjem” pregledača svojim operativnim sistemom, a što su antimonopolski organi zaustavili - Gugl je koristio „šargarepe” umjesto „štapova” da bi se nosio s potencijalnim konkurentima.
Dobar primjer je njegov odnos sa Eplom. Još 2002. godine, Gugl je Eplu dao ponudu koju je bilo teško odbiti: da Guglov GSE bude podrazumijevani pretraživač na Safariju u zamjenu za novčanu nagradu. Ono što je počelo sa fiksnom naknadom od 10 miliona dolara plus podjela prihoda od 50%, do 2022. se razvilo u procijenjenu godišnju isplatu Eplu od 20 milijardi dolara. Usput, uslovi ugovora su pooštreni jer je Gugl zahtijevao ekskluzivitet za svoj GSE, odbio zahtjeve da se Eplu pruži veća fleksibilnost i onemogućio ga da jednostrano raskine ugovor.
Baš kao što je Hamletova majka imala i neke dobre razloge da se uda za ubicu svog muža, i Eplov dogovor sa Guglom imao je smisla zbog visokih početnih troškova pokretanja novog GSE-a kao i zbog održavanja i upravljanja oglasnim poslovanjem. Čak je i prelazak na drugi GSE postao ekonomski neizvodljiv. Kao što je rekao jedan od glavnih menadžera u Eplu, „ne postoji suma koju bi Majkrosoft ikada mogao da ponudi Eplu” da pređe na Bing. Gugl je, naravno, ovo razumio. U internom istraživanju iz 2020. godine, otkriveno je da bi gubitak ekskluzivnog statusa na Safariju koštao kompaniju između 28,2 i 32,7 milijardi dolara prihoda.
Pored toga, Gugl održava slične odnose sa Mozilom i DakDakGoom (DuckDuckGo), i sklopio je sporazume o dijeljenju prihoda sa svim vodećim mobilnim operaterima u SAD: Verizon, AT&T i T-Mobile. Operateri dobijaju Guglovu Android tehnologiju, ali zauzvrat unaprijed moraju instalirati 11 Gugl aplikacija na telefone koje prodaju. Šest od tih aplikacija krajnji korisnici ne mogu obrisati.
Sve u svemu, kako bi osigurao da njegov GSE ostane praktično jedina opcija na tržištu, Gugl plaća više od 26 milijardi dolara godišnje drugim tehnološkim kompanijama. Gugl je poput pauka koji nadgleda sve niti ogromne mreže ugovora.
Ne treba, međutim, da žalimo te druge kompanije. Prave žrtve su korisnici interneta. Što više Gugl širi svoj uticaj na internetu, to ima manje podsticaja za inovacije, a još manje za brigu o krajnjim korisnicima, umjesto o oglašivačima. Internet biblioteka nije javni repozitorijum, već privatno, profitabilno preduzeće koje se dobro isplati kompanijama koje se nalaze u Guglovoj orbiti. Korisnici interneta mogu vjerovati da su u stanju da traže činjenice i istine kao nijedna od prethodnih generacija, ali oni u ovoj igru nemaju pravo glasa i mogu samo da uzmu ili ostave ono što im se nudi.
Da bi Guglov monopol bio osporen bila je potrebna tužba koju je pokrenulo Ministarstvo pravde SAD i još čekamo da čujemo šta bi mogla da bude zamjena za taj monopol. Ostaje nada da će kraj biti bolji nego onaj koji je Šekspir dao Hamletu, čije su posljednje riječi: „Ostalo je tišina.”
Autorka je profesorka uporednog prava na Columbia Law School
Copyright: Project Syndicate, 2024. (prevod: N.R.)
Bonus video:
