DPS je izgubio izbore pre četiri godine, Milo Đukanović pre 19 meseci, ali posledice njihove višedecenijske vlasti će se osećati još dugo vremena. Nije dovoljno promeniti par vlada da bi jedno društvo ozdravilo, pogotovo ako je bilo izloženo toksičnim uticajima godinama. Drugim rečima, u Crnoj Gori se, metaforički rečeno, žanje ono što je DPS sejao decenijama.
Iza DPS je ostalo i mnogo “kukavičijih jaja” koja će trovati crnogorsko društvo do daljeg. Ne postoji jedan segment društvene zbilje koja nije kontaminirana odlukama i potezima bivšeg režima koje su, namerno ili nenamerno, unele razdor, netrpeljivost i animozitet među građane. Od obnavljanja nezavisnosti DPS nije kreirao društveni konsenzus oko nijedne važne teme. Štaviše, brojni potezi su povlačeni protiv volje ili bez podrške dobrog dela građana.
Repetita iuvant. DPS je kreirao etnofederalnu umesto građanske Crne Gore jer se služio bošnjačkim, albanskim i hrvatskim nacionalizmom protiv srpskog, da bi držao vlast. DPS je sekularno opredeljenje zamenio namerom da kreira nacionalnu crkvu. DPS je jezik od sredstva ujedinjenja transformisao u instrument razdora. DPS je godinama radio na usitnjavanju političke pozornice kako bi lakše čuvao pozicije i korumpirao, po potrebi, političke rivale. DPS je doveo Informer, Happy, Pink u Crnu Goru i angažovao propagandiste iz Srbije s ciljem učvršćivanja i čuvanja vlasti. DPS je zarobio državu Crnu Goru urušavajući sve njene institucije, od pravosuđa do policije, od školstva do medijskog sektora. DPS je skrenuo Crnu Goru sa evropskog autoputa na balkansku kaldrmu dozvoljavajući da organizovani kriminal preuzme kontrolu nad pravosuđem, tužilaštvom i policijom. DPS je umesto “anesteziranja” srpskog nacionalizma u Crnoj Gori radio na njegovom potpirivanju sve vreme. U DPS i koalicionim partnerima je rođena ideja o mediteranizaciji, a neki bi rekli kroatizaciji, Crne Gore koja ima podršku u veoma malom delu građanstva. DPS je negiranjem prava građanima Crne Gore da budu ono što žele, dao kredibilitet srpskim negatorima crnogorske nacije i jezika.
Pretpostavke da se formira koalicija koja danas podržava Vladu Milojka Spajića su suštinski proizvod DPS-a. Vrh bivše vladajuće stranke se borio protiv srpskog nacionalizma nekada jačanjem, nekada nagrađivanjem, a nekada tolerisanjem bošnjačkog i albanskog nacionalizma, čvrsto verujući da nije moguće videti lidere nacionalnih stranaka Bošnjaka i Albanaca u istoj koaliciji sa srpskim.
Nacionalisti nisu ništa manje prevrtljivi, iako su im usta puna visokoparnih fraza. Časkom promene stranu ne prezajući da upotrebe sve i svakoga ko im se učini korisnim, pa čak i “Majke Srebrenice”, kao što je to učinila Bošnjačka stranka ili kao što je SNP opravdao svoje učešće u Abazovićevoj vladi potpisivanjem Temeljnog ugovora sa SPC.
Umesto da srpski nacionalizam u Crnoj Gori hendluje kao u eksperimentu sa kuvanjem žabe u vodi koja se postepeno zagreva, DPS je odlukama o državnim simbolima, jeziku, crkvi i propagandom doprineo da srpski nacionalizam “iskoči” iz korita i izmakne kontroli pre nego što je bio marginalizovan i depotenciran. Zvanični Beograd, ne računajući jednu ili dve epizode, od rušenja režima Slobodana Miloševića pa sve do otvaranja pitanja Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, bio je praktično nezainteresovan za nekadašnje “drugo oko u glavi”.
DPS nije iskoristio pomenuti gotovo dvodecenijski period da izgradi pravnu i građansku državu, svodeći entičku ili identitetsku pripadnost na privatnu i irelevantnu stvar u javnom diskursu i političkom ambijentu. Naprotiv, DPS nije imao za prioritet izgradnju građanske države već države-nacije Crnogoraca, kao da smo u 19. a ne 21. veku, sa nacionalnim manjinama Bošnjacima, Albancma i Hrvatima.
Kolateralna posledica bila je u dobroj meri autohtono učvršćivanje srpskog nacionalnog identiteta u Crnoj Gori. Kada je režim Aleksandra Vučića promenio stav prema Podgorici, krajem prošle decenije, pronašao je plodno tlo u Crnoj Gori i seriju političara, stranaka, nevladinih organizacija spremnih da ga slede i priznaju, javno ili pritajeno, kao vođu.
Pitanje jezika je tipičan primer kako su DPS i satelitske stranke jedan odličan instrument da se ujedine građani Crne Gore i postavi temelj za stvaranje nečeg novog pretvorili u bojno polje za jačanje tri nacionalizma: srpskog, crnogorskog, bošnjačkog. Da su DPS i koalicioni partneri, recimo, zvanično nazvali jezik maternjim koji svako može da zove kako želi (srpski, crnogorski, bosanski ili hrvatski) mogli su preko školskih programa da određuju koja će varijanta biti dominantna ne proizvodeći kontrareakcije.
Napravili su još veću grešku ubacivanjem dva slova i drugim sitnim novinama koje razlikuju crnogoski jezik od verzije srpskog u upotrebi u Crnoj Gori. Na taj način su servirali, kao na tacni, srpskim nacionalistima da na osnovnom ljudskom pravu, da se izražava na maternjem jeziku, ojačaju svoje identitetske pozicije kroz insistiranje da govore srpskim jezikom. Naravno ni bošnjački nacionalisti nisu propustili priliku za bosanski jezik.
Crna Gora je, uprkos velikom trudu mitropolita Amfilohija, većinski bila sekularno društvo u kojem su čak i oni koji se izjašnjavaju kao vernici limitirali svoju odnos sa crkvom kroz četiri čina: krštenje, venčanje, sahrana i slava. Politički uticaj Mitropolije crnogorsko-primorske (MCP) bio je vrlo limitiran sve do pokretanja pitanja Zakona o slobodi veroispovesti što se najbolje videlo oko priznavanja nezavisnosti Kosova uprkos snažnom protivljenju Amfilohija. DPS nije poštovao temeljno pravilo zapadnih demokratija da su država i crkva odvojene: hteli su da prave novu crkvu a u suštini su ojačali ulogu i ukorenjenost SPC u Crnoj Gori. Kao što se protiv nacionalizma ne bori nacionalizmom, tako se i protiv crkve ne bori stvaranjem nove crkve. Zahvaljujući DPS-u MCP je izašla iz svojih okvira i svakoj budućoj vlasti će biti problematično da je vrati u isključivo duhovnu sferu.
DPS je godinama pokušavao da predstavi Hrvatsku i Hrvate kao bližu državu i narod od Srbije i Srba. Dovoljno je bilo pogledati redove vožnji na aerodromu i autobuskoj stanici u Podgorici da se shvati razmera kontraproduktivnost takve namere. To što su zvaničnici DPS-a i tradicionalnih koalicionih partnera imali bolje odnose sa kolegama u Hrvatskoj nego u Srbiji nije značilo da građani Crne Gore imaju ista iskustva, tim pre što nema porodice koja nema člana, bliskog rođaka ili prijatelja u Srbiji ili među Srbima.
Da su se u DPS-u zapitali kako to da SDP nije nikada dobio više od pet odsto glasova dok su realizovali SDP-ovske glavne ideje, ciljeve i ideologije, verovatno bi napravili mnogo manje grešaka i realizovali više dobrih poteza. Ideja o mediteranskoj i kroatizovanoj Crnoj Gori je legitimna, ima i svoju logiku, ali ona u Crnoj Gori ima iskrenih zagovornika taman koliko i SDP glasova.
Indikativno je i da su u Crnoj Gori do 2010. godine bila uobičajena preobraženja od podržavalaca Državne zajednice Srbije i Crne Gore u sledbenike suverinističkog bloka, od tvrdih srpskih nacionalista u tvrde crnogorske. Nezavisnost Crnoj Gori na referendumu 2006. godine su doneli mladi. U poslednjih desetak godina se verifikuje kontratendencija, pojedini vatreni zagovornici nezavisnosti Crne Gore postali su “veliki Srbi i vernici SPC”, a dobar deo mladih ljudi preferira trobojku Kraljevine Crne Gore alaj-barjaku i ima veoma, eufemistički rečeno, diskutabilan muzički ukus. Sve suprotno od DPS narativa, ne toliko iz uverenja koliko iz inata.
Ljudi imaju slabo pamćenje i po pravilu selektivno, tako da nije čudo da su zaboravili ko je na velika vrata na crnogorsko medijsko nebo uveo Pink, Happy, Informer: šta su emitovali i pisali dok nisu okrenuli stranu, kao i ko je sve radio za te propagandne organe godinama ili imao autorske emisije.
DPS je pao jer su njegovi protivnici, uključujući i one u redovima tzv. srpskih stranaka, shvatili da kad već ne mogu da promene mišljenje, promene temu. Tako su okrenuli priču na organizovani kriminal, korupciju, zarobljenu državu, istovremeno prigrlili ideju članstva Crne Gore u EU, pomirili se sa članstvom u NATO-u i sa tim da za njihovih života neće videti zajedno Crnu Goru i Srbiju, osim eventualno u Evropskoj uniji.
Dakle, ako DPS hoće da se vrati na vlast mora da promeni temu, ako već ne može mišljenje a ni građane koje bi neki da pretvore u narod ili narode.
Bonus video:
