U januaru ove godine donijet je Zakon o reviziji. Malo je kaskao za Zakonom o računovodstvu, jer su copy/paste predlozi neuspješno prodavali foliražu da je “sprovedena” javna rasprava doprinijela bilo čemu.
Od januara je počela implementacija. Kao tokom pripreme i usvajanja, nadležne institucije sistema su tokom tek započete primjene podjednako odsutne, izabrano i očekivano. Ipak, u određenim praktičnim potezima može se iskazati stav da ni oni nisu očekivali otvoreno narušavanje principa konkurentnosti i podjednakog tretmana tokom imenovanja eksternog revizora državnih preduzeća, a što se dešava u praksi.
O čemu se radi?
Članom 29 Zakona o reviziji, proaktivnim odnosom dijela revizorskih kuća i esnafskog instituta srednja preduzeća iz Crne Gore su ušla u obuhvat obaveznosti angažovanja eksternih revizora za godišnje finansijske izvještaje. To su preduzeća koja bi trebalo da su idealni partneri malih lokalnih i regionalnih revizorskih kuća, ako se sagledavaju tržišni i razvojni trendovi.
Komercijalne kompanije ovaj postupak sprovode kako bi upravljale kvalitetom revizorske usluge, kao i svojim ograničenim budžetima.
Državne firme pored napomenutih poslovnih promišljanja, obavezni su da primjenjuju i odredbe Zakona o javnim nabavkama. nedavnoj praksi potvrđenoj u odvratnim papirima nestrukovnosti i uočljivog zaobilaženja pravila, javna nabavka za usluge godišnje revizije od strane CG državnih kompanija sprovodi se na štetu konkurencije na tržištu, uz unižavanje principa podjednakog tretmana.
Šta se to dešava u praksi?
Van zakonskih normi, bez ikakvog podzakonskog obavezujućeg stava u vezi Zakona o reviziji, ili Zakona o javnim nabavkama u CG, odnedavno državne kompanije uvode sljedeće “uslove”: (citat)
“Ponuđač treba da bude:
1. Član Međunarodne Federacije Računovođa (International Federation of Accountants - IFAC “Forum of Firms) Naručilac će ocjenu dokaza vršiti uvidom na internet sajt: https://www.ifac.org/about-ifac/forum-firms-and-transnational-auditors-committee/forum-firms-membership 2. Član ACCOUNTANCY AGE – puno članstvo u jednoj od vrhunskih 30 računovodstvenih mreža i asocijacija rangiranih po godišnjem prihoda. Naručilac će ocjenu dokaza, vršiti uvidom na internet sajt http://www.accountancyage.com/aa/analysis/2417680/top-40-networks-2014-the-survey.“
Ponuđač treba da dostavi potvrdu- dokaz da je član IFAC “Forum of firms”, pojedinačno ili kao dio određene računovodstvene mreže ili asocijacije. Potvrda mora biti prevedna na crnogorski jezik i ovjerena od strane sudskog tumača.”(citati iz dva dokumenta dvije crnogorske državne kompanije)
Kad se pročitaju ovi zakonom nepotkovani uslovi za javne tendere državnih kompanija nameće se pitanje, čiji se odgovor u ovom osvrtu neće tražiti, ali legitimno ga treba postaviti: zar je crnogorska biznis kafana toliko neznavena i slijepa, lako zamandrljana slatkastom formom bez suštine, da ovakve prakse podržava, prakse koje su posebno štetne toj istoj kafani?
Ili, redom… IFAC je međunarodna federacija računovođa, kojoj pripadaju i revizori, jer se na nivou globalnih razmatranja javni poslovi računovodstva i revizije ne sagledavaju udaljeno, osim u načinu rada. Propisani su MRS/MSFI okvirom za računovođe, odnosno MSR okvirom za revizore. Sve je to upisano u naše zakonske forme o računovodstvu i reviziji još daleke 2002. dok se u praksi svodi na nepotpunu primjenu; tako će ostati još određeni niz godina.
Za temu ovog osvrta neopredjeljujuće…
U regionu članovi IFAC-a su esnafski instituti računovođa i revizora, a njihovi članovi su lokalne revizorske kuće. Samo “velika četvorka” (“big 4”) revizorskih kuća su direktne članice IFAC-a, preko matičnih globalnih kuća, zbog skupoće i prestiža, a ponegdje korisnosti.
Da bi se obezbijedilo da se revizija izvrši na efikasan i efektivan način, treba da se odredi razumna revizorska naknada, kao i da je revizorski tim opremljen da izvrši reviziju prema visokom standardima.
Teorijski, tenderi za zakonske revizije koje sprovode privatne kompanije u EU uređuju se Direktivom 2014/56/EU o zakonskim/statutarnim revizijama (izmjene i dopune originale direktive 2006/43/EC) i Uredbom (EU) br 537/2014, koja se odnosi na zakonske revizije subjekata od javnog interesa (PIE- public interest enterprise). Tenderi koje sprovode javni subjekti u EU dodatno su uređeni Direktivom 2014/24/EU o javnim nabavkama.
Znači, imenovanje eksternih revizora od strane komercijalnih kompanija i kompanija na koje se odnose javne nabavke u nacionalnoj ekonomiji trebaju se sprovoditi različito, uz obaveznost da se ne smije uzurpirati konkurencija i princip podjednakog tretmana ni u jednom konkretnom slučaju.
Naš tek usvojeni Zakon o reviziji ne zahtijeva da se bude direktni član IFAC-ovog foruma za međunarodne revizije. Zakon o javnim nabavkama, takođe, ne propisuje slične “korisne začkoljice”, kojima se umrtvljuje konkurencija i prevenira razvoj znanja i strukovnosti na tržištu.
Teorijski još detaljnije: “prema članu 16/3, pod b) EU 537/2014, subjekti od javnog interesa u EU treba da organizuju procedure za izbor revizora primjenjujući sljedeći uslov: …2) Tenderska dokumentacija treba da sadrži transparentne i nediskriminišuće kriterijume za selekciju …; uz nastavljajuću preporuku da se malim/srednjim kompanijma skupa procedura ne mora nametati. Odnosno, preporuka EU regulative jeste da se ne troše veliki novci za imenovanje revizora, međutim to u praksi primjene ne može da znači naružavanje principa transparentnosti, nediskriminacije i jednakog tretmana. To se sa IFAC-ovom potvrdom iz citata direktno oburdava u Crnoj Gori.
Dodatno, EU precizne preporuke zahtijevaju izgradnju nacionalnog standarda kvaliteta struke, koji treba da bude uključen u tendersku dokumentaciju. Crna Gora nema nacionalni standard kvaliteta ni za tendersku dokumentaciju niti za revizorski postupak, zato IFAC formalna potvrda sa site-a ne dokazuje kvalitet niti potvrđuje transparentnost, a predstavlja uništavanje principa podjednakog tretmana svih partecipanata na tenderu za imenovanje revizora godišnih finansijskih izvještaja CG državnih kompanija. Postiže se željeni cilj da se ubije konkurencija malih i srednjih revizorskih kuća, koje su uobičajeno kvalitetniji partneri srednjem biznisu na lokalnim tržištima.
Ograničenja konkurentnosti u primjeni zakona, a onda konfirmiranog tržišnog ukidanja jednakog tretmana, trebali bi da slijede strogu EU preporuku da se moraju zabraniti. To je unijeto u zakone nakon iskustva iz prakse a kada su evropske banke uslovljavale kreditiranje zajmoprimca izborom revizorske firme (“…uvijek da bude iz “velike četvorke…”). Od tada, unutar Unije su zabranjene “korisne začkoljice” iz ružne CG primjene. (član 37 56/2014, pod 3 u citatu kaže: “the appointment of a particular statutory auditor or audit firm to carry out the statutory audit of that entity shall be prohibited) odnosno u članu 16, stav 6 547/2014 potvrđuje eksplicitnije: “shall be null and void”.
Glavna svrha tenderskog procesa (bez obzira da li se radi o javnom ili privatnom sektoru) bi trebala da je sljedeća: da se odabere ekonomski najpovoljnija ponuda. Ovo se može postići kroz konkurenciju, uz strogu transparentnost koja ne potire jednak tretman. Stoga navedeni citati iz tekstova javnih nabavki CG državnih kompanija u cjelosti ruše i tržišno ruže ekonomski razvoj; lomi se tržišni pristup, a zadržava forma učešća ostalih, malih i srednjih, revizorskih kompanija. Niko kao naši birokratski poslušnici ne umiju biti potvrđene štetočine u vezi ozbiljnih pitanja ekonomskog razvoja.
Zašto je ovo dozvoljeno? Kome je ovo u interesu? Ako je taj neko već u određenom konfliktu interesa, iako teško dokazivom na ovom tržištu zbog nespremnosti administracije da takvo što uopšte istražuje i prevenira, zašto državne kompanije Crne Gore u imenovanju revizorske kuće trče u skute zakulisanosti, koja sprječava sistemski razvoj?
Male i srednje revizorske kuće u Crnoj Gori ili regionu nisu strukovna nevinašca. Njihove revizije na pelir papirima sa rječnikom iz 60-ih godina prethodnog stoljeća nisu dika i ponos, a da se izađe na crtu “velikoj četvorki”. Ali, to se postepeno i u korist kvaliteta revizorskih izvještaja značajno mijenja.
Međutim, na ovom tržištu, kao i u regionu, “velika četvorka” u većini se ne može pohvaliti sjajnim kvalitetom revizorskih izvještaja. Kada bi se od strane “velike četvorke” moglo vjerovati da će uz odgovarajuću cijenu sprovesti visoki kvalitet sprovedenog revizorskog postupka onda se Velika recesija 2008. ili onaj davnašnji krah Enron-a, nikada ne bi desili. Što, potom, suštinu uvođenja IFAC-ovih site potvrda čini činjenično nespornim narušavanjem tržišne konkurencije na crnogorskom ekonomskom nebu. Tenderski zahtjevi državnih kompanija u CG, koji limitiraju konkurentnost, a kreiraju korisne začkoljice, a kako bi se ispunila forma a zaobišla suština, trebaju da budu zaobiđeni od bilo kojeg organizatora javnih nabavki na crnogorskom ekonomskom nebu.
Prozivati resorno ministarstvo oko ovoga je jalova rabota. Ali, kada se čuju tunjave žvake internacionalnih savjetnika o “malom tržištu Crne Gore”, a na kojem oni čine sve da taj prostor ne bude tržište nego jalovište bez znanja i novčano pojilište za jednu revizorsku kuću, tada je sazrelo vrijeme da se odgovorno udalje iz našeg ekonomskog prostora, uz diplomatsku protokolarnu zahvalnost prema svemu, što nisu korisno uradili. Zašto? Inostrani konsultanti imaju dovoljno materijala koji se odnosi na CG konkretnu svakodnevicu pogrešnih praksi u imenovanju revizora godišnjih finansijskih izvještaja državnih kompanija, da odgovorno projektno prestanu intencionom slijepošću da zagađuju odsustvo regulacije za nacionalnu legislativu, u pripremi i u primjeni.
Iskustvo govori da se to neće desiti. Dok toga nema, ne može se ostvariti minimum standardizacije prema poslovnoj budućnosti CG tržišta za agendu unapređenja i održivosti kvaliteta finansijskih izvještaja privrede Crne Gore.
Autorka je ekonomska i finansijska analitičarka
Bonus video:
