U 2024. godini, u kojoj su politički lideri širom svijeta ili izgubili izbore ili bili nasilno uklonjeni s vlasti, posebno se ističe jedna izjava koju je, u različitim oblicima, ponavljao Mohamed Al Gergavi, ministar u kabinetu Vlade Ujedinjenih Arapskih Emirata: “Uloga vlasti je da osmisli budućnost koja građanima daje nadu”. Gledajući unaprijed ka 2025. godini, politički lideri bi ovu poruku morali ozbiljno da shvate i preusmjere svoj fokus sa stalnog upravljanja krizama ka kreiranju hrabre i optimistične agende koja daje nadu.
Globalni talas protiv aktuelnih lidera bio je zapanjujući. U martu je senegalski predsjednik Maki Sal pretrpio ubjedljiv poraz nakon što je pokušao, bez uspjeha, da odloži predsjedničke izbore. U junu je Afrički nacionalni kongres - koji je vladao Južnom Afrikom od kraja aparthejda - prvi put u tri decenije izgubio većinu, prisilivši stranku da formira koalicionu vladu. Istog mjeseca, parlamentarnu većinu izgubila je Indijska narodna partija (BJP) premijera Narendre Modija.
Ovaj trend se nastavio tokom ljeta i jeseni. U julu je Laburistička partija ubjedljivo pobijedila na opštim izborima u Ujedinjenom Kraljevstvu, okončavši 14 godina dugu vladavinu Konzervativne partije. U oktobru je japanska Liberalno-demokratska partija (LDP) premijera Šigerua Išibe izgubila većinu, prvi put od 2009. godine. Zatim je, u decembru, Mišel Barnije postao prvi francuski premijer, od 1962, koji je smijenjen izglasavanjem nepovjerenja. Nekoliko dana kasnije, njemački kancelar Olaf Šolc izgubio je na glasanju o povjerenju, čime je otvoren put za prijevremene izbore, dok je kanadski premijer otpustio svog ministra finansija, gurnuvši zemlju u političku neizvjesnost.
Drugi dugogodišnji lideri zbačeni su s vlasti narodnim pobunama. U avgustu je premijerka Bangladeša Šeik Hasina vojnim helikopterom pobjegla iz zemlje dok su demonstranti upadali u njenu zvaničnu rezidenciju. I, naravno, sirijski predsjednik Bašar al Asad koji je bio prinuđen da pobjegne u Rusiju nakon što se njegov režim raspao.
Zbog čega je došlo do poraza aktuelnih vlasti? Jedno od mogućih objašnjenja je uticaj društvenih mreža. Istraživanja su pokazala da povećan pristup internetu često narušava povjerenje u vlast i produbljuje političku polarizaciju. U Sjedinjenim Državama se, na primjer, polarizacija između demokratskog i republikanskog biračkog tijela povećava, pri čemu se svaka strana sve dublje ukopava u svoje partijske stavove.
Društvene mreže omogućavaju povezivanje ljudi koji konzumiraju sličan sadržaj, učvršćujući njihove poglede na svijet i pojačavajući psihološki efekat poznat kao “konformizam.” Algoritmi društvenih mreža djeluju kao snažni megafoni za jednostavne, emotivno nabijene poruke, čineći ove platforme plodnim tlom za teorije zavjere i širenje straha.
Iako rani dokazi sugerišu da društvene mreže podstiču podršku krajnje desnim populistima, nedavni izborni rezultati pokazuju da to nije uvijek dovoljno za osvajanje vlasti. U Meksiku, Španiji, Grčkoj, Irskoj, Velikoj Britaniji, Japanu i Južnoj Africi, aktuelne vlade ili druge tradicionalne partije su, iako značajno oslabljene, izašle kao pobjednici.
Shodno tome, jasan zaključak iz ove istorijske izborne godine jeste da vlade moraju naučiti kako da efikasnije koriste društvene mreže. Dobar početak bio bi direktno angažovanje oko pitanja koja brinu glasače.
Dvojica savjetnika (britanskog premijera) Kira Starmera prošle godine su posjetila grad Grimsbi na sjeveroistoku Engleske i zamolila stanovnike da opišu vladu jednom riječju. Odgovori koje su dobili odražavaju ono što sam čula u mnogim drugim zemljama: “nebitna,” “autoritativna,” “distancirana,” “elitistička,” “nedostupna,” “koristoljubiva,” “neambiciozna,” “nepouzdana,” “smiješna.”
Još jedan važan zaključak je da bi lideri, kako bi povratili povjerenje, trebalo da se fokusiraju na ekonomski rast i osnaživanje građana. Sveobuhvatna studija (2022) o političkoj ekonomiji populizma pokazuje snažne dokaze da ekonomski uslovi, poput porasta nezaposlenosti i smanjenja socijalnih davanja, imaju dubok uticaj na stavove ljudi prema vlasti.
To pomaže da se objasni zašto su glasači u Španiji i Grčkoj 2023, kao i u Irskoj 2024. godine, odlučili da ponovo izaberu aktuelne lidere, dok su francuski birači odbacili vladajuću partiju. Španska ekonomija je 2022. godine porasla za 5,7%, a grčka za 6,2%. Nasuprot tome, u Njemačkoj, u kojoj stranke u odlazećoj vladi loše stajale u anketama uoči izbora u februaru, ekonomija se opala za 0,3% u 2023. a očekuje se da će rezultat za 2024. biti pad od 0,1%. Francuska je prošla nešto bolje, sa projektovanim rastom BDP-a od 1,1% u 2024. godini, nakon rasta od 0,9% u 2023.
Osim što moraju podstaći kratkoročni ekonomski rast, politički lideri moraju razmotriti i to kakvu budućnost nude svojim građanima. Planovi prevelikog broja političara i kreatora politika ograničeni su na godišnje budžetske cikluse i uglavnom su fokusirani na rezove. U međuvremenu, glasačima - suočenim sa rastućim troškovima života, postpandemijskom štednjom i sveprisutnim osjećajem da su izgubili kontrolu nad svojim životima - trebaju lideri koji će im pružiti razloge za nadu.
Budžetska ograničenja ne bi trebalo da budu izgovor za neuspjeh u osmišljavanju bolje budućnosti. Neke od najhrabrijih vladinih inicijativa nastale su u vremenima ekonomskih teškoća. Značajni primjeri su Nju Dil predsjednika Frenklina D. Ruzvelta tokom 1930-ih, britanski poslijeratni sistem socijalne zaštite, infrastrukturni bum u Dubaiju nakon 1958. i brzi razvoj Singapura nakon 1959.
Politički lideri moraju crpiti inspiraciju iz ovih hrabrih programa i biti ambiciozniji u rješavanju osnovnih uzroka frustracija svojih građana. Dobra vijest je da svaka zemlja i zajednica imaju kreativne pojedince - kako u privatnom, tako i u javnom sektoru - čiji rad zahtijeva da razmišljaju unaprijed i planiraju za budućnost. Lideri moraju da identifikuju takve vizionare, koji se rijetko uključuju u političke diskusije, dopru do njih i iskoristite njihovu stručnost.
Politika nade je od suštinskog značaja za vraćanje vjere u demokratske institucije. Stanovnici Grimsbija su rekli da žude za politikom koja je “realna”, “smislena”, “strastvena”, “ puna nade” i “osnažujuća”. Vlada koja može da ispuni ove težnje pokazaće se dostojnom povjerenja svojih građana.
Autorka je dekanica Blavatnik škole za upravu na Univerzitetu u Oksfordu
Copyright: Project Syndicate, 2024. (prevod: N. R.)
Bonus video:
