Filip Lenard je bio darovito momče. Sin trgovca vinom iz Tirola rođen je početkom ljeta 1862. u tadašnjem Presburgu, današnjoj Bratislavi, u Habsburškoj monarhiji. Samo mjesec dana poslije njegovog rođenja na drugom kraju ogromne carevine njegov zemljak, Nikola Tesla puni šest godina.
Mada je njemačkog porijekla, Filip pohađa Kraljevsku mađarsku gimnaziju, uči mađarski. Izjašnjava se u svojim ranim danima kao mađarski nacionalista. Odbija da izgovara njemačka imena mjesta u pokrajini u kojoj živi, govori isključivo mađarski. Potpisuje se kao Fülöp Lenardi. 1880. se upisuje na univerzitet u Budimpešti. Tamo je, 1881. može biti, u prolazu sreo koštunjavog mladića iz Smiljana, Nikolu Teslu, koji je poslije Graca i Praga u mađarskoj prijestonici okušao studentsku sreću. No, to nikad nećemo saznati. Jedan drugom tada nisu ostavili trag u životu.
Lenard prelazi u Beč, ali i on, poput Tesle, nemirna i nestalna duha, prekida studij prirodnih nauka i posvećuje se prodaji vina u rodnom Presburgu. Vinska epopeja traje kratko, te Lenard odlazi u njemački Hajdelberg da bi nastavio studij. Njega fascinira fosfor. Stiče doktorsku titulu, istražuje. Katodni zraci, novi model atoma. Opija ga jonizovan vazduh. Munje. Još jedna dodirna tačka sa Teslom. 1905. dobija Nobelovu nagradu za fiziku. Sa četrdeset i tri godine on je na naučnom Olimpu. Njegov bivši zemljak Tesla imao je trnovitiji put.
Izbija Veliki rat. Filip Lenard oktobra 1914. potpisuje „Apel devedeset i trojice“. Među potpisnicima nisu pacifisti poput Alberta Ajnštajna i Hermana Hesea. U tom apelu se ugledni njemački i austrougarski naučnici, umjetnici, javne ličnosti obraćaju „kulturnom svijetu“ apelom koji počinje ovako:„Mi kao predstavnici njemačke nauke i kulture dižemo pred cijelim kulturnim svijetom svoj glas protiv laži i kleveta kojima naši neprijatelji hoće da uprljaju njemačku čistu stvar u egzistencijalnoj borbi“.
U tom tonu je cijeli papir. Negiranje njemačke odgovornosti za zločine u Belgiji, negiranje njemačke odgovornosti za rat. Obrazac koji će poslije u mnogim ratovima ponavljati nacionalističke elite širom svijeta. Posebno je interesantno mjesto na kojem ovi njemački intelektualci osporavaju svojim protivnicima u Francuskoj i Engleskoj pravo da se predstavljaju kao branioci civilizacije pošto su se uortačili „sa Rusima i Srbima“. Ili zato što „svijetu nude sramnu predstavu u kojoj huškaju Mongole i Crnčuge na bijelu rasu“. Vjerovali su i u ovakve rečenice: „Bez njemačkog militarizma, njemačka kultura bi odavno bila sravnjena sa zemljom“.
Filip Lenard nije bio jedini potpisnik od međunarodnog ranga. Tu su Maks Plank, koji je Nobelovu nagradu za fiziku dobio 1919, Gerhard Hauptman koji je Nobelovu nagradu za književnost dobio 1912, Vilhelm Konrad Rendgen, po kojem se i dan danas zovu rendgenski zraci - on je 1901. počastvovan prvom Nobelovom nagradom za fiziku u istoriji. Tu je i Maks Liberman, do danas najpoznatiji njemački impresionista. Lista je dugačka. Svi veliki dnevni listovi u Njemačkoj objavili su ovaj apel.
Za vrijeme Prvog svjetskog rata Filip Lenard bavio se sastavljanjem standarnih priručnika fizike. Bio je ubijeđeni monarhista. Ishod rata je u njemu izazvao duboku nacionalističku traumu. To ga je odvelo direktno u zagrljaj nacistima. Ajnštajnovu teoriju relativnosti je opanjkavao po novinama kao „jevresku prevaru“. Sanjao je „arijevsku fiziku“. Doživio je slom Trećeg Rajha, ali je i kao fizičar ostao potpuno usamljen, jer je svet priznao genijalnost jednog kosmopolite jevrejskog porijekla - Alberta Ajnštajna, ali, doduše nešto kasnije, i genijalnost jednog krotitelja munja srpskog porijekla, Nikole Tesle. A ni jedan ni drugi nisu bili ljudi mržnje. Narodi i kulture koje je Filip Lenard slijepo mrzio iznjedrili su umove koji su bili bliže zakonima svemira i blještavoj igri prirodnih elemenata nego što je on, Filip Lenard, mogao podnijeti.
Amerikanci su ga zbog duboke starosti izuzeli iz programa denacifikacije. Umro je 20. maja 1947.
U decenijama koje slijede, potomstvo polako počinje da ga gleda drugim očima. Jedna po jedna, ulice nazvane po njemu su preimenovane. U Minhenu 1966. U Klagenfurtu 2008. U Dortmundu 2014. Jedna ulica u kanadskom
Kvebeku zvala se do 2015. Rue Philipp Lenard. A onda je postala Rue Marie Curie.
Jedino još u njegovoj rodnoj Bratislavi postoji Lenardova ulica. Možda zato jer je kolaboracionistička Slovačka između 1939. i 1945. manje-više dosljedno sprovodila velikonjemačke ideje kojima je vrsni fizičar Filip Lenard još 1914. prodao dušu.
Autor je urednik Deutsche Welle - programa na srpskom
Bonus video:
