Nikola Gruevski je nekad slovio za modernizatora Makedonije. Onda se pretvorio u ultranacionalističkog vladara, koji svoju zemlju svjesno gura u haos - samo da bi izbjegao robiju
Jednom davno bejaše Nikola Gruevski liberalni modernizator Makedonije. Obrazovani investicioni bankar je već sa 28 godina postao ministar finansija zemlje, kojoj je tada bio obezbijedio stabilizaciju valute i privrede. U avgustu 2006, neposredno pred svoj 36. rođendan, preuzeo je funkciju šefa vlade te u Makedoniji pospješio EU i NATO integracije. Tada je ova država od 2 milona stanovnika u srcu Zapadnog Balkana važila za najizglednijeg kandidata za EU. Pored Hrvatske.
No, od tada je Gruevski doživio metamorfozu: pretvorio se u ultranacionalističko-populističkog vlastrodržca, koji Makedonijom vlada kriminalnim metodama - od najdrskijih krađa izbora, preko korupcije i sveopšteg prisluškivanja pa sve do, sva je prilika, politički naručenih ubistava. Makedoniju je tako od zemlje za primjer pretvorio u najeksplozivniju državu regiona.
Najnoviji klimaks je već tri godine trajuća državna kriza u Skoplju dostigla prošlog četvrtka: posle sedmica nacionalističkih demonstracija, naoružane batinaške trupe su na juriš zauzele parlament i priredile brutalnu orgiju prebijanja opozicionih poslanika. Većina posmatrača je ubijeđena da se organizator nemira zove - Gruevski. Makedonski publicista Sašo Ordanoski vjeruje da je Gurevski spreman „da svu Makedoniju žrtvuje samo da bi on politički preživio. On hoće zemlju da gurne u haos da bi se potom profilisao kao stabilizator. Jedina preostala altenativa za njega je: apsana.“
Zašto Gruevskog čeka dugogodišnja robija postalo je jasno početkom 2015. kroz aferu „prisluškivanje“: audio-snimci prisluškivanih telefonskih razgovora, dostavljeni opozicionim Socijaldemokratama (SDSM), dokumentovali su nevjerovatan ospeg kriminalnih aktivnosti Gruevskog i njegove klike.
Ova afera je prouzrokovala građanske proteste koji su trajali mjesecima. Kad su protesti prešli u eskalaciju, reagovala je EU i ispregovarala političko resetovanje u okviru čijih je obaveza Gruevski u januaru 2016. korektno podnio ostavku da bi se potom usresredio na taktiku odlaganja. Razlog: nezavisno državno tužilaštvo za korupciju i politička zlodjela, postavljeno od strane parlamenta, a na zahtjev EU-medijacije, iznenađujuće je konsekventno povelo istrage i prezentovalo neoborive dokaze za mafijaške metode vladavine Gruevskog. Samo zahvaljujući politici blokade od strane njemu većinski poslušnog makedonskog pravosuđa, Gruevski je do sada sprečavao otvaranja sudskih procesa protiv njega i njegovih najbližih saradnika.
Albanci se osjećaju kao građani drugog reda
Od prijevremenih parlamentarnih izbora iz decembra 2016. Gruevski, de facto vlastodržac Makedonije, prešaltovao se na modus totalne konfrontacije. Jer, njegova partija VMRO-DPMNE je izgubila apsolutnu većinu. Drugoplasirani opozicioni Socijaldemokrati, zajedno sa tri partije makedonskih Albanaca - koji čine oko četvrtine tamošnjeg stanovništva - uspjeli su da organizuju parlamentarnu većinu. No, predsjednik države Đorđo Ivanov, koji pripada taboru Gruevskog, permanentno odbija da šefu Socijaldemokrata, Zoranu Zaevu, da mandat za formiranje vlade.
Kao izgovor Ivanovu korsti „albanski adut“: albanske partije streme federalizaciji i podjeli Makedonije, što je iz „Tirane pokrenuta platforma“. Realnost je da albanske partije u suštini zanima samo jačanje manjinskih prava te pravo na sopstveni jezik. Ta su prava već 2001. garantovana u političkom sporazumu između makedonskih i albanskih partija, ali do danas su samo djelimično realizovana, što je mnogim Albancima u Makedoniji dalo osjećaj da su građani druge klase.
Socijaldemokrate su albanskoj manjini obećale da će se konsekventnije založiti za njihove potrebe - za šta su na decembarskih izborima i dobili puno albanskih glasova. Sa druge strane, Gruevski i njegova partija pokušavaju da siju etničku mržnju: paralelno sa politikom blokade predsjednika države, oni svake večeri od početka marta organizuju nacionalističke i antialbanske demonstracije u glavnom gradu Skoplju te ostalim djelovime zemlje, a sve pod parolom „Za ujedinjenu Makedoniju“.
Trampova knjiga kao najdraža lektira
Ako se iza svega toga krije taktika Gruevskog da pokrene spiralu nasilja, a potom proglasi vanredno stanje - ne bi li specijalnim ovlašćenjima nastavio da vlada - onda mu je taktika po svemu sudeći propala. Brutalne scene u parlamentu su u najvećem dijelu javnosti izazvale zgražavanje. Sem toga, djelovi armije i bezbjednosnog aparata već su se indirektno distancirali od Gruevskog i njegovih konsorta. A parlamentarna većina, sastavljena od socijaldemokrata i albanskih partija, na drugoj strani, uživa podršku EU i SAD. Ona će narednih dana početi sa sastavljanjem vlade. „Vjerovatno ćemo jedno vrijeme imati paralelne institucije u Makedoniji“, prognozira publicista Ordanoski.
No, time još nije utaban put za izlazak iz makedonske državne krize. Austrijski politikolog i ekspert za jugoistočnu Evropu, prof. dr Florian Biber, kaže da zapadne vlade i institucije moraju napokon da shvate da je propao njihov koncept prihvatanja kao partnera „stabilokrata“ poput Gruevskog. „EU i njene države-članice su isuviše dugo pasivno posmatrale problem i definisale ga kao napetost između opozicije i vlade, a ne kao krizu demokratije. Uz to je koopeativnost Gruevskog u izbjegličkoj krizi ovome donijela dodatni politički kapital.“
Gruevski, još uvijek makedonski de facto gospodar, ne ostavlja ni najmanju mogućnost u sumnju kuda se uputio. Kad ga je nedavno reporter jednog vladi bliskog medija pitao šta mu je najdraža lektira, Gruevski je naveo „Great again!“ autora Donalda Trumpa: „Veoma interesantna knjiga. Preporučujem je. Sviđa mi se izdrživost, energija i posvećenost cilju.“
(Spiegel)
Prevod: Mirko VULETIĆ
Bonus video:
