Ponovo je aktuelna rasprava o nacrtu Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata. Uz veliku konfuziju, da li je predlog (što znači da je rasprava završena) ili novi nacrt imajući u vidu broj predloženih izmjena tokom javne rasprave. Bez obzira na ukazivanje mnogih iskusnih planera i graditelja, opet su planiranje i izgradnja smješteni „u jednu nogavicu“.
Planerska teorija i praksa, pa time i metodologija izrade i praćenja planova, neminovno se mijenja u skladu sa promjenama ukupnog konteksta i parametara koji utiču na život zajednice i promjene u prostoru, pa time i na planiranje. Ali, ovo ne znači da treba praviti diskontinuitet u planiranju, uređenju, korišćenju i čuvanju svoga prostora.
Zakon o planiranju je prvi, opšti, okvir kojim se može uticati, a i utiče se, na prostor, prije svega kroz politiku korišćenja i metodologiju planiranja. Drugi okvir je stručni milje. Kvalitet planera i urbanista, kao i zainteresovanosti i zajednice i struke i vlasti za podizanje kvaliteta prostora. Treći okvir je rad u okviru institucija za prostorno i urbanističko planiranje, državnih, regionalnih i lokalnih, državnih i lokalnih organa za upravni postupak, praćenje i primjenu planova. Institucije treba da obezbijede permanentno istraživanje potreba i promjena. Planiranih, ali i spontanih. Četvrti okvir je kvalitetan nadzor primjene planova, rad inspekcijskih službi, kao i strukovnih udruženja iz navedenih oblasti. Izostane li povezanost navedenih okvira, eto nama budvi od mora do Durmitora!
U kontinuitetu, poslednjih dvadeset godina pretežno se ostvaruju neodgovarajuća, a može se reći i nekvalitetna, rješenja u prostornom i urbanističkom planiranju u Crnoj Gori.
Aktuelni resorni ministar to stavlja na račun i duše planera. Ko je i kako vodio politiku planiranja i korišćenja prostora, nije ukazao. Zapravo nije urađena neophodna analiza, kroz reprezentativni uzorak u tri planska regiona, šta se sve dešavalo u prostoru (i sa prostorom), koji su faktori uticaja i akteri odlučujući za kvalitetna (znatno rjeđa), a koji za nekvalitetna rješenja.
U nomenklaturu prostornih planova uvedena je (1995. godine) vrsta detaljni prostorni plan. Na metodološku, a i pojmnovnu, kontradiktornost ovakve vrste plana, ukazivano je od mnogo planera i urbanista. Uzalud, silom je ta kategorija plana uvedena u zakon. Prvi detaljni prostorni plan plan je urađen sredinom 2008. godine, za koridor autoputa Bar-Boljare. Planerski tim, a naročito stručnjaci sa Građevinskog fakulteta UCG, odmah su ukazali na neophodnost prethodne izrade i provjere odgovarajuće metodologije da bi se izbjegli konflikti DPP-a sa urbanim prostorom gdje postoje drugi važeći prostorni i urbanistički planovi.
Konačno, nacrtom novog Zakona, kategorija Detaljnog prostornog plana je prestala da postoji. Uz prilične štete i probleme koji su nastali iz tri urađena takva plana. Ali izostala je ne samo kvalitetna, nego i bilo kakva, analiza urađenih detaljnih prostornih planova.
Recimo, u DPP-u koridora autoputa je bilo predviđeno da se kroz zonu GUP-a Podgorica u roku od šest mjeseci od stupanja na snagu planskog dokumenta, izradi idejni projekt trase. Tako bi se utvrdili parametri za postavljanje osovine trase, čime bi prestala aktuelnost postojanja šireg koridora. Građanima, a i zainteresovanoj stručnoj javnosti, nikada nije objašnjeno zašto nije urađen idejni projekt kroz zonu GUP-a, od Smokovca do jugozapadne granice urbanog područja. Osim navedenog, ima indicija da je započeta eksproprijacija na osnovu generalnog projekta, što niti po zakonu niti po pouzdanosti stručnih parametara nije moguće. Ima indicija da je došlo do pojačanog prometa zemljišta u zahvatu koridora, tokom izrade plana, što nije predmet ove teme, ali može biti interesantno za određenu analizu druge vrste.
Trebalo je da prođe skoro dvadeset godina od kada je neko (očigledno neopterećen poznavanjem metodologije prostornog i urbanističkog planiranja) unio u Zakon kategoriju planskog dokumenta Detaljni prostorni plan, da bi se od te vrste planskog dokumenta odustalo.
I pored potrebe za uvođenje kategorije regulacionog sanacionog plana, i iznošenja stručne argumentacije, izostao je iz predloženog teksta novog zakona. A poletno se priprema opšta legalizacija brojnih neplanski izgrađenih područja. Po tvrđenju zvaničnika, oko 100.000 bespravnih objekata. Prvo ćemo „otvoriti“ pacijenta, a onda razmišljati treba li, i kakva, operacija.
Višegodišnja metodološka zbrka zbog uvođenja tzv. PUP-a (Prostorno-urbanističkog plana), koja je dala, sasvim očekivane, negativne efekte po sistem planiranja, zadržana je. Iako je jedino smisleno bilo da se rade prvo prostorni planovi opština, a zatim generalni plan (planovi). Kategorija generalnih urbanističkih planova je svedena na nešto zvano „generalna razrada“. Generalni urbanistički plan naselja je nezamjenjiv za suštinski kontinuitet i planiranja i uređenja i korišćenja prostora. Kao i urbane memorije. Lobotomiranje prostornog razvoja u Crnoj Gori ozakonjeno je Zakonom iz 2008. godine, uvođenjem kategorije Prostorno-urbanističkog plana. Čime je cjelovitost generalnog plana - zamijenjena „generalnom razradom“ na parče. A ovakav pristup ponovo podržava i novi tekst Zakona! A šta se događa sa prostorom oko nas, svjedočimo svi. Doduše, većina građana tek onda kad su učinci neopozivi.
Autorka je vanredna profesorica u penziji na Građevinskom fakultetu Univerziteta Crne Gore
Bonus video:
