stigao je e-mail. Udruženje sudskih vještaka Crne Gore je konačno promijenilo rukovodstvo; naravno da je šteta što nije izabrana mlada ekipa geek-ova, nego jaki politički profili. Tako je, kako je. Udruženju sudskih vještaka, novom rukovodstvu, srećan rad.
Reforme profesije sudskih vještaka mogu jačati efikasnost rada sudova/tužioca, a što bi trebalo da je sistemska potreba dostizanja i osnaživanja vladavine prava. Mogu i moraju… Da li će tako biti? Strukovno udruženje ne okuplja sve sudske vještake. Više je razloga u vezi takvog stanja.
Prvi je onaj koji će se možda nominalnom promjenom rukovodećih struktura formalno pomaći sa mrtvog mjesta. Struka je odavno bila pokopana od penzionera, ne u godištu nego praksama rada, ranijeg upravljanja i rukovođenja esnafskim udruženjem. Nisu bili dio rješenja, dok su dobrano bili dobrovoljne bakljonoše lošeg u podrškama tužiocima i sudijama.
Ostale razloge opisuje primjer iz ekonomske prakse, “zemlja-zemlja” raketa koja je davno eksplodirala i ostavila iza sebe devastiran teren neodržive strukovnosti.
Privredne parnice su u “vlasništvu” šest advokata, većinom iz Podgorice. Sudije sa rukovodiocima sudova su “pozorišni rekviziti”, scenska menažerija, a koji imaju zadatak da se formalno napiše presuda o nečemu što je već negdje van suda pripremljeno da bude “odlučeno”. Kvalifikacija jeste naporna, ali je izmjereno diplomatska u iskazu. Zašto?
Razlog je jednostavno opisiv: nalazi i mišljenja se (na)pišu da naginju konkretno na ono “…pripremljeno da bude odlučeno…” To u praksi izgleda kao: pripremi se par simpatičnih boldovanih riječi za sudije u nalazima vještaka. To su unaprijed izabrane riječi koje “elegantno” treba da sakriju suštinu i izmanipulišu formom koja potom vodi ka sudskoj presudi u željenom pravcu.
Sudije te boldovane riječi, koje su ponekad uljepšane uskličnicima u zagradama, unesu u presude. Sve ostalo u nalazu i mišljenju vještaka je nevažno. Preostaje amin apelacionih organa, kao krajnja potvrda da je sve odrađeno u skladu sa ustaljenim pravosudnim praksama. Tu negdje leže razlozi zašto su privredni predmeti u CG jedna višedecenijska umarajuća, iscrpljujuća rašomonijada bez kraja i početka, a koja je obilježena nepreglednom igrankom ročišta, maske za glumljenje poštovanja objektivnosti postupka za obje strane u sporu.
Primarni zadatak sudskih vještaka je da u sporovima napišu imparcijalni stav o suštini spora. Ako su angažovani od tužioca, posao im je da jačaju argumente i smjer vođenja tužbe, uz obavezujuću napomenu da moraju uraditi i prezentovati rizike, koji su identifikovani tokom pripreme nalaza i mišljenja za tužioca. S druge strane, sudski vještaci angažovani od suda ne bi trebalo da imaju uzak pristup temi spora. Odgovornost bi trebala da im je da nakon evaluacije ukupne dokumentacije, prezentuju nalaz i mišljenje, koji sudiji pružaju jasne inpute suštinskih razloga spora u privredi.
U praksi, a podsjećajući na one kulise “odlučivanja”, najveći rizik koji bi sud trebalo da drži pod kontrolom je određivanje zadatka za sudskog vještaka. U većini, vrši se upravljanje o tome šta stvarno sudski vještak treba da uradi, a da se ojača nevidljivo naginjanje na stranu argumenata jedne strane u sporu. Tako se u praksi utiče da se ograniči imparcijalnost mišljenja sudskog vještaka. Tako sudski vještaci, o trošku suda odnosno strana u sporu, postaju sredstvo iza kojeg se ukrivaju dvojako: a) advokati tužioca, jer u većini se trude da upravljaju zadatkom za vještaka; b) sudije, jer mogu da kreiraju buduće opravdanje ako im presuda bude osporena na narednoj istanci, tipa: “kriv je glupi vještak”.
U konačnici, predmete koje apelacioni sudski organi vraćaju, primarno su vraćeni na ponovni postupak zbog ove “odvratne mane” sistema. Apelacioni organi dokučuju suštinu; oni imaju zadatak da pročitaju sve i ne bježe od takve krucijalne sistemske odgovornosti. Uviđaju, u apelacionim evaluacijama, da nema objektivnog tretmana obje strane u sporu, i zato opovrgavaju/ obaraju/ vraćaju na ponovno razmatranje mnoge presude iz privrednog domena rada sudova.
Bištanje “zbog-upravljanja-sudom-a-da-se-ne-zna-da -se-stvarno-upravlja-sudom” ne doprinosi radu vještaka. Oni bi trebalo da jačaju strukovnu imparcijalnost, bez obzira što u praksi predstavljaju mete za omalovažavanje od obje strane u sporu. Takođe, ne treba da su “navođeni“ ka potrebama jedne od strana u sporu, odnosno, ne mogu i ne treba da budu potka sudijama za organizovanje neefikasne bujice višegodišnjih ročišta, koja je slika platno prepuno “sivkastih-tonova-ustajalosti-i-prašine” o ispraznoj potrošnji vremena/energije u praksi.
Možda će inovirani menadžment esnafskog udruženja vještaka uspjeti da pojača kapacitet rada sudskih vještaka. Esnafsko udruženje može očekivati da će se mnogi pridružiti, ako i samo ako: prvo, krenu stvarno da predstavljaju struku(e). Drugo, budu inicijatori predloga postavljanja i uvezivanja kvalitetnih metodologija, koje bi bile prepoznate od svih strana u sporu (sudija, ovlašćenih predstavnika tužioca i tuženog) a koje bi bile osnova za nalaze i mišljenja sudskih vještaka. Treće, ako uključe predloge mladih ljudi koji izgleda jesu izgubili u ovoj iteraciji izbora rukovodstva udruženja, ali su imali vrhunske platforme koje bi trebalo iskoristiti za unapređenje rada sudskih vještaka. Četvrto, odradi se javni i trajni otklon od zakulisnog političarenja unutar priprema nalaza i mišljenja sudskih vještaka. Ukratko, dok se nasljedstvo nevladavine prava ne otkloni ni jednom, čak i dokazanom, profesionalcu ne smije se dati povjerenje. Zašto? To zakulisno političarenje ostaje inherentna slabost, koju će novo rukovodstvo konkretnim činjenjima u narednom periodu prikazati u pravom svjetlu. Ili, u razvojnoj objektivnosti u radu, koja je potrebna udruženju i strukama. Ili, u nastavku uvriježenog okamenjenog sistemskog zastoja tekuće sudske prakse, koja je u ropskim lancima koje niko ne vidi niti želi da vidi, ali se zato svi skrivaju iza nekakvih normi oko klevete, uvrede i ostalih “tradicionalnih” formalnosti u zvanjima/titulama, bez ikakve sistemske i strukovne potvrde u primjeni znanja i sprovođenju prava i pravde.
Možda tada odlučimo da ne završimo u regionalnom advokatskom izumu iz sudnice: “dijagonalnog brzog čitanja” (NIN, br. 3453, str. 24). Tako nešto, nestruktirirano namjerno loše nerazumijevanje spisa spora, trebalo bi da je uvreda našim sudijama/tužiocima/ministru. Što bi značilo da njihovo tekuće femkanje “uvrijeđenih-frajlica” kako bi promijenili krivične definicije “lika i djela”, trebalo da ostave van sistema rada i znanja, jer tako nesumnjivo dokazuju svoj profesionalni integritet i ljudske vrijednosti.
Ima li nade za jednu od profesija koja bi sudske postupke trebalo da učini bar zeru logičnijim u praksi presuđivanja, a na osnovu realnih a ne usmjeravajućih, fiktivnih i/ili limitirajućih dokaza? Ima li nade za jednu od profesija, koja bi trebalo da se potvrdi u konkretnosti doprinosa efikasnosti vladavine prava?
Autorka je ekonomska i finansijska analitičarka
Bonus video:
