Književnoj publici Grada teatra uzbudljivo veče priredio je ovog ljeta i Dragan Prole, profesor na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, jedan od najuglednijih teoretičara filozofije i umjetnosti u regionu, i dobitnik brojnih priznanja (nagrada “Nikola Milošević” za knjigu “Humanost stranog čoveka”, najbolje djelo iz oblasti filozofije, teorije umjetnosti i teorije književnosti u 2011, “Stevan Pešić” za “Unutrašnje inostranstvo.Filozofska refleksija romantizma”, kao i “Sreten Marić” za knjigu “Pojave odsutnog.Prilog savremenoj estetici”, koja je proglašena najboljim esejističkim ostvarenjem za 2015-2016).
Na Trg pjesnika Prole je stigao sa novom knjigom “Jednakost nejednakog - fenomenologija i rane avangarde”, a kako je istakla Svetlana Ivanović, dugogodišnja selektorka Književnog programa Grada teatra, razlozi za odabir ovog autora i ovog djela su višestruki.
“Prvenstveno je to potreba da na Trgu predstavimo i autore drugih humanističkih disciplina, koji se bave fenomenom umjetnosti, a time i književnosti, i otkrijemo da li postoje i kakve su granice između umjetničkog i filozofskog djelovanja. Već u uvodu knjige “Jednakost nejednakog - fenomenologija i rane avangarde” citirana je misao Đorđa Agambena “da je svaki filozofski tekst i uvod u knjigu koja nije napisana”, što stvara potrebu da promislimo o odnosu filozofije i umjetnosti, i društvenom aspektu koji ih uslovljava. U svojoj novoobjavljenoj knjizi Dragan Prole upravo tematizuje ovaj aspekt, naznačen već samim naslovom, i kroz deset poglavlja, preciznim metodološkim aparatom, bavi se razmišljanjem o povezivanju dvije, prilično različite naučne discipline. Jedna je bliska polju filozofije koja jeste ishodište njegove spoznaje svijeta, a s druge strane, radi se i o teoriji umjetnosti, i to ne samo jedne, a nas ovdje prije svega zanima književnost. Ali, vidjećemo, generalno, da promišljanje o avangardama ne podrazumjeva samo književnost, nego i svim drugim umjetnostima, možda čak i prije svega o likovnoj umjetnosti”, rekla je Ivanović, koja je bila i moderator razgovora sa Prolom.
Filozof koji sebe određuje kao fenomenologa, jer “je fenomenologija najvitalnija filozofska orijentacija”, najpre je želio da skrene pažnju na osnovnu namjeru knjige “Jednakost nejednakog - fenomenologija i rane avangarde”.
“Pokušao sam da sagledam ono što je zajedničko veoma različitim i međusobno nekomunicirajućim pravcima djelovanja - s jedne strane je to fenomenološka filozofija, s druge su to rane avangarde, ali i jednima i drugima je u korjenu bilo zajedničko nešto što mi se čini da je osnova naše savremenosti, a to je prije svega taj specifičan odnos prema ranijim velikim žanrovskim formacijama. Ako želimo da govorimo šta je avangarda, mi u fenomenologiji moramo da vidimo kako stvari stoje sa klasičnim, odnosno sa romantizmom. Tu mi je dao sugestiju sjajni italijanski teoretičar Karlo Đulijan Kan, koji smatra da se u avangardi ne radi o nedovršenom romantičarskom iskustvu, a u sličnom pravcu ide i Hugo Bal koji je bio “kum” dadaizma, i koji u jednoj ličnoj bilješci kaže ‘zar nismo mi do kraja ostali romantičari’”, rekao je Prole.
“Ono što avangarde ne djele sa romantizmom jeste upravo stav prema prošlosti - avangarde imaju mnogo drastičniji odnos prema istoriji, i tu vidimo taj sudar sa klasičnim koji je kod avangardi bio mnogo značajniji.A ono što je ključno jeste - avangarde žele da unište istoriju, bar na tom deklarativnom planu. Pogotovu onaj klasični ideal sa vizijom istorije kao progresom koji je nastao u prosvetiteljstvu, vizijom koja kaže da, ukoliko se oslonimo na svoju slobodu, na svoj razum, sjutra će biti bolje nego što je danas, i nego što je bilo juče. A kako je ideologija sastavni dio prosvećivanja, mnogi ekonomski modeli dan-danas funkcionišu na toj ideji progresa.
Avangardisti, kako je istakao Prole, cjelokupnu evropsku istoriju vide kao prevaru.
“Čovjeka XX vijeka oni vide kao vrstu karikature vlastite istorije. Žestina s kojom se od Rusije, pa do Portugalije istorija napada, gdje se institucije vezane za umjetnost, kao što je muzej, galerije, poistovjećuju sa grobljima, to su mjesta ne života umjetnosti, nego smrti umjetnosti. Oni pokazuju žestinu pokušaja da se promjeni dramatična situacija prema istoriji, što se genijalno ogleda na nekim grafitima koji su se pojavljivali u Parizu tokom 1968, na kojima je pisalo ‘Umjetnost ne postoji, umjetnost se vidi’. Avangarde, dakle, žele čovjeka kao umjetničko djelo. Ono što je možda najvažnije što su nam donijele avangarde je to što su one u tretmanu primitivnog generalno bile jedna vrsta lakmusa za raskrinkavanje nacističkih i totalitarnih režima”, smatra on.
“Savremena umjetnost vremenom je postala velika ideološka platforma, što je pokazatelj da tu nije samo ekonomija dirigent, nego je i politika dirigent, što se vidi po odnosu prema savremenoj umjetnosti, od koje su SAD, s pravom, zato što nisu imale prethodnu istoriju, napravile svoju nacionalnu umjetnost, ili Poljaci. Ono što je tu zanimljivo je ideološki sukob koji je vezan sa nacističkom Njemačkom koja je odbacila svu savremenu umjetnost kao degenerisanu, i tim gestom je zapravo dala svim zagovornicima savremene umjetnosti jednu demokratsku auru. S jedne strane, imamo ideološki pristup koji će biti posebno vidljiv tokom Hladnog rata, gdje u SAD jedina realna savremena umjetnost jeste umjetnost koja je apstraktna - to je umjetnost novog izraza, nove figuracije, džeza…zbog toga što su njeni ideološki predlozi suprotstavljeni nacističkim. S druge strane, taj istočni i komunistički blok će reći da je to umjetnost koja je otuđena od subjekta, ili da je taj džez ‘iščašen’ i otuđen od svoje zajednice. I bez obzira što je Rusija dala ogroman doprinos razvoju avangardi, avangardisti će sa Staljinom postati potpuno zabranjeni u ime realsocijalizma, i Rusija će decenijama biti izvor tog antisavremenog duha da bi sve to završila sa padom Berlinskog zida”, zaključio je Prole.
Najslavniji pisoar na svijetu atuelan dan-danas
Prole je naglasio i da avangarde uvode jednu krizu umjetničkog djela, koju je institucija umjetnosti neobično lako amortizovala i asimilovala.
“Sjetimo se samo Marsela Dišana, koji je bio dadaista, i njegovog pisoara. Dišan je 1917. bio član jednog liberalnog žirija na izložbi Društva nezavisnih umjetnika, koja je trebalo da prevaziđe kanone i da ponudi najrazličitije umjetničke tvorevine. Dišan je anonimno, pod pseudonimom, postavio na izložbi običan pisoar okrenut naopako i nazvao ga ‘Fontana’, i taj pisoar je ostao kao jedan od najčuvenijih događaja u istoriji umjetnosti. Dišan je bio jedan od najuticajnijih umjetnika u XX vijeku, taj pisoar je bio njegov kritički stav prema uslovima u kojima se umjetnost stvara i predstavlja, i ostao je aktuelan do danas”.
Bonus video:
