Vele ljudi da je jednom davno neki nesrećni kandidat, porijeklom sa ovih prostora, branio doktorsku disertaciju na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu (ili to bješe na Arhitektonskom fakultetu u Novom Sadu...) - i da je odbranu otpočeo sintagmom: “Crnogorska arhitektura druge polovine XX vijeka...” - što je potaklo jednog od članova komisije, konstantno polupijanog profesora pred penzijom - koji je važio, usput, za vrsnog poznavaoca arhitekture iz perioda Titove Jugoslavije - da ustane, da podigne kažiprst desne ruke i da našem nesrećnom kandidatu uputi oštar pogled, ispod naočara - pravo u oči:
“Kolega, molim vas lepo, nikako ne možemo govoriti o crnogorskoj arhitekturi - pogotovo ne o crnogorskoj arhitekturi druge polovine XX veka - pre nego što precizno razgraničimo šta je tu arhitektura - kao šira odrednica - a šta je tu izvorno, odnosno crnogorsko...”. Podrazumijeva se, naravno, da je na kraju pobijedio razum - što će reći da su ostali članovi komisije uspjeli da urazume kolegu - i da je našem nesrećnom kandidatu omogućeno da nastavi odbranu. Podrazumijeva se i da je pala ta džentlmenska dvojčica (2) - ali avaj... Naš se nesrećni kandidat u međuvremenu atablirao kao vrstan poznavalac arhitekture - uža specijalnost mu je upravo crnogorska arhitektura druge polovine XX vijeka - da bi na kraju i sam postao eminentni profesor - češće polupijan nego trijezan - a vele i da se nikada nije sasvim oporavio od primjedbe koja zamalo da u korijenu sasiječe njegove naučne (naučničke) aspiracije. Znao je naš kandidat, još onda, da je stari profesor u pravu - ali nikada nije smogao snage da se uhvati u koštac sa tim suštinski važnim pitanjem: kad kažemo crnogorska arhitektura - što je tu arhitektura - u opštem smislu - a što je tu ono izvorno, crnogorsko?
Što se mene tiče, kad neko pomene crnogorsku arhitekturu - istoga časa mi se ukaže Sveto Gavrov Popović - istorijska ličnost - dekan Arhitektonskog fakulteta - ruku pod ruku sa Violetom - nekrunisanom kraljicom crnogorske arhitekture, majkom našom arhitektonsko-urbanističkom - koja je, za razliku od Svetislava Gavrovoga - fiktivni karakter - ličnost iz bajke.
Šalu na stranu, ubijeđen sam da bih nekako uspio da se izborim sa tagmemom “arhitektura” - vjerujem da bih uspio da ubijedim i stručni i laičku javnost da se na ovim našim prostorima izgradilo i ponešto suvislo - i svake hvale vrijedno - pogotovo u periodu Socijalističke Republike Crne Gore - ali se ne bih šalio sa sastavnicom, odnosno tagmemom “crnogorska”. Veliko je pitanje, takođe, da li ostvarenja arhitektica i arhitekata koje bi Rajko Todorović Todor bez razmišljanja svrstao u red osvjedočenih neprijatelja Crne Gore - a svi znamo da je među nama dosta takvih - zavrijeđuju da stanu pod ono “crnogorska” - pod crnogorski alaj-barjak - rame uz rame sa ostvarenjima arhitektica i arhitekata koji permanentno i nesebično doprinose da crnogorsko državno, istorijsko, religijsko, nacionalno i kulturno sazdanje sija nadzemaljskim sjajem.
Ista je stvar i sa crnogorskom poviješću, crnogorskom filozofijom, crnogorskom sociologijom... Veliko je pitanje što je tu povijest, filozofija, sociologija, a što je tu crnogorsko - s tim da su povijesničari, filozofi i sociolozi kud i kamo pozvaniji od arhitekata da se uhvate u koštac sa tim suštinski važnim pitanjem. Predlažem, u to ime, da se organizuje talk-show serijal na Nacionalnom javnom servisu - u udarnom terminu - RTCG 1, petak, sa početkom u 20:05 - u kojem bi vodeće javne ličnosti i eminentni stručnjaci diskutovali upravo o tagmemu “crnogorsko”, kao određenici, odnosno odrednici prisutnoj u nebrojenim sintagmama. U prvoj emisiji serijala gosti bi bili: Slobodan Čukić, Duško Kovačević i, naravno, fanfare molim: Bojan Baća, najsjajnija zvijezda na nebu crnogorske sociologije. U ulozi voditeljke, odnosno moderatorke, vidim isključivo Nevenku Bošković Ćirović. Bako Čukić - ugledni crnogorski (para)historiograf i publicist - a od skoro i jedna od najistaknutijih figura crnogorske ekstremne nacionalističke ljevice - ne vidi nikakav problem u preinačavaju primarnih povijesnih izvora, te trasponovanju preinačenih primarnih izvora iz autentičnih u pseudo-simboličke kontekste - ali zato savršeno vlada sofisticiranim tehnikama prepoznavanja i žigosanja klerofašista - isključivo velikosrpske provenijencije. Čak i u slučajevima kada je pojedinac apsolutno ubijeđen u svoju iskonsku pripadnost crnogorskom nacionalno-identitetsko-ideološkom krugu - Bako Čukić je kadar da raskrinka njegovu latentnu - duboko prikrivenu, često i nesvjesnu - privrženost anticrnogorskoj ideji. Da ne pominjem Bakov nesagledivi doprinos u borbi protiv natruha velikosrpske ideje što ih - posredstvom pogubnih istorijsko-kulturoloških faktora - baštini (skoro) svaki pojedinac sa ovih prostora - bez obzira da li sebe smatra Crnogorcem ili Srbinom - svjesno ili nesvjesno.
Duško Kovačević - ugledni srpski erudita-autodidakt, filozof, politički analitičar, kolumnist i publicist, te fenomenolog kulture u najširem smislu - a prije svega i iznad svega intelektualac najširih svjetonazora - vrlo je sklon da sasluša i uvaži suprotno mišljenje - uz uslov da je plasirano od strane osobe koja apsolutno drži do njegove (Duletove) zastrašujuće erudicije i izrazite intelektualne superiornosti. Da ne pominjem Duletovu duboku privrženost liku i djelu gospodina Amfilohija Radovića, te političkim stavovima Mitropolije crnogorsko-primorske SPC.
Bojan Baća - ugledni sociolog, te izrazito nadareni publicista i kolumnista - intelektualac je koji preferira ulogu moralnog arbitra - te stoga nastupa isključivo sa građanskih, anacionalnih pozicija - što je nemoguća misija, naravno, imajući u vidu trenutni raspored snaga na crnogorskoj političkoj sceni - i baš zato njegovi stavovi ne nalaze realnog odjeka ni među Crnogorcima, ni među radikalnim Srbima. Baćini sljedbenici su mahom emancipovani Srbi - strogo pod građanskom krinkom - i tek pokoja zabludjela Crnogorka - postdoktorandica mlada - mnogo mlada, mnogo slatka. Sasvim je izvjesno, u ovom trenutku, da desetljeća pred nama pripadaju javnim djelatnicima poput Baka Čukića, Duška Kovačevića i Bojana Baće - i da je upravo na njima zadatak da ovo nesrećno društvo - opterećeno svakovrsnim dubiozama - uzmu za nejaku ručicu i povedu u strašni XXI vijek...
Ali o tome detaljnije u nekom od narednih brojeva...
Bonus video:
