Nedavno je u izdanju „Nove knjige“ iz Podgorice izašao treći roman Nikole Nikolića pod nazivom Sirene za uzbunu. Već veoma vidljiv na crnogorskoj i regionalnoj književnoj sceni, Nikola Nikolić se ovim djelom potvrđuje kao vješt pripovjedač koji zna uzuse modernog romana i ima moć da ih prilagodi svojim narativnim i tematskim ciljevima. Ovim najnovijim djelom Nikolić širi opus svog stvaralaštva i daje crnogorskoj književnosti žanrovsko obogaćenje u vidu istinskog bildungsromana. Radi se o vibrantnom tekstu značajne simboličke snage i čvrste strukture koji je lišen nanosa detalja i pretjerane metaforike, dok je patetika kontrolisana u mjeri u kojoj se može kontrolisati jedan semantički dualitet gdje stvarni toponim znači mjesto u kojem je nečiji dom i istovremeno nacrtanu metu na zemlji. Dok se tematski rekreira jedno turbulentno vrijeme iz sada nepostojeće nam države, ubrzava se junakova spoznaja sebe i svijeta iz čega raste stid, kajanje i distanca.
Glavni junak, ni dijete ni mladić, ostavlja za sobom dane nevinosti i sazrijeva kao plod na dobrom suncu, samo što njegovo sunce nije ni dobro ni blistavo, mada okruglo, više se čuje nego vidi, a pamti se kao prasak bombe, bljesak krstareće rakete ili udar projektila. Sazrijevanje se dešava po skraćenom postupku kako to biva u ratu ili stanju blizu rata, a ubrzavaju ga sveopšti strah, neizvjesnost i stanje duboke životne ugroženosti.
Prototipičnosti žanra bildungsromana u ovom ostvarenju doprinose dobro izabrane scene koje izoštaravaju i ubrzavaju razumijevanje svijeta, stoga nužno uključuju obrazovanje i školski milje, drugarstvo i drugove, složene rodbinske odnose i, naravno, situacije koje testiraju ili poništavaju pravila, u ovom slučaju to je život pod bombama. Najradikalnije sazrijevanje dešava se u domenu raspoznavanja i razvrstavanja svijeta na mi i oni i glavni junak postepeno uviđa da u tom pogledu ima dva problema. Prvi se odnosi na to da li zaista nekritički preuzeti gotove obrasce tuđih ostrašćenosti i podjela i zvati to svijetlom tradicijom ili stvoriti sopstvenu dihotomiju u kojoj sâm biraš da li će biti onih drugih i koji su to. Dramska okosnica romana tako biva usložnjena, jedan krak se odnosi na radnju, događaje, zaplet i njegovo razrješenje, a drugi na psihološku i ideološku ravan likova i sukoba iz čega postepeno proizilazi etička i kategorijalna artikulacija protagoniste dok se zbiva njegov duhovni rast pod budnim okom naratora. Autor drži na uzdi oba lika i dočarava nam huk trenutka koji je istinski zaglušujući. To je istorija zajedno s bombama pred mlado biće istovarila ideološke i političke sukobe oca i strica na relaciji dva naroda, u kojoj kulturni obrasci dozvoljavaju nacionalizam jednako kao i ksenofobiju, diskriminaciju, kao i mizoginiju. Sliku vrednosne i emocionalne rastrzanosti komplikuje ujak, profesionalni ratnik, koji nadnicu dobijenu u adrenalinu vrednuje više od one u novcu. To se sve dešava uz obavezni rakovski hod po prošlosti dok likovi ostaju nesnađeni i zasuti prašinom od eksplozija iz zaglušujuće sadašnjosti.
Kada Nikolić na navedeni način radikalizuje ideološke stavove svojih likova koji argumentaciju najčešće nalaze u komforu svoje verzije istorije, pred čitaocem kao da kreće neka temporalna kompresija, hronos biva otežan sjećanjem i obremenjen mentalitetskim scenarijima i izgleda kao da se pomalja neka crna rupa koja će progutati ljude i događaje, ukinuti neku dimenziju po kojoj likovi postoje i poništiti sve sem zamišljenih korjena i protopelcera njihovog nacionalnog bića. Kao kontrapunkt toj iracionalnosti, apotekarski dozirana erosna komponenta fikcije ukazuje na junaka koji je sâm sebi, ipak, glavno i najveće dešavanje. Kako se njegovo prvo seksualno iskustvo zbiva u ozračju bombi i pomalo opskurnom kontekstu jedne kuhinje, autor na tom fonu stvara sjajnu sliku paralelnosti - pritisak u Papenovom loncu koji šišti i pritisak sokova u glavnom junaku progovaraju istim ikoničkim zvukom praska kojima su eksplozije od bombi samo zvučna kulisa, baš kao što je i mogućnost smrti u tom trenutku samo trivija u upoređenju sa tim jedinstvenim iskustvom života.
Kako je saznajna ravan protagoniste u postupku stvaranja romana presvučena naracijom odraslog pričaoca, tako se u djelu ta dva lika očitavaju kao vješto dati tekstualni nanosi u kojima se raspoznaju sedimenti djetinje logike i neiskustva na koje naliježe naknadna spoznaja sa svom težinom svoje naknadnosti. Rekli bismo da je to u kreativnom postupku svojevrsna životna navigacija data na autopilot, kako to jedino i biva kada je pogonsko gorivo slijepo neiskustvo i puko imitiranje, a probuđeni hormoni samo dodaju na težini. Potom romanopisac promijeni lice kazivanja i perspektivu, udalji se od naratora i čitalaca kroz perspektivu drugog lica pa se tako postiže autocorrect - introspekcija i, rekli bismo, menadžment štete. Jedna i druga strategija moćne su narativne alatke u Nikolićevoj priči o odrastanju, spoznaji, razvijanju kritičkog mišljenja i zauzimanju stava u društvu duboko zaglavljenom u tradiciji koju postojano konzerviraju ukorijenjeni strahovi, raskošne mržnje i velika distanca prema svemu što u tom društvu nije mi. Autor na ovim aspektima romana insistira i vješto ih i upečatljivo realizuje kroz pažljivo odabrane slike i sekvence, često u dijaloškoj formi kroz sjajno izbrušene replike, koristeći kolokvijalni jezik i brojne lokalizme. Uz to, pisac je umješno dozirao humor koji nerijetko prelazi u ironiju, a gdjegdje i čisti cinizam, da ukaže na to kako život umije da bude ciničniji od smrti. Nešto poput smrtonosnih bombi u misiji „milosrdni anđeo“.
U romanu Sirene na uzbunu Simon je lovac preranog životnog iskustva, samo, njegova raž su bombe i sirene za uzbunu u jednom smutnom vremenu koje će ga podučiti da najviše do čega može u životu da dođe jeste ravnoteža izjavljenog saučešća na sahrani, što nalazimo u ubjedljivoj sceni klimaksa romana. Žetva njegovog sazrijevanja manifestovaće se kao probuđeni zdrav razum i oslobođena osjećajnost uz oporo saznanje da instant pakovanje predačkih predrasuda nije i vrednosni paket podoban za njega, naročito nakon spoznaje o sopstvenom udjelu u nepravdi i zlostavljanju, čak smrti. Simon vrlo brzo shvata da se usljed smrti drage osobe otvara najdublja rana nad kojom se prvo začudiš, pa zaćutiš. Ili sviraš u panduri na grobu s nadom da će voda da spere grijehe. U linearnoj naraciji u kojoj ima flešbekova, u jednom relativno kratkom periodu koji se obrađuje u romanu, data je priča o odrastanja, ljubavi, erotici i smrti, sve u auri straha od bombi. Ovim umjetničkim prosedeom Nikolić predočava u kojoj mjeri je gnoseološki proces jedinke sâm po sebi težak, napose, što je u taj saznajni hod učitan kulturni aspekt sa svim vrijednostima imanentnim toj kulturi, od podložnosti mitomaniji do sklonosti ideologizaciji svega i svačega. Kada u romanu dječja bezosjećajnost i ideološka ostrašćenost prekipe preko kalupa dozvoljenog, one se izliju na prigradsko groblje kao mrtvački kovčeg i tužna lica, u čemu je protagonista prepoznao kolektivnu sliku, ali i ogledalo ličnog delanja, u kome je vidio svoj odraz.
Nikola Nikolić se poduhvatio teškog zadatka da o osjetljivim temama crnogorskog društva piše i to je uradio na visokom spisateljskom i umjetničkom nivou i, nadasve, pošteno, što je često zlatni presjek za ocjenu pisca. Licemjerje, vaganje i nećkanje ostali su među koricama romana kao fikcionalni junaci. Autor ih je morao tamo ostaviti jer jedino tako može ponovo pisati o ljubavi.
Bonus video:
