Za čovjeka je filozofija težnja ka mudrosti koja uvijek ostaje nedovršena, kazao je Imanuel Kant i negdje jednom dodao da filozofija “mora djelovati kao lijek”. Mladi se sa ovom naukom, koja se bavi opštim i temeljnim problemima čovjeka i njegovog bivstvovanja, prvi put zvanično susreću u srednjoj školi, gradeći tako puteve sopstvenih promišljanja o životu, stvarnosti, okolini, upućeni tokom i razvojem uma nekih, uglavnom ranije, proslavljenih mislilaca.
I tako filozofija tinejdžerima postane ili izuzetno zanimljiva i bliska ili im, pak, treba više vremena, nekada i zrelosti za poistovjećivanje sa onim što ona predstavlja, a dobrim dijelom to zavisi i od profesora i načina na koji se gradivo plasira.
Bez filozofije nema Uneska
Organizacija Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu ili skraćeno i poznatije Unesko, svoju vezu sa filozofijom opisuje rečenicom: “Uneska ne bi bilo da nema filozofije” (There can be no UNESCO without philosophy).
Odavno su još prepoznali i značaj filozofije za mlade na mnogim poljima: razvijanje sopstvenog načina razmišljanja, učešće u društvu, potpora za razvoj mladih, savladavanje vještina govorništva, podstrek ka filozofiranju i promišljanju i konceptualizacija istog, te na kraju - razvijanje sopstvenog načina za širenje učenja o filozofiji. Posvećeni i odlučni u tome da sve to približe i mladima od 1993. godine se organizuje Međunаrodnа filozofskа olimpijаdа (International Philosophy Olympiad - IPO), pod pаtronаtom Uneskа i Međunarodne federacije filozofskih društava.
Cilj te mаnifestаcije je, pored populаrizаcije filozofije, rаzvijаnje filozofske rаdoznаlosti učenikа, kritičkog i kreаtivnog mišljenjа, promišljаnje o filozofskim problemimа u nаuci, društvu i umjetnosti sаvremenog svijetа i intelektuаlnа rаzmjenа među mlаdim ljudimа rаzličitih zemаljа. Crna Gora, pored toga što je redovan učesnik na Međunarodnoj filozofskoj olimpijadi, jedne godine je bila i domaćin (Bar 2018.), može se pohvaliti bronzanom medaljom koju je 2014. godine osvojio Janko Zeković, danas student medicine u Beogradu, a njegova medalja je treća sa svih Uneskovih olimpijada znanja za Crnu Goru; a tu je i šest pohvala sa devet Olimpijada iz filozofije: Đuro Ilić 2012. godine, Danilo Đukanović 2016, Valerija Baždar 2018, Aleksa Petković prošle, 2019. godine, a od ove godine tu su i još dva istaknuta mlada lica...
Herojski poduhvat crnogorske ekipe
Ove godine Sara Novović iz Herceg Novog i Đorđije Petrović iz Podgorice osvojili su počasne medalje, a njihova mentorka, profesorka filozofije u Gimnaziji “Slobodan Škerović” u Podgorici Jasminka Milošević ističe da je u pitanju “herojski poduhvat” ako se uzmu u obzir okolnosti - “bez ikakvih priprema i poštede od maturskog i ostalih gluposti!”, a uz njih, Milošević ističe i šestoro njenih učenika koji su vodili onlajn filozofske kafee sa učesnicima: Nevena Đuretić, Milica Vušanović, Helena Perović, Mina Grebović, Jovan Despot i Miloš Vojinović. Cjelokupan događaj upriličen je onlajn, usljed mjera u borbi protiv pandemije virusa korona.
Petrović i Novović za “Vijesti” navode da je iskustvo učešća na Olimpijadi znanja iz filozofije nezamjenjivo, ali oboje osjećaju žal što se nije organizovala kao i ranije, već virtuelno.
“Olimpijada je bila nezamjenjivo iskustvo koje mi je pomoglo da proširim mnoga znanja iz filozofije, ali mislim da je ono najvrednije bilo upoznavanje mladih ljudi iz cijelog svjeta i mogućnost da uporedimo njihova razmišljanja sa sopstvenim i pristupimo problemima s tačke gledišta ljudi iz drugih država, kultura, drugih navika i načina razmišljanja. Ostaje žal što se Olimpijada nije održala uživo, ali mislim da cijela organizacija događaja preko interneta bila odlična i može da posluži kao primjer drugim dešavanjima u vrijeme pandemije, jer kada postoji volja za nečim ovakvim, internet može da posluži kao sasvim pristojna zamjena za događaj uživo”, ističe mladić.
Tokom nekoliko dana Olimpijade srednjoškolci su imali priliku da čuju brojne stručnjake iz svijeta filozofije koji su u svojim predavanjima obrađivali različite teme, organizovani su i onlajn filozofski kafei, a takmičarski dio se sastojao od pisanja eseja na neku od zadatih tema. Profesorka Milošević dodaje da je ovo iskustvo važno jer učenici uče da se oslanjaju na sebe, ali i da sarađuju, da razmjenjuju iskustva, da istražuju zajednički i samostalno.
“Takođe, susret sa pripadnicima različitih kultura i tradicija unapređuje čovjeka, čini ga tolerantnijim, otvorenim za empatiju, kulturu demokratije i principe globalnog građanstva. Uostalom, i sama tema ovogodišnje Olimpijade je sasvim u skladu sa svim tim: ‘Globalna solidarnost’. Mislim da je i u tom smislu ispunjeno ono što se od takve teme moglo očekivati”, ističe ona i dodaje da je cilj ovog takmičenja i promocija jednakih šansi za obrazovanje i napredovanjih svih.
I Zeković se prisjetio svog iskustva sa takmičenja. “Od svih takmičenja na kojima sam bio iz različitih oblasti, mogu da kažem da se ovo takmičenje izdvaja iz više razloga, ali ono što je meni bilo specifično to je bila opuštena atmosfera na takmičenju i prijateljski odnosi između ne samo učesnika već i između profesora. Jednostavno na tom takmičenju nestaju bilo kakve razlike među ljudima, imate utisak kao da ste svoj na svome, a uz to imate i mogućnost zdravog sučeljavanja mišljenja i iskustva sa svojim vršnjacima”, ističe on.
Nemoguće je biti spreman za ovo takmičenje
Za Đorđija Petrovića je poseban izazov bio pisanje na engleskom jeziku, posebno kada je u pitanju “tako visok nivo poznavanja predmeta”. “Filozofija obuhvata toliko sfera da je praktično nemoguće reći da si spreman za takmičenje i da si proučio sve što si želio. Mora se prije svega osloniti na sopstveno tumačenje i razmišljanje i u to uklopiti svoja uvijek ograničena teorijska znanja. Ozbiljan i težak izazov, ali kada nečim zaista želiš da se baviš, sve bude mnogo lakše jer u tome uživaš”, s radošću i ponosom priča Petrović.
Njegova koleginica, Sara Novović, dodaje da je savladavanje obimne i teške literature tokom pripreme bio poseban izazov, ali istovremeno i lijep proces.
“To je bio divan proces učenja, ne samo o raznim odgovorima na filozofske probleme, već i o sebi. Olimpijada se sastojala iz raznih diskusija, radionica i seminara, a glavni događaj bio je takmičenje u pisanju filozofskog eseja. Eseji prolaze kroz tri kruga ocjenjivanja; osim poznavanja filozofije i razumijevanja različitih načina pristupanja filozofskim problemima, veoma je bitna i logika i sposobnost argumentacije”, objašnjava ona i ističe da je najveći i najbitniji dio njenog iskustva zapravo bilo pripremanje za Olimpijadu, a ne sami događaj ili zapaženo predstavljanje.
“Željela bih samo da dodam da je najveći i najbitniji dio ovog iskustva zapravo bilo pripremanje za Olimpijadu, a ne ona sama. Drago mi je što smo formirali tako dobar tim i što smo učili kroz zanimljiva predavanja i diskusije. Sve to predvodila je profesorica Jasminka koja je dala sve od sebe da nas nauči i ohrabri u ovom poduhvatu. Zahvalna sam na svemu”.
Janko Zeković ističe da je njegovo sjećanje sa tadašnje Olimpijade vezano i za jedan poseban razgovor.
“Pored druženja i momenta proglašenja da sam dobio medalju, najspecifičnije što pamtim je put do Litvanije. Koliko god možda zvučalo smiješno, sjećam se razgovora u avionu sa mojom profesorkom Jasminkom Milošević. Pričali smo o Kantu, o njegovom filozofskom učenju i mogu reći da sam upravo tada postao najviše inspirisan, što je na kraju i urodilo plodom. To je ono čega se prvo sjetim kada pomislim na ovo takmičenje i profesorku”, s osmijehom kaže Zeković.
Ljubav prema filozofiji
Na pitanje kako su otkrili ljubav prema filozofiji, Petrović kaže da je to sa prvim susretom sa djelima klasičnih filozofa, dok Novovič smatra da je uvijek u sebi gajila afinitete prema ovoj nauci.
“Otkrio sam svoju ljubav prema filozofiji početkom srednje škole, čitanjem prvih knjiga klasičnih filozofa koje su me odmah zaintrigirale. Pored mnogo znanja koja sam stekao proteklih mjeseci, vjerovatno najvrednija stvar koju sam shvatio kada je u pitanju filozofija je ono Sokratovo: ‘Znam da ništa ne znam’.
Tek nakon što nečemu zaista ozbiljno pristupiš, shvatiš koliko se stvarne dubine i složenosti tu krije, koliko toga tek treba da se shvati. Naravno, nikad to neće biti obesrhabrenje, nego samo podsticaj da uvijek unapređujem i preispitujem svoja znanja, a u tome je suština filozofije”, tvrdi Petrović, a Novović nastavlja:
“Rekla bih da sam ljubav prema filozofiji uvijek imala negdje u sebi i da se ona ispoljavala prvenstveno kroz zamišljenost nad pitanjima o prirodi svijeta, smislu života i mnogim drugim. Kada sam počela u srednjoj školi da slušam predavanja iz logike i filozofije kod profesorice Danijele Žižić, dobila sam priliku da na efikasniji način produbim svoje znanje, što me je dodatno inspirisalo”. Zeković za “Vijesti” kaže da danas pak nema vremena da se posveti filozofiji koliko bi to volio...
“Medicina je profesija koja zahtijeva mnogo odricanja i kad je upišete, kupili ste kartu za cjeloživotno učenje. Sad sam u realizaciji svojih posljednjih ispita i, Bože zdravlja, od jeseni na doktorskim studijama pa se nadam da ću tada imati više vremena. Uostalom, nikada nije kasno za filozofiju”, kaže on.
Sve počinje od radoznalosti
S obzirom na njihovu mladost, a mudrost koju filozofija ište, ovo dvoje mladih komentarišu i kako oni gledaju na značaj filozofije i učenja o filozofiji za njih i njihove vršnjake.
“U ovom našem društvu, ali i cijelom svijetu, konstantno nas kao mlade pokušavaju naučiti kako i šta da mislimo, koju stranu da odaberemo, koga da mrzimo, šta da obožavamo. U vremenu kada stalno slušamo o nužnosti svih mogućih sloboda, čini mi se da je ona prva i osnovna, sloboda misli, skoro potpuno uskraćena. Tu filozofija predstavlja najjače i nezamjenjivo oružje. Uči nas kako da za sebe mislimo i odlučujemo i oslobodimo se silnih manipulacija današnjeg vremena, u onoj mjeri u kojoj je to uopšte moguće. Takvi odrasli ljudi su neophodni jednom stvarno slobodnom društvu, a rekao bih da smo od toga mnogo daleko, i mi i cio svijet”, zaključuje Petrović.
Novović dodaje i da je svjesna da jedan dio njenih vršnjaka filozofiju vidi kao “nešto beskrajno apstraktno i zamršeno, nešto što možda nema nikakve primjene u svakodnevnom životu”, no njeno je gledište drugačije.
“Filozofija i te kako jeste povezana sa svakodnevnim životom, bilo to dijete koje na svako ‘zato što…’ ima još jedno ‘ali zašto…?’, bila to užarena diskusija za trpezom o trenutnim političkim dešavanjima, susret sa nekom moralnom dilemom… U suštini, sve u filozofiji počinje od radoznalosti i želje za dubljim poznavanjem svijeta oko sebe, a i sebe samog. Ja smatram da je takvo razvijanje svijesti, posebno kod mladih ljudi, veoma važno”, tvrdi Novović.
Ponosna na učenike
Profesorica Jasminka Milošević za “Vijesti” iznosi i svoje utiske sa Olimpijade. “Na samom zatvaranju olimpijade učenicima se obratio jedan od najznačajnijih filozofa današnjice, profesor sa Unverziteta Harvard, Majkl Sandel. On je razgovarao o slobodi, pravdi i pravičnosti u doba pandemije. Meni se, ipak, najviše dopalo izlaganje i kasnije i razgovor sa Kolinom Kupmanom, autorom filozofskog bestselera ‘Kako smo postali naši podaci’. Svi smo fascinirani načinom kojim je Miha Andrič, predsjednik organizacionog komiteta, vodio ovu olimpijadu. Ova olimpijada je, kao i naša, rezultat kooperacije sa nekim od učesnika”, ističe ona.
Za ovogodišnju olimpijadu profesorici je pomogao Aleksa Petković, prošlogodišnji učesnik olimpijade održane u Rimu, takođe dobitnik pohvale, a posebno naglašava “da su i Đorđe i Sara i prije i poslije Olimpijade morali da polažu maturske ispite, tako da i nisu imali mnogo vremena za pripreme”, ističe ona i ponosno dodaje stopstvenu statistiku:
“Iskustvo je pokazalo da su učenici koji su do sada predstavljali Crnu Goru na filozofskim olimpijadama u skoro 90 odsto slučajeva kasnije bili studenti generacije na svojim fakultetima, što mislim da dovoljno govori o uticaju i značaju filozofskog obrazovanja sa svaki dalji oblik školovanja”.
Čemu život zatvorenog uma?
Zeković ističe da je filozofija temelj svim savremenim naukama. “Ono što ona pruža, pored opšte kulture, je izgradnja i potkrepljivanje kritičkog, racionalnog mišljenja, sposobnost pravilne argumentacije, što je mladim ljudima potrebno bez obzira kojom se profesijom budu bavili u budućnosti. Ako ne posjeduju ove osobine, neće biti ni istinski stručnjaci u svojoj oblasti”, tvrdi on.
Na pitanje šta bi preporučio mladima koji se prvi put susreću sa ovim predmetom Janko Zeković kaže da bi trebalo da iskoriste ono što im filozofija pruža.
“Danas smo svi u nekoj trci, želimo sve na prečac, a ključ uspjeha je temeljno i slojevito obogaćivanje znanja. Čovjek koji u sebi nema makar malo filozofskog duha, sigurno će koračati kroz život zatvorenog uma, a čemu onda život kao takav?”, pita se Zeković.
Nije prepoznata vrijednost nauke u našem društvu
Jasminka Milošević posebno hvali Janka Zekovića koji je nagrađen u Litvaniji, ali na njegovom primjeru ističe i loš odnos države prema mladim filozofima. “On sada studira medicinu u Beogradu sa prosječnom ocjenom 10. Sada je na šestoj godini studija i već ima više od 20 naučnih radova objavljenih u zemlji i inostranstvu. Svjevremeno je njegov uspjeh ignorisan u školi, nije dobio opštinsku nagradu za uspjeh na državnim takmičenjima (što je inače praksa Glavnog grada) a od Ministarstva je dobio samo simboličnu nagradu. Toliko o tome”, komentariše ona.
Zeković ističe da na svoju medalju gleda “ne samo kao na nagradu iz filozofije, već kao nagradu za sav tadašnji trud i rad”...
“To je naišlo na oduševljenje i kod vršnjaka i kod profesora u Gimnaziji. Podržali su me u svakom takmičenju i na tome im beskrajno hvala. Sa druge strane, smatram da država treba više da izdvoji sredstava i uloži u nauku, jer Crna Gora ima veliki broj mladih potencijala i treba im omogućiti uslove za dalji napredak, bez rasipanja talenata po svijetu. Mislim da još uvek nije prepoznata vrijednost nauke u društvu i na tome treba raditi. Podsjetiću da je Crna Gora bila domaćin Filozofske olimpijade 2018. godine, međutim to nije bilo, ili makar ne u dovoljnoj mjeri, medijski propraćeno i to je jedan primjer odnosa države prema nauci”, iznosi Zeković.
Milošević tvrdi da naš obrazovni sistem “ne prepoznaje značaj filozofske olimpijade”.
“Ispitni centar nema klasifikaciju takmičenja, tako da, prema njima, Uneskova olimpijada ima isti značaj kao i svako drugo međunarodno takmičenje, svjetskog ili regionalnog karaktera. Prema kriterijumima Uneska, te olimpijade znanja su najviši oblik forme svjetskih takmičenja za srednjoškolce, a dvije temeljne su matematička i filozofska... No, ni učenici ni nastavnici ne obraćaju mnogo pažnje na ovu nepravdu. U svjetskim okvirima mi smo prepoznati i vrednovani, što pokazuju i angažmani naših učenika i nastavnika, odlična ocjena olimpijade održane u Baru, kao i kontinuirani uspjesi na olimpijadama”, ističe Milošević
Bonus video:
