(Jovanka Vukanović, Prolaznici, Narodna biblioteka „Đurđe Crnojević”, Cetinje, 2019)
Prolaznici, poetska zbirka Jovanke Vukanović se po načinu na koji pristupa temama koje stavlja u fokus svoje pesničke radionice nastavlja na prethodno objavljenu poetsku zbirku Otići. Zbirku čini osam pažljivo komponovanih ciklusa (Pjesma, Lektira, Kuća, Plač, Zidovi, Trag, Istorija, Krug), a svaki naslov ciklusa sadrži samo jednu reč, s povišenim značenjem. Njima je u Prolaznicima (i u zbirci Otići) lirski subjekat kondenzovao bezbroj poetskih nanosa, ne libeći se da ih prepozna i kao opšte, ali i kao lične, u onom segmentu u kojem one nose primese oporog krajolika izgubljenog detinjstva, večitih seoba, nepostojanosti u istoriji, ali postojanih u onom delu ličnosti koja o tome svedoči, jedinim što ima i što može, poezijom. Ona je sada jedno kondenzovano i pročišćeno iskustvo kroz emociju koja je to iskustvo pratila, tako da pojedine pesme čine prave dragulje u sažetosti, gustini i čistoći pesničkog izraza. Prva u nizu takvih pesama je pesma Bol, jer: kratke pjesme jače bole. U autopoetičkom preispitivanju ne ostaje ništa drugo osim pesme, svaki je pesnik tvorac jedinstvene knjige, uvek pišemo jednu istu knjigu. Dok je ne izglačamo da se više nema šta kazati. Ali je sreća u tome što to glačanje traje dok je života u nama. Što bi rekao pesnik: smrti nema, ima samo odlazaka. U tom autopoetičkom preispitivanju pesnikinja zadržava samoironijski otklon kao izmešten pogled na poeziju, kao alter ego, ono ja koje nadgleda i komentariše, unoseći elemente ironijskog u pesničkom. Bez obzira na pesničku poziciju u kojoj sebe vidi i u samozavaravanju da nije lako biti dobar pjesnik, ipak nalazi sebe kao pesnika u Post scriptumu, uspostavljajući dvostruki samoironijski odnos prema poeziji, ipak poeziji.
U narednom ciklusu Lektira pesnikinja vodi dijalog sa pesnicima sa kojima oseća duhovno srodstvo iz kojeg izranja vera u poeziju kao nosioca ključnih životnih pozicija. Kada bih, kao čitalac mogla da stihovima komentarišem ovaj ciklus, to bi bio prvo naslov ciklusa, a potom i stih u pesmi Stojim pred zapamćenim i plačem. Izmešteno je značenje reči Kuća, koje bi moglo da predstavlja mesto topline, porodice, sabiranja, u širem smislu i egzistencije uopšte, ali kod Jovanke Vukanović, ono, u svom dubinskom sloju nosi posebnu težinu i osećanje beznadežnog gubitka, i to celom ciklusu daje specifičan tamni valer koji ga obogaćuje i nadopunjuje, dopunjujući doživljaje koji ga izdižu iz domena pojedinačnog u sveopštu i neprevaziđenu sudbinu čoveka, rođenog u nemirnim i nestalnim krajevima, kao da to danas nije ceo svet. Po načinu na koji je ispevan, mestu koje zauzima u poetskoj zbirci ovaj ciklus predstavlja centralni, vršni deo zbirke, sve se kreće prema njemu, da bi nakon toga došlo do stišavanja lirskog subjekta, njegovog vraćanja u poznato i očekivano.
Ono što se po emotivnom naboju u duboko nesvesnom naslutilo u prethodom ciklusu, kao da je u Plaču kulminiralo, sa uvodnim stihovima pesme Neće te čuti niko. Jer, onaj koji nema svoje kuće ne može nigde da pronađe mir. Kuća je središte bića, njegove suštine, kreativnosti. Stoga je i samoća zatvorena u Zidovima. Ako je lirski subjekt nemoćan pred onim što vidi, ili čega se seća da gleda, to su morali ispred njega biti zidovi što ih je sazidala samoća. Dužinu životnog doba omeđila je Jovanka zidovima! Kao jedinke, od ostalog sveta dele nas nemoć, bolest i samoća, patnja, a opet, one nas čine jedinstvenim u poeziji, zar ne?
U ciklusu Trag, emocija se polako stišava, prisutna je rezignacija i svođenje računa. U tom smislu, ako su prethodna dva činila kulminaciju poetske knjige, sada je prisutno smirenje. Prisutno je, da nas podseti, ono što već znamo: istorija se ponavlja, i ništa se ne uči iz tuđih grešaka.
Najzagonetniji ciklus u Prolaznicima je Krug, u smislu da se neočekivano doživljaj poezije obrće u drugom smeru. Kad se očekuje mirenje i sabiranje pred neminovnošću krajeva kojima smo svi podložni i svođenja računa, najpre u tišini i samoći, jer izgleda da drugačije ne može, jer su nam saputnici, jedini verni i postojani, knjige i pesnici koji su ih napisali, odjednom se pojavljuje krug i kreće se iz početka. U ovoj lepoj i efektnoj poenti, ukoliko imamo snage, želje i hrabrosti, pronaćićemo se, svakako, kao jedni od prolaznika. A sutra? Sutra pripada drugima.
Jovanka Vukanović nas je zbirkom Prolaznici, na svoj, pesnički način, suočila s neumitnošću vremena koje tone, zajedno sa nama, čini se, u jedini ispravni oblik - u tišinu. Podsetila nas je da je i smrt deo života, a da je adornovski moguć jedino lični odgovor na sva pitanja koja ostavlja otvorenim. Jovanka Vukanović pesničkim sredstvima transponuje svoj doživljaj smrti za čitaoca, da bi ga preokrenula u domen ličnog iskustva: nemaš kuda ni da se pomjeriš/A kamoli da bježiš/Kao što bih ja sada. Završavajući Prolaznike pesmom „Pred licem smrtiˮ, boreći se za mogućnost da pesnički svedoči o tome da nema popravnih situacija, niti života. Da jedino odlazak sa ovoga sveta može sve pomiriti?
Ne samo u ovoj, završnoj pesmi zbirke, već i u opštem utisku, svođenje računa sa sobom, pa sa sobom i svetom, nosi određen ton zbirke, koji nije melanholičan, niti tragičan, već ton zrelog promišljanja i svođenja životne putanje, svesti o tome da smo samo prolaznici na ovoj planeti. Dižući svoj poetski iskaz u domen opšteljudskog, kroz izbrušen i koncizan izraz, Jovanka nam ostavlja neku vrstu poetske preporuke, mogućnost ili čak i poziv da se i sami zapitamo nad sopstvenim životima, kao i o životima drugih. Može li se pronaći smisao, ostaviti trag, i koliko je moguće doticati bilo koga drugog, osim nas samih? Tu je privilegiju pronašla u poeziji.
Bonus video:
