Koliko je umjetnost važna u svijetu koji je preživio pandemiju, svijetu koji je prešao u digitalnu sferu, u kome je posredovana realnost zamijenila neposredne doživljaje, ključno je pitanje koje postavlja Milena Dragićević-Šešić. Ona je učesnica konferencije “The New Normal”, koja se u organizaciji Međunarodnog festivala KotorArt Don Brankovi dani muzike uz podršku UNESCO-a u okviru Programa participacije za period 2020-2021. godine, od danas do 19. jula održava u Kotoru.
Međunarodna konferencija „Nova normalnost: promatranje, promišljanje, preoblikovanje uloge umjetnosti i kulture nakon kovida-19“ okuplja neke od najistaknutijih regionalnih i domaćih umjetnika i stručnjaka iz oblasti umjetnosti, kulture, kulturne politike, sociologije, istorije, kulturnog turizma i ekonomije, s ciljem da ukaže na važnost kulture kao osnove za održivi razvoj. Zajedno s antropološkinjom i književnicom Svetlanom Slapšak, direktorom Filmskog centra Crne Gore Sehadom Čehićem i pozorišnim rediteljem Borisom Liješevićem, Milena Dragićević-Šešić je učesnica druge večeri konferencije na panel diskusiji “ReThink/promišljanje” o razumijevanju, adaptaciji i izgradnji izdržljivosti umjetničkog i kulturnog sektora u turbulentnim vremenima, kao i završne diskusije “The New Normal/Nova normalnost” s temom umjetnosti, kulture i kulturnog nasljeđa kao alatkama za dalji održivi razvoj i oporavak.
Profesorka emerita i dugogodišnji šef UNESCO katedre za Interkulturalizam, menadžment, umetnost i medijaciju na Balkanu Univerziteta umetnosti u Beogradu, čija je bila i rektorka, dr Milena Dragićević-Šešić gost je predavač na univerzitetima širom svijeta. Ekspert je Savjeta Evrope, UNESCO-a, Evropske kulturne fondacije, predsjednik žirija Evropske nagrade za kulturnu politiku, objavila je 20 knjiga, prevedenih na 17 jezika. Dobitnik je francuskog Ordena Komandira Akademske Palme 2003. i Velike zlatne plakete Univerziteta umetnosti 2004. i 2019. godine, te prvi ENCATC fellowship laureate za životno djelo u domenu kulturne politike i menadžmenta.
Evidentno je da kultura ima ključnu ulogu, i kao pokretač, i kao nosilac održivog razvoja, a danas se cio proces održivog razvoja nalazi pred raznim izazovima. Na koji način promišljate ulogu kulture i umjetnosti kao snažnog pokretača razvoja?
Iako među 17 ciljeva Ujedinjenih nacija vezanih za održivi razvoj nema niti jednog koji se eksplicitno odnosi na kulturu, možemo reći da implicitno svih 17 uključuju kulturu kao skup vrijednosti i način života ljudi na određenim teritorijama. Posebno kada je riječ o poimanju razvoja malih sredina i gradova, kultura, shvaćena kao identitet i tradicija, kao skup resursa (najčešće sasvim neiskorišćenih), kao sadržaj savremenih oblika ispoljavanja kreativnosti, tu je opredjeljujuća za stvaranje vizije razvoja, vizije koja bi bila zajednička većini stanovnika grada, ali i poželjna za mnoge druge, koje bi baš ta “lokalna boja” mogla privući. Kvalitet života i dobrobit svake sredine zavisiće upravo od toga da li se i koliko poštuju njene vrijednosti, njeni urbani simboli.
Šta kultura može dati održivom razvoju Kotora?
Prvo što pada na pamet jeste upravo materijalni simbolizam - slike katedrale, crkava, gradskih zidina i bedema u našim udžbenicima istorije, geografije, prikazani u vodičima i na razglednicama - izuzetno je važan, stoga što je oslonac “brenda”, predstave o gradu, kako unutar, tako i izvan njega. Materijalni simbolizam podržava i znakovni simbolizam - apstraktne oznake identiteta kao što su grbovi, ali i metafore grada, zatim diskurzivni simbolizam - zvanični narativi grada, ali i priče i kolektivna sjećanja stanovnika, ikonički simbolizam - prepoznavanje grada po njegovim “herojima”, npr. admiral Matija Zmajević, Andrija Maurović, don Branko Sbutega, pa bihevioralni simbolizam - tradicija poput Bokeljske mornarice, festivali i svetkovine, gastronomske i druge tradicionalne vještine, te na kraju emocionalni simbolizam - osjećanja koja stanovnike vežu za određene prostore grada, a festivali poput KotorArta pružaju tu mnogo mogućnosti, posebno kad je riječ o javnim prostorima i mjestima uživanja u umjetnosti. Imajući sve to u vidu očito je da je kultura presudni element u formiranju gradskih identiteta i njegovih posebnih tipova, ali je važna odrednica i u onoj početnoj klasifikaciji: regionalni centri (Kotor, svakako, i realno i simbolički), univerzitetski gradovi (Nikšić, Cetinje), industrijski i postindustrijski gradovi, istorijski gradovi (gradovi tradicionalnog identiteta, poput Cetinja kao prijestonice Crne Gore), multikulturalni gradovi (Ulcinj), turistički gradovi (Budva), gradovi zanemarenih identiteta, gradovi konfuznih identiteta, itd.
”Nova normalnost” postala je jedna od najnepopularnijih sintagmi u posljednje vrijeme. Potpuno nam je promijenjena svakodnevica i društveni kontekst u kome kao pojedinci nastojimo da živimo. Kako živite “novu normalnost” koju nam je ovo turbulentno vrijeme nametnulo?
Nažalost, nova normalnost za mene podrazumijeva svakonedjeljne online susrete sa studentima. Veoma je teško upoznati studente kada ih viđate samo online. Tu, naravno, imaju prednost oni koji su po svojoj prirodi otvoreniji, ali nažalost i oni čiji internet omogućava komunikaciju - recimo u panarapskoj grupi master studenata, student iz Mauritanije i studentkinja iz Sudana imaju ozbiljnih problema. Na prvih nekoliko časova, dok nisam shvatila da će njihov problem biti trajan, stalno sam tokom časa morala da pratim ko je u Waiting room-u, jer bez obzira što bismo počeli čas sa svim prisutnim studentima, njihov internet se stalno prekidao i oni bi ponovo tražili prijem u učionicu. Pomislite kako je teško tim studentima čija se pažnja stalno prekida i koji su više koncentrisani na tehničke probleme no na sadržinu predavanja, i koji se ustručavaju da se jave za riječ, jer znaju da im se veza može prekinuti u svakom momentu.
Suočavaju se s izazovima “nove normalnosti”?
Da, studenti su generacija koja je odrasla u digitalnom svijetu, pa se najbrže privikla na “novu normalnost”, ali je svakako problem što ne mogu ići na pravi “staž” u neku organizaciju kulture, jer čak i staž je često predložen kao virtuelan, a to svakako nije isto. Naravno, i tu ćete imati zadatke i komunicirati sa šefovima, no imaćete samo zadatke vezane npr. za marketing i PR u virtuelnom prostoru, najave, pripreme leaflet-a itd., ali neće biti mogućnosti za istinski timski rad, za učešće u organizaciji događaja u realnim, sasvim različitim, namjenskim i nenamjenskim prostorima, što je svakako veoma važno za studente. Ohrabrujemo ih, naročito studente osnovnih studija u Beogradu, da realizuju grupne projekte bar u hibridnoj formi, formi koju trenutna pandemijska situacija dozvoljava.
Koliko su uspješni u vraćanju u realni život?
Organizovali su Festival internacionalnog studentskog teatra - FIST (21-25. maj), i moram reći da je otvaranje, u Staroj ciglani na obodu grada s pogledom na Dunav, bilo istinski uzbudljivo. Takođe, 27. maja su studenti I godine na Adi Ciganliji, na mini golf terenima, organizovali projekat “Feel the beat”. Spremaju se još dva projekta na otvorenom u junu, participativni, sljedeći je vezan za promociju romske kulture, koja još uvek nije uspjela da osvoji svoje mjesto u kulturnom prostoru. Isključivo je tretirana kao folklor, a ne kao savremena stvaralačka kultura. Dakle, studenti se bore da se projektima vrate u realni život, ne bježeći od toga da u virtuelnom svijetu sve to takođe postoji, jer tako šire prostore komunikacije. Ali ni oni, kao digitalna generacija, ne prihvataju svođenje svoga posla na takozvanu digitalnu - novu normalnost.
Studenti su generacija koja je odrasla u digitalnom svijetu, pa se najbrže privikla na ‘novu normalnost’, ali je svakako problem što ne mogu ići na pravi ‘staž’ u neku organizaciju kulture, jer čak i staž je često predložen kao virtuelan, a to svakako nije isto”
Bonus video:
