Priču o šizofrenosti duha i identiteta u materijalističkom svijetu u kojem opstaje samo narcisoidnost, multimedijalni umjetnik Vladimir Kosić prikazao je kroz monodramu “Ko je ubio princezu Mond?”, koja je premijerno izvedena 25. februara u Nikšiću.
Intimna scena JU “Zahumlja” na pravi način je prihvatila autora i njegovo djelo koje sa elementima horora kombinuje mračnu i romantičarsku atmosferu. Kompaktnosti priče i radnje doprinosi i muzika koju potpisuje Milivoje Kljajić Kljajo, a sve skupa zavodi publiku i izmješta je u nepoznato i neodređeno vrijeme i smješta je u strašnu kuću sa “zabranjenim” prostorijama kakvu svako lako vizualizuje u glavi.
”Kroz retrospektivu svog života, junak priče vrši prikaz čudnih okolnosti koje su na kraju dovele do smrti njegove majke, princeze Mond”, navodi se u opisu djela, a to se zaključuje i nakon razgovora sa autorom Kosićem koji dodatno otkriva o čemu govori njegova monodrama:
”Radi se o tome da u nekom neodređenom istorijskom momentu, pripovijedanje o vremenu dešavanja generiše se kroz stil pričanja, zdrvlje neimenovanog oca koji raspolaže ogromnim bogatstvom, biva narušeno, on ubrzo umire i za sobom ostavlja zlu kob, da ne kažem kletvu, u kući. Nakon njegove smrti bogata udovica, odnosno majka junaka - naratora, uz pomoć ljubavnika i saradnika pokušava da napravi svijet koji sugeriše lijepu vječnost, niz beskrajnih zabava i neprekidnog uživanja u naslijeđenom bogatstvu. Samo po sebi to materijalno bogatstvo ne predstavlja vrijednost, ali kroz ostvarivanje želja ono dobija svoj značaj za individuu, kako u predstavi, tako i u životu. Međutim, taj i takav svijet kod njenog potomka, sina i naratora priče, proizvodi ništa manje nego ludilo i želju da izađe iz takvog svijeta - svijeta koji za cilj ima da uz pomoć materijalnih sredstava postigne i nadomjesti duhovno stremljenje”, priča Kosić.
On ističe da priča postaje porodična, ali i horor, detektivska i nastavlja:
”U pokušaju da pobjegne od toga, narator se vraća svom ranom sjećanju na oca i ulazi u sobu u kojoj je on umro, a koja je, kao i u bajkama i fantazijama, prostor zabranjenog i čije granice kada se pređu ne omogućavaju povratak... Naizgled, ne dešava se ništa strašno, sve dok junak ne primijeti (imaginarni?) lik u ogledalu sobe koji dalje vidi kao idealizovanu sliku ljepote i zaljubljuje se u taj lik koji može biti i on sam. Pretpostavlja se, radi se o jednoj vrsti šizofrenije, ali i do neke vrste narcisoidnog poremećaja. Kako zaljubljenost raste, tako junak postaje ljubomoran, opterećen, zavistan od te slike i počinje da sumnja u odnos lika koji vidi i njegove majke”, otkriva Kosić.
Kao što i naslov sluti, majka naratora umire, ali se do kraja djela ne zna ko je ubio princezu Mond i, uprkos svim pretpostavkama, nemoguće je otkriti. Autor je sami rasplet sačuvao upravo za kraj, da bi, po pravilu, bio snažan, šokantan, uz elemente iznenađenja i poente koja je i neka vrsta otkrovenja i samootkrovenja.
Monodrama “Ko je ubio princezu Mond” nastala je po istoimenoj priči koja gaji snažna osjećanja i sadrži uticaje stvaralaštva Edgar Alan Poa, Franca Kafke, Mihaila Bulgakova, ali i ostalog što je moguće pronaći u svjetskoj kulturi, a što baštini atmosferu “pomalo mračnog, ali romantičnog pogleda na svijet”, objašnjava Kosić. U razgovoru za “Vijesti” Kosić govori o životu i razvoju priče koja je nastala prije više od 15 godina, a koja je imala vrlo uspješan i raznolik scenski život.
”Sa kratkom pričom je ograničeno djelovanje autora, a kako meni objavljivanje u štampanoj formi nije bilo dovoljno, želio sam da nastavim sa životom te priče kroz druge umjetničke forme. Prva realizacija kroz drugu formu desila se u saradanji sa Mimart teatrom, jednim od prvih alternativnih teatara u nekadašnjoj Jugoslaviji i jedinim neverbalnim teatrom koji se bavi kazivanjem kroz tjelesni pokret. Beograđani imaju taj teatar još od 1984. godine zahvaljujući Neli Antonović od 1984. godine. Kada smo uspostavili saradnju došli smo na ideju da oboje napravimo kompromis: ona da zakorači u projekat sa režijom neverbalnog dijela, a ja da budem prisutan kao narator. Posljedica te saradnje je monodrama koja nosi isti naziv, izvedena u ‘Kult teatru’ (teatar ‘Vuk’), kod Vukovog spomenika, a nakon toga i u Studentskom kulturnom centru. Nakon toga pravim i eksperimentalni film srednje dužine ‘Ko je ubio princezu Mond’ u saradnji sa akademskom slikarkom Jelenom Zagorčić, a koji je prikazan pred podgoričkom publikom u saradnji Američkog ugla i Dodesta, što me je dalje odvelo do saradnje sa kompozitorkom savremene srpske muzike, Tatjanom Milošević, sa kojom sam napravio libreto za operu ‘Ko je ubio princezu Mond?’ koju je ona postavila istovremeno i kao svoj doktorski rad. Tako priča od one na papiru dolazi i do opere eklektičkog žanra koji podrazumijeva i učešće ansambla Svetog Đorđa, dirigenta Premila Petrovića, Vlada Lazić učestvuje kao režiser, pokojni Željko Mijanović mi je bio saradnik na libretu, a uključeni su i brojni operski pjevači”, prisjeća se Kosić.
On s ponosom ističe da je opera “Ko je ubio princezu Mond?” izvedena na Bitefu i ušla u finale Mokranjčeve nagrade, dobila brojne pozitivne kritike od stručne i laičke javnosti, a operu je snimila i Radio-televizija Srbije i prikazuje je redovno već deset godina.
”Partiture su pohranjene u Srpskoj akademiji nauka, u Narodnom pozorištu, oni su to tražili, a da li će nekada biti ponovo izvedena ne znam, jer je opera skup poduhvat, a ja sam kasnije kreirao još dvije opere, od kojih je za jednu bilo zainteresovano jedno pozorište iz Crne Gore, ali šta će sa tim biti i hoće li neko krenuti sa produkcijom, takođe, ne znam. Definitivno je jedan od problema to što Crnoj Gori nedostaje operska kuća, a mislim da bi bilo neophodno da makar postojeće institucije otvore vrata i za taj žanr”, poručuje Kosić.
Svoj tekst je obnovio u formi monodrame najviše zbog toga što finansijska sredstva diktiraju uslove.
”Priča je sada prikazana kao monodrama, jer je to ono što finansijske prilike dopuštaju, makar kada je kultura u pitanju. Naglašavam da ovo nije ista predstava, već da je samo nastala po istom tekstu, a radio sam je sâm, u svojoj režiji i dopunio je video radom. Nadam se da će biti prilike i interesovanja da je izvedem ponovo, a kada je premijera u pitanju, zadovoljan sam posjetom i reakcijama, posebno ako uzmemo u obzir sve okolnosti koje, na neki način baš i odgovaraju ovakvoj priču koja pripada i horor žanru”, kaže Kosić.
On ističe da je predstava živ organizam koji se razvija i koji nikada nema svoj konačan oblik i ne radi se po receptu ili uputstvu. Rad na predstavi, pa i monodrami, se nikada ne završava, kaže, jer se ona nadograđuje i bogati kroz reprize, nova izvođenja, gostovanja, odnos sa različitom publikom, igranjem na novim scenama, drugačijim salama i slično... A kada je u pitanju komad sa elementima horora, onda je sve još fleksibilnije, življe, budnije, ali i drugačije u odnosu na klasične komade. Ipak, u razgovoru sa autorom, reklo bi se da na momente horor može postati i realnost.
”Semantički, ovaj komad je kompleksan, ali po postmodernističkom receptu ja sam se koristio žanrovskom strukturom koja ide na jasnu priču, možda i na populistički način izloženu, jer je žanr takav, dogmastičan u smislu da ako želite horor priču podrazumijeva se da ta priča mora sadržati čudovište (u formi koju autor odabere), strašan događaj u prošlosti koji je proizveo jedan ili niz užasnih događaja u sadašnjosti - budućnosti, radnja je uvijek smještena u strašnoj kući, a u ovom slučaju to je kuća dobrostojeće porodice. Horor počiva ne na slavljenju prošlosti, već uspostavljanju odnosa prošlost-sadašnjost na način da prošle socijalne strukture održavaju svoj život crpeći energiju i krv od mlađih naraštaja i novih društvenih pojava”, objašnjava Kosić koji dalje povezuje horor sa prelomnim trenucima i tranzicijom koju društvo i danas živi.
”Mi sami to možemo da detektujemo vrlo precizno zato što smo rođeni u jednom prelomnom momentu, momentu koji je Šekspir kroz usta Hamleta savršeno opisao u jednoj rečenici, a to je: ‘Ovo je vrijeme iskočilo iz zgloba’. Stare strukture, odnosno stari sistem polako odlazi, ali još uvijek nije uspostavljen novi. Nove snage su slabašne, nedovoljno definisane, a stare još nijesu dovoljno zaslabile da bi otišle na ropotarnicu, što bi rekli Hrvati, istorijsku roportarnicu. Onda dolazi do nečega što obično liči na tragediju, a posljedice su pustošenje, što smo svi mi osjetili na svojoj koži kao građani, tokom devedesetih, odlaskom starog sistema i trenucima kada novi sistem nije zaživio na dobar način”, smatra autor.
On ističe da je horor žanr pogrešno shvaćen usljed stvaranja horor filmova koji su suprotni definiciji žanra, a služe da privuku pažnju i zapanje gledaoce.
”Moram skinuti neku vrstu vetoa sa horor priča, jer je filmovima koji su eksploatisali ono na čemu su zasnovane horor priče, a to je strah više nego sažaljenje, horor pričama napravljena koliko usluga toliko i šteta. Horor žanr bi trebalo da se pita šta je čovjek, gdje prestaje biti čovjek, šta ima poslije smrti, a u pitanju je spekulativni, odnosno filozofski žanr zasnovan na strahu i sažaljenju, istovremeno i uznemirenosti, nelagodi, saosjećanju. Da li će biti sadističkog momenta koji je uveden radi intrige, pažnje i panike, zavisi od autora”, objašnjava Kosić.
Iako je priču napisao još 2005. godine, ona i dalje nije objavljena u štampanom obliku, ali bi uskoro i to trebalo da se desi, priča autor i otkriva kakve planove za neke naredne projekte.
”Nedavno sam sa njom ušao u finale književnog konkursa ‘Tvoja riječ’ i kao finalista potpisao ugovor sa izdavačkom kućom ‘Bookmate’. Takođe, bilo je pregovora i sa bibliotekom ‘Njegoš’ iz Nikšića, ali ne znam kako će se to dalje razvijati. Izjegavam samizdat jer se ne pronalazim u takvoj vrsti izdavaštva zato što sam koncentrisan na pisanje, time se bavim i pokušavam od toga da živim, dok mi sve druge discipline izmiču. Naravno, pozorište je uvijek bilo tu kao vrsta duha koji me prati i povremeno obuzme. Imam pripremljenu zbirku priča, neke od njih sam ekranizovao, a filmovi su prikazivani na festivalima širom svijeta. Nastaviću da predstavljam svoje priče i kroz taj oblik, ali ne odustajem ni od pozorišta. Imam u planu da postavim i ‘Veneru u krznu’ Leopolda fon Saher-Mazoha koja bi bila pozamašniji scenski poduhvat tako da još ne znam ko bi se prihvatio te produkcije, tako da ‘Crni mačak’ od Edgar Alan Poa, što takođe imam u planu, djeluje izvjesnije jer zavisi samo od mene”, zaključuje Kosić.
Brojni projekti i nagrade
Vladimir Kosić je rođen 1976. godine u Nikšiću gdje je završio srpski jezik i književnost na Filozofskom fakultetu. Pisac je, režiser, scenarista, muzičar i vizuelni umjetnik. Karijeru pisca počeo je 1995. objavljivanjem kratke priče “Satirova noć” u crnogorskom časopisu za umjetnost i kulturu “Doclea” nakon čega slijedi period različitih kulturno-umjetničkih angažmana u okviru raznih formalnih i neformalnih grupa kao što su umjetničko udruženje “Albatros”, pozorište “Simulacrum”, književni klub “Argentina”, NVO “Fortuna”. Za scensku adaptaciju Molijerovog “Don Žuana” 1999. je dobio nagradu na Festivalu amaterskog pozorišta u Bijelom Polju, 2001. je u Nikšićkom pozorištu postavio predstavu za djecu po romanu “Alisa u Zemlji čuda” Luisa Kerola. Iste godine je učestvovao u grupnom performansu “Allies of Identity” u Berlinu koji je tokom trodnevnog trajanja posjetilo više od 6.000 ljudi.
Kao režiser i slobodni umjetnik sarađuje sa neverbalnim teatrom “Mimart” u brojnim predstavama i performansima od kojih se ističu neverbalna predstava “Dar” i monodrama “Ko je ubio princezu Mond”. U sklopu festivala posvećenih performansu u Finskoj 2007. godine je predstavio novi književni žanr koji naziva “romango”, a predstavlja simbiozu romana i društvene igre za djecu. Sa istim projektom učestvuje na festivalu alternativnog i novog pozorišta “Infant” u Novom Sadu, a 2008. u Beogradu.
Kao libretista i vizuelni umjetnik učestvuje u pozorišnoj i televizijskoj realizaciji opere Tatjane Milošević “Ko je ubio princezu Mond” sa kojom nastavlja saradnju i na novim projektima, od kojih je posljednji opera “Hadži-Pantelijin šnajderaj” koja je izvedena u julu 2021.
Za audio-vizuelni projekat “Valentina, kraljica prošlosti” dobio je podršku Ministarstva kulture Crne Gore 2020. godine, a realizacija bi trebalo da bude gotova do kraja tekuće godine. Rukopis romana “Zloduh” jedan je od pet finalista nagrade “Miroslav Dereta” 2020. godine.
Bonus video:
