O romanu u stihu “Deca” autorke Milene Marković, za koji je proglašena laureatom 68. NIN-ove nagrade za 2021. godinu, Miljenko Jergović je istakao da je u pitanju “najveća knjiga o ženskosti, o majčinstvu, kćerinstvu i sinovstvu, opasan roman o istoriji”...
”’Deca’ su poema o osujećenom, vječno nedovršenom odrastanju, moćna, u našim jezicima neusporediva, najveća knjiga o ženskosti, o majčinstvu, kćerinstvu i sinovstvu... opasan roman o istoriji, onoj nama najvažnijoj i traumatičnoj, koja poteže s Drugim svjetskim ratom, nastavi se kroz osamdesete, ta decenija našeg odrastanja, i pregazi nas tokom devedesetih”, zapisao je on.
Milena Marković je protekle sedmice predstavila svoj roman “Deca” i u Budvi, u organizaciji Narodne biblioteke, a tom prilikom je govorila za “Vijesti”.
Marković je scenarista, dramski pisac i pjesnikinja, rođena 1974. godine u Zemunu. Sa dramom “Paviljoni, ili kuda idem, odakle dolazim i šta ima za večeru” diplomirala je na Fakultetu dramskih umetnosti na odsjeku dramaturgija 1998. godine u Beogradu.
Objavila je više knjiga, izvođene su i njene drame, a dobitnica je brojnih nagrada: Specijalne nagrade u Beču za najbolje drame sa ex-YU prostora, tri nagrade Sterijinog pozorja za najbolji dramski tekst (Nahod Simeon, Brod za lutke i Zmajeubice), kao i nagrade za dramsko stvaralaštvo “Borislav Mihajlović Mihiz”, te priznanja koja nose imena Todora Manojlovića, Đure Jakšića, Miloša Crnjanskog, Biljane Jovanović…, kao i nagradu “Pero Despota Stefana” za poeziju.
Po njenom scenariju snimljen je film “Sutra ujutro” u režiji Olega Novkovića, napisala je scenario za nagrađivani film “Beli, beli svet” takođe u režiji Novkovica, te za filmove “Otadžbina” i “Živ čovek”, kao i za dokumentarni film “Rudarska opera”. Pored toga, Marković je i koscenarista serije “Nečista krv”, a o romanu “Deca” govori za “Vijesti”.
Ako sve, pa i pisanje, kako često volite da kažete, mora da se plati, da se prinese žrtva - koja je bila cijena potpunog ogoljavanja sebe u koje ste se upustili u poemi “Deca”?
Žrtva mora da se da za dar i za mogućnost spoznaje, koja sa jedne strane daje veličinu onome ko je medijum za opšta čovječanska osjećanja i spoznaje, a sa druge strane daje stanje vječite žudnje, nezadovoljstva, zavisti i često tragičnog osjećanja svijeta, upravo zbog te spoznaje. U svim tim velikim romanima o tragičnoj, komičnoj, potresnoj inicijaciji u umjetnost postoji priča o strašnoj izopštenosti, i u “Toniu Kregeru” Tomasa Mana i u Tolstojevim dnevnicima i u “Dablincima” i “ Portretu umjetnika u mladosti” Džojsovim i u “Staklenom zvonu” Silvije Plat, ima toga i u “Bludnom sinu” Bukovskog i kod Fantea. Spoznaja znači izopštenost, odatle se odvajaju sveštenici, umjetnici i ostali koji služe. A sve što je džabe smrdi na džabaluk, da parafraziram Selina.
Što se tiče ogoljavanja u “Deci”, radila sam ja to i ranije, samo je sad sve pod punim imenom pa je stvar kobajagi radikalnija.
Kad i zašto ste odlučili da do kraja, mandićevski rečeno, idete sebi pod kožu, i da li ste ste ijednog trenutka pomislili da ste otišli predaleko, da ste previše lični i da neke stvari ipak treba prećutati?
Ja sam dosta prećutala pošto prosto nije zanimljivo u litararnom smislu. Odlučila sam da idem do kraja još kad sam počela da pišem, ništa drugo me nije zanimalo. Samo što sam imala drugačije stilske mehanizme. I nije mi nikad bilo bitno da li sam otišla predaleko, samo mi je bilo bitno da bude pravo i da uspije. Mislim da su svi pisci lični. Čak i najozbiljniji među takozvanim žanrovskim piscima, na primer Džejms Elroj, pišu ličnu priču. Njemu je majka udavljena najlon čarapama i bačena pored puta, nikad nisu uhvatili ubicu. I to je onda najveći pisac noara, čovjek koji je napisao “Crnu Daliju” i “Povjerljivo iz L. A.” Kod Agate Kristi opet imate lično, klasno, britansko, prvi i drugi svjetski rat. Kod Čarlsa Dikensa opet lično, on je sam bio dečko koji je čistio cipele gospodi po strašnim ulicama istočnog Londona. Ostalo je samo pitanje stila, teme, ideje.
Da li je ova knjiga, u kojoj ste čitaocu “na tacni” izložili mnoge živote i sudbine, imala neku vrstu terapeutskog dejstva po Vas?
Nije. Samo diletanti i amateri se liječe umjetničkim djelanjem. Rijetko uspiju da zainteresuju nekog drugog, osim svojih doktora, porodice i prijatelja.
Kako je porodica reagovala na poemu i da li ste strahovali da Vam se, zbog iznošenja mnogih privatnih porodičnih storija, ne desi ono što se desilo Knausgoru (“Moja borba”) i Osteru (“Otkrivanje samoće”) - da familija “zarati” s Vama?
Kad imate u porodici profesionalnog vojnika, znate da može da pogine. Kad imate nekog ko radi na naftnoj platformi, znate da će da bude stalno na terenu. Kad imate pisca znate da može da napiše sve što vidi i čuje.
Ostera ne bih poredila sa Knausgorom, samo je pripadnik tog najmoćnijeg jezika pa čitav svijet zna za njega. Knausgor je napisao remek-djelo. Njegova porodica su neki malograđani. Moji nisu malograđani. Piše u knjizi ko su i šta su. Za sada me niko nije dirao, od ovih što su mi bitni i što im nešto dugujem.
Nije moj život takav da ja sad idem okolo i valjuškam se u sosu svog značaja za srpsku književnost dok se ne nadujem i usmrdim. Vrlo malo i razmišljam o sebi na taj način. Samo radim.
Pošlo Vam je za rukom ono što rijetkima ovdje uspijeva samo nakratko, u smrti - da oko sebe, odnosno svog djela, okupite ljude različitih ideoloških, političkih, pa i književnih pogleda. Pohvale “Deci” stižu sa svih strana... Kako to objašnjavate i da li Vam uopšte znači?
Ja se jako čuvam ideološki i politički. Dobila sam kao pjesnik nešto što se zove ljubav ljudi. Ja služim ljudima. Nema potrebe da bilo šta drugo znaju o meni osim onoga što su dobili, nema potrebe da znaju moje mišljenje, stavove, opredjeljenja. Nek uzmu šta im treba i nek dožive to kako znaju i umiju i kako im odgovara. To što se desilo sa ovim romanom je da sam samo dobila veću ljubav. To se desilo, između ostalog, zbog taktilnih i čulnih asocijacija vezanih za djetinjstvo i epohu koja je prošla. Znači mi mnogo, nema tu šta dalje da se priča.
I sami ste, nakon dobijanja NIN-ove nagrade, pokrenuli pitanje - šta dalje. Ima li smisla pisati nakon “Dece”, koju mnogi kritičari ocjenjuju kao ne samo Vaše najbolje djelo, već kao i knjigu koja predstavlja prekretnicu u srpskoj književnosti?
Ja moram da pišem, ne znam ništa drugo da radim, to mi je poziv. Jedan mi je drug skoro rekao, on je veliki gitarista, nema veze ko je, ja ne volim da bacam imena, rekao je “Ja sam žica, šta ću ako ne sviram”. To te jede ako ne radiš. Vidjeću šta ima smisla da pišem. Sad već moram da pišem scenarija za seriju, čekaju me. Nije moj život takav da ja sad idem okolo i valjuškam se u sosu svog značaja za srpsku književnost dok se ne nadujem i usmrdim. Vrlo malo i razmišljam o sebi na taj način. Samo radim.
Bonus video:
