White Zombie (Bijeli zombi, 1932) - Victor Halperin
Za razliku od ostalih ključnih horor čudovišta koja dolaze iz Evrope i kao takvi posjeduju određenu ličnosnu dimenziju, zombiji su - uvezeni sa Kariba - impersonalizovana bića: oni nemaju vlastitu istoriju (koja Drakulu, Frankensteinovog monstruma i vukodlaka čini djelomično tragičkim likovima), već su svedeni na puke instinkte.
Zapadnom gledaocu zombi je po prvi put predstavljen u ovom niskobudžetnom ostvarenju - zbog tog istorijskog razloga se film i našao na ovoj listi - koje je postalo neočekivani hit: Halperinov White Zombie tek nemušto naslućuje kako bi zombijska figura mogla u budućnosti da bude iskorištena, ali intonacija ambivalentnosti i snolike atmosfere ikonički i semantički prilično precizno uokvirava horor funkcionalnost reanimiranog leša.
I Walked with a Zombie (Hodala sam sa zombijem, 1943) - Jacques Tourneur
Metažanrovski podtekst iz Cat People (Ljudi mačke, 1942), u Tourneurovom remek-djelu I Walked with a Zombie još je više pojačan. Medicinska sestra Betsy (Frances Dee) dolazi na ostrvo Sveti Sebastijan da bi se brinula o Jessici (Christine Gordon) koja pati od nepoznate bolesti: tu će se suočiti sa vudu ritualima i njihovim posljedicama.
Ako je za Romera figura zombija otjelotvorenje komunikacijskog sloma i ujedno posvemašnje materijalizacije savremene civilizacije, barometar koji svjedoči antropološku degradaciju današnjeg čovjeka, za Tourneura je on MacGuffin (crnac Carrefour niti jednom u filmu neće počiniti nikakvo nasilje) koji savršeno pokazuje esencijalnu nemogućnost da se prodre u, kao i da se razluče misterije života i smrti.
Romerovi živi mrtvaci uvijek sa sobom nose socijalnu konotaciju, Tourneurov zombi pak prevashodno stoji kao vizuelna potvrda saznajne nemoći čovjeka, kao metafora trajnog epistemološkog deficita. Veličina I Walked with a Zombie ogleda se u tome što je ta problematika reprezentovana u samoj režiserovoj postavci, u kreiranom ambijentu, u ocrtanoj atmosferi, kao i u cijeloj narativnoj strukturi filma koja odbija - na čemu počiva njegova trajna modernost - da se do kraja zatvori, da se definiše, pa se tako dobija autentični košmarni univerzum u kome se prepliću, a onda i potkopavaju opozicije hrišćanstvo/vudu, bijelo/crno, svjesno/nesvjesno, civilizacija/divljina, racionalno/sujevjerje, kao i ona krajnja: život/smrt.
Na površini, I Walked with a Zombie slijedi konvencije ukrštanja horora i melodrame, ali ispod zadržava prožimajuću enigmatičnost, ustanonovljenu još prvim kadrom Betsy i Carrefoura koji šetaju plažom, za koji film do kraja neće dati nikakvu dijegetičku kontekstualizaciju.
Night of the Living Dead (Noć živih mrtvaca, 1968) - George A. Romero
Romerov prvijenac se ispostavio, bilo da je riječ o prezentaciji novog čudovišta - zombija, bilo da se govori o niskobudžetnoj stilizaciji koja može postati vrlo inteligentna ekspresija saspensa, kao jedan od najuticajnijih filmova u žanru strave i užasa.
Temeljni stav hrišćanstva iznio je apostol Pavle u Prvoj poslanici Korinćanima: ‘Ako Hrist ne vaskrsnu, uzalud dakle propovjedanje naše, a uzalud i vjera naša’. Romero u Night of the Living Dead upravo naglašava najdublji (hrišćanski) strah: oduzimanje vaskrsenja, odnosno transcendencije. Tačnije, Romero preokreće 25 vjekova religijske i filozofske tradicije: preživljava materija, ne duh!
Groza nadolazi uslijed zlokobne interpretacije Sudnjeg Dana - pejzaž u Night of the Living Dead jeste pustoš: dualizam duh/tijelo razrješava se potpunim ukidanjem duha, a to znači i ličnosti. Vaskrsenje se, istina, zbiva ali samo kao grozomorno iskrivljenje: iz groba ustaje tijelo - živi mrtvaci, zombiji, neartikulisana masa.
Kanibalistička orgija koja slijedi omogućava Romeru da metonimijski razotkrije savremenu prevlast tijela nad duhom, ne (samo) u smislu hipertrofije materijalnog principa i opšte uniformizacije čovječanstva, već i u tome što je struktura tubivstvovanja hijerarhijski okrenuta svevlasti ‘života’ koji će progutati sve ispred sebe, budući da je njegova glad beskrajna i neutaživa.
Autorovi zombiji u principu su indikatori dublje dezintegracije, kao i gubljenja identiteta i naslijeđenih ili projektovanih vrijednosti: horor kod Romera se ne pojavljuje, kao u većini žanrovskih ostvarenja, zbog intenziviranja razlike između Istog (mi) i Drugog (čudovište), već upravo zbog postepenog ukazivanja sličnosti između njih ili uviđanja deformacije u samoj humanoj srži.
Zombi 2 (1979) - Lucio Fulci
Iako se najpoznatiji Fulcijev film u domaćim bioskopima pojavio pod imenom Zombi 2, što je trebalo da znači da se radi o nastavku Romerovog Dawn of the Dead (Zora živih mrtvaca, 1978) koji se u Italiji prikazivao pod imenom Zombi, u pristupu dva najbitnija režisera zombi ostvarenjâ više je razlika nego sličnosti (odnosno, kopiranja).
Naime, dok Romero vlastite zombije voli da kontekstualizuje unutar šire, socijalno orijentisane agende, Fulci svoja čudovišta tretira kao primarnu vizuelnu motivaciju, kao ortodoksne figure užasa (uz tek povremene društvene aluzije, kao što je ona kada živi mrtvaci izranjaju iz groblja gdje su sahranjeni španski konkvistadori).
Ali, to ne znači da van režiserovog dosega ostaju važne implikacije vezane za storije koje donose obezduhovljene ne-mrtve, posebno kada je riječ o akcentovanju pogubne materijalizacije koja moguće i ključno određuje savremenu civilizaciju. U tom okviru, Zombi 2 svjedoči o katoličkim preokupacijama režisera koji sublimiše kulturološku percepciju krvavog razrušavanja, sveprisutne anhilacije, čija će završna deskripcija ipak biti data u finalu L’Aldilà (Onkraj, 1981).
Braindead (Mrtvi mozak, 1992) - Peter Jackson
Kao i u Bad Taste (Loš ukus, 1987), najpoznatiji novozelandski režiser je u Braindead odlučio da se pozabavi pogubnim posljedicama vezanim za deficite u mišljenju: kada dođe do smrti mozga, mrtvi oživljavaju (film je na američkom tržištu išao pod imenom Dead Alive). Ujedno, film je označio fazu u kojoj će figura zombija sve više biti podvrgnuta parodičnim, žanrovski ‘neortodoksnim’ ili sasvim deplasiranim tumačenjima, jer se nije pravilno shvatila Jacksonova višesložna eksplikacija zombijevskog ‘moderniteta’.
Jedan od najvećih ludističkih filmova cjelokupne kinematografije podario nam je upečatljiv recept za pravljenje remek-djela, dao nam je pravi omjer za ‘sintetičku’ generičku smješu: ubaciti malo Romera, kao i Fulcija, to ‘začiniti’ sa mnogo, mnogo vještačke krvi (čije količine mogu zateći nespremne i provjerene i prekaljene splatter fanatike), i onda sve urolati u romantičnu komediju.
Takav prosede doveo je u Braindead do apsolutnog trijumfa ‘rušilačke’ imaginacije: Jacksonov mise-en-scène je na vrhuncu, bilo da hipertrofira (i time komički de-realizuje) horor šablone, bilo da suptilno (sic!) izvlači bitne semantičke poente iz naizgled potpuno izvitoperenog narativa o zombijima, bilo da deridijansku dekonstrukciji bezobzirno, tj. hirurški precizno tumači kao čistu antropološku destrukciju.
Bolesno, mračno, repulzivno, stravično, neodgovorno, dječački tvrdoglavo, beskrajno ironično, beskrajno duhovito, režiserski superiorno: genijalno.
Bonus video:
