Koncert jedne od najpoznatijih džez pjevačica svjetske scene Dafne Levi iz Izraela, 13. septembra u Podgorici otvorio je manifestaciju “Evropski dani jevrejske kulture”.
To je ujedno bio i prvi nastup ove renomirane muzičarke u Podgorici, nakon što je par puta već nastupala na Petrovac džez festivalu. Iz naše države nosi samo lijepe utiske i ističe da je u pitanju jedna od najljepših zemalja na svijetu.
Poznata i kao velika ljubiteljka pasa i borac za spasavanje pasa sa ulice, Dafna Levi potiče iz starosjedilačke, plemićke porodice čuvenog plemena Levi, što sa sobom nosi veliko i bogato nasljeđe, ali i odgovornost i obavezu. Rođena je i odrasla u Tel Avivu. Od malih nogu je, s obzirom na karakteristike Levijevih koji su poznati kao drevno pleme duhovne muzike, živjela i upoznavala svijet uz muziku prema kojoj je razvila duboku strast, ljubav, poštovanje, a u razgovoru za Magazin prisjeća se i ključnog trenutka koji ju je predodredio da svoj život posveti muzici.
Svoju muzičku potragu započela je kao studentkinja klasične muzike, a kasnije i kao pjevačica u vojnom orkestru. Studirala je pozorište, džez klavir i meditaciju, magistrirala filozofiju, a usavršavala se i kod čuvenih profesora, muzičara, glumaca... Dafna je nastupala u mnogim džez klubovima i festivalima širom svijeta, a imala je i niz solističkih koncerata. Magistrirala filozofiju Dalekog istoka, pa je tako i njeno muziciranje osjetno vođeno duhovnom slobodom ili potragom za slobodom.
Levi i izvodi i komponuje muziku, a poseban uticaj na njena djela i nastupe, pored predaka, imaju i jevrejska (sefardska i aškenaska) kultura, ali i muzika Mediterana, Balkana, Kakvaza... U to je imala priliku da se uvjeri i publika u Podgorica koja je, na početku stidljivo, a kasnije glasno i radosno aplauzom pozdravljala Levijevu, da bi je kasnije ovacijama vraćali na bis. Šteta je što je koncert na Trgu nezavisnosti organizovan kao za uski i ograničeni krug ljudi, pa se brojni prolaznici u početku nijesu ni zaustavljali, da bi ih tek kasnije privukao ritam koji lako ulazi u kožu i izvlači pokrete, a mnogi su tokom koncerta postali svjesni da već znaju ili su čuli džez kompozicije koje izvodi Dafne Levi.
Koncert su organizovali Jevrejska zajednica Crne Gore i Ambasada Izraela, u okviru Podgoričkog kulturnog ljeta, a pod pokroviteljstvom Svjetskog jevrejskog kongresa, JDC-a (American Jewish Joint Distribution Committee), Sekretarijata za kulturu i sport Glavnog grada i TAKT produkcije.
Dafna Levi za “Magazin” govori o svojoj muzici, inspiraciji, koncertima i planovima za naredne, utiscima iz Crne Gore i otkriva više o svojoj posvećenosti i ljubavi prema psima.
Dolazite iz Izraela, a u Crnoj Gori ste održali koncert kojim je otvorena manifestacija Dani izraelske kulture. Pored svih političkih događaja sa kojima smo upoznati i o kojima mnogo slušamo putem medija i društvenih mreža, koliko svijet zapravo zna o kulturi Izraela? Da li je i koliko uopšte poznata sefardska kultura danas u svijetu, posebno kada je riječ o umjetnosti, možda prvenstveno muzici?
Moja misija je da predstavim ljepotu Izraela širom svijeta, tako da ljudi shvate da Izrael nije samo ono što čuju u vijestima. Moja muzika uključuje različite zvukove iz jevrejske tradicije, i sefaradske i aškenaske. (Aškenazi su Jevreji koji potiču iz doline Rajne, dok Sefardi potiču sa Pirenejskog (Iberijskog) poluostrva i iz arapskih zemalja. Uprkos velikim razlikama u kulturi, jeziku i genetici, ali i onim manjim koje se tiču obreda i rituala, ipak ih puno više toga povezuje nego razdvaja, prim.nov)
Kojim ste se repertoarom predstavili i kako ste ga odabrali?
Moj program se sastoji od mojih originalnih pjesama na engleskom i hebrejskom jeziku, uz džez standarde, odlomke i segmente klasičnih djela i izraelsku/jevrejsku muziku. Moj koncept je multižanrovski krosover sa mojim jedinstvenim aranžmanima i izvedbom.
Kritičari pohvaljuju i Vaše kontrastne izvedbe, a u jednom tekstu sam naišla na izraz “majstor kontrasta”. Šta bi to značilo i da li i sami pretendujete na širok opseg vokalnih i izvođačkih mogućnosti u odnosu na to da ste prepoznati i ukalupljeni u samo jedan specifičan muzički okvir?
Baš me zanima gdje ste pronašli to da su napisali “majstor kontrasta”. Radoznala sam! (osmijeh)
Rekla bih da je moje vokalno izvođenje raznovrsno i različito. Ima mnogo različitih aspekata i zvukova, izražavajući tako čitav niz emocija, raspoloženja, misli, stanja uma koje ja (kao i svi mi) doživljavam u životu. I to je to.
Evropski dani jevrejske kultureUopšteno govoreći, ja samo izvodim muziku koja mi se dopada iz bilo kog žanra. Ipak, pošto sam prvenstveno džez muzičarka, tako je sve utkano u džez.
S obzirom na posebnost Vaše muzike, kakav je uticaj sefardske (i aškenaske) muzike i njihovog nasljeđa uopšte na Vas kao umjetnicu, a zatim i na umjetnost koju stvarate i izvodite?
Cijenim sefardsku tradiciju i takođe sam pod bitnim uticajem muzike Aškenaza, ali i klasične muzike (koju zaista volim), zatim i mediteranskih zvukova iz regionâ iz kojih dolazim, kao i folklora sa Balkana, Kavkaza i tako dalje... Primjer tome je moja pjesma “Tiberias Blues”, poslušajte je.
Ako sam dobro razumjela, potičete iz drevnog plemena Levi, jednog od izraelskih plemena koje, prema Bibliji, potiče od Levija sina Jakovljevog. Da li i koliko to utiče na Vas, čini Vas i krerira kao ličnost ili kao umjetnicu? Pored toga, kako gledate na prestiž koji time nosi Vaša porodica, ali i na bogato nasljeđe koje i sami kroz sebe i svoju muziku nosite ali i širite dalje?
Imam duboki unutrašnji osjećaj da su mi muziku prenijeli preci, to je jednostavno u mojim genima. To uključuje pleme Levi zaduženo za ritualnu muziku, kao i nasljeđe Kantora sa mamine letonske strane i folklorne zvuke Bakua sa očeve strane. Nije ni čudo što imam svu tu svestranost u sebi (pa i kontraste koje ste spomenuli).
Pročitala sam takođe da potičete iz muzičke porodice koja je na neki način i uticala na Vaš izbor, pa možda i žanrovski na ono što komponujete i izvodite. Kako je sve to počelo između Vas i muzike?
U mom domu gdje sam odrastala, muzika je smatrana istinskim prioritetom i na svaki način sam podsticana da učim i osjećam muziku i da se dalje razvijam u tom pravcu, kao muzičarka. Počelo je, dakle, odmah, na samom početku.
Jedno od najvažnijih iskustava koje često ističete jeste kada ste sa deset godina, slušajući uživo koncert gospel hora shvatili da je pjevanje Vaš poziv. Koliko je takva muzika važna za svjetsku kulturnu baštinu? Šta Vas je posle toga podstaklo i dodatno privuklu tome da svoj život posvetite muzici?
Jevreji i crnci imaju mnogo toga zajedničkog, a i jedni i drugi su imali značajnu ulogu u stvaranju džez muzike. Uvijek me je privlačila snažna duhovna energija i emocija koja se prenosi u gospel muzici, kao što je to slučaj u jevrejskoj vjerskoj muzici. Sličan osjećaj duboke emocionalne povezanosti dobijam od muzike kompozitora romantičara kao što su Šopen, Čajkovski, Betoven.
Imate široko obrazovanje, magistrirali ste filozofiju. Možete li povezati filozofiju i muziku i značaj oba polja za ljudski život, za razumijevanje života i sebe same?
Kad sam bila mlađa, ljudi su se/me često pitali: muzika i filozofija, kako misliš ti da živiš? A ja bih odgovorila: Sve što znam je da su to upravo one stvari koje čine život vrijednim. Kao i psi, naravno!
Pored toga, kontinuirano se usavršavate kao vokal i muzičarka generalno. Tako ste sarađivali sa američkim pjevačem, glumcem i vokalnim trenerom Setom Rigsom koji je kreirao vokalnu tehniku “Speech Level Singing” (Govor na nivou pjevanja), a radio je ranije sa izvođačima kao što je Princ, Majkl Džekson, Stivi Vonder, Rej Čarls, Madona, Hulio Iglesijas, Barbara Strejsend i mnogi drugi... Kakva je ta tehnika i koliko vam je koristila?
Bila je zaista velika čast biti Setov učenik. Njegov briljantni metod zasniva se na jednostavnom principu - naš govorni glas treba uvijek da bude prisutan u našem pjevanju. To je sve, ali to treba usavršiti.
Osim što ste pjevačica, Vi i komponujete muziku. Zašto je važno kao muzičar se oprobati i angažovati u komponovanju i koliko je komponovanje komplikovano i zahtjevno? Takođe, kada komponujete, da li komponujete posebno za sebe i svoje preferencije, ili se prepuštate procesu i bez razmišljanja o solisti?
Pišem muziku (i tekstove) za sebe i sopstveno izvođenje, ali ponekad pišem i sa drugim izvođačima na umu. Neki od mojih radova su instrumentalni, sa saksofonom ili violončelom u mislima. Period izolacije usljed virusa korona za mene je bio veoma plodonosan. Bila sam kod kuće, sa klavirom, bas gitarom i drugim instrumentima i tokom tog perioda mi je mnoštvo kreativnih ideja palo na pamet.
S druge strane, da li postoji neka osnovna i najvažnija lekcija ili poruka koju želite da prenesete svojim učenicima?
Najvažnije nešto je da budite vjerni i odani sebi. Ne pokušavajte da imitirate druge ili ugodite publici. Povezivanje sa svojim pravim Ja je od suštinskog značaja.
Već sam pomenula političke događaje kao nešto o čemu često slušamo kada je riječ o Izraelu, no kakav je život tamo? Da li je muzikom i umjetnošću moguće prevazići podjele i političke interese?
Kao što pesma kaže: ‘Moraš da naglasiš “ak-cen-tu-ješ pozitivu, e-li-mi-ni-šeš negativno”. (“Ac-Cent-Tchu-Ate The Positive”, Bing Crosby & The Andrews Sisters)
Da li su muzika i politika međusobno povezane i mogu li uticati jedna na drugu?
Ja se trudim da se držim dalje od politike i vijesti, medija generalno, koliko mogu.
Kakvo je Vaše pređašnje iskustvo sa Crnom Gorom?
Dva puta sam nastupala na Petrovačkom džez festivalu, tako da mi je ovo bio treći put u Crnoj Gori, a istovremeno i prvi u Podgorici. Bez sumnje, Crna Gora je jedna od najljepših zemalja na svijetu.
Kakvi su Vaši planovi za naredni period?
Još sam u 2022. i planiram nastup na dva džez festivala u Rumuniji, a zatim i turneju u Japanu. Takođe, imam uzbudljiv plan za 2023. godinu kada mi slijedi američka turneja i niz festivala i koncerata.
Da li biste nešto dodali?
Bih i želim da istaknem da imam najboljeg muža koji je moja velika životna podrška i oslonac, podržava me i uz mene je na ovom neobičnom životnom putu, a takođe i veoma predano brine o našim psima.
Psi su jedan od najvećih darova koje nam je Bog dao
Znamo da ste svoj život posvetili muzici, ali pored toga, možda je manje poznato, ali je važno i lijepo da ljudi znaju da ste i aktivistkinja i borac za prava životinja, posebno pasa, a zalažete se i za spasavanje pasa sa ulice. Da li je čovjek zaboravio na kućne ljubimce, pa samim tim i na suživot sa drugima?
Za mene je pomoć psima jedan od najvećih prioriteta. Osjećam da je pas jedan od najvećih darova koje nam je Bog dao... Ljudski život nije uvijek lak i obično je prilično izazovan... Zato su psi zaista najbolji saputnici na tom životnom putu i beskrajan su izvor radosti.
Svježe i drago sjećanje na jedan od mnogih posebnih nastupa
Proputovali ste svijet i nastupali u mnogim zemljama, na različitim scenama, bilo sa svojim kvartetom ili tamošnjim lokalnim muzičarima. Koliko je scena, sala, prostor uopšte, bio on otvoren ili zatvoren, bitan za vaš nastup i muziku koju izvodite? Da li imate neko posebno lijepo iskustvo i koncert koji pamtite?
Svaki koncert mi je drugačiji, pod uticajem nekog mjesta, publike, zvuka na sceni, muzičara koji sviraju sa mnom i brojnih drugih faktora. Tako da je sve to uvijek veoma važno i na poseban način utiče na izvedbu. Bilo je mnogo istinski lijepih iskustava vrijednih pomena. Ali evo jednog, najsvježijeg sjećanja: Nastup na Banskom Jazz Festivalu u Bugarskoj prošlog mjeseca! Veoma, veoma brojna i masova publika, a njihovu ljubav i podršku sam istinski osjetila. Sa mnom su bili neki od najboljih džez muzičara u Evropi i publika nas jednostavno nije puštala da siđemo sa bine... Koncert je trajao duže od dva sata...
Bonus video:
