10. Emily - Frances O’Connor & The Banshees of Inisherin (Inišerinske zlosutnice) - Martin McDonagh
Kao što je to slučaj i sa Blonde Andrewa Dominika i Corsage (Korset) Marie Kreutzer, i Emily je pokušaj da se poboljšano opiše i re-imaginizira prepoznatljiva ženska figura koja, u novom vremenu, zahtijeva i novu vrstu pristupa.
No, dok su Marilyn Monroe u prvom i austro-ugarska carica Sisi u drugom filmu tretirane kao celebrity ličnosti koje su, iako su bile u poziciji privilegijâ i povlasticâ, trpjele žestoki pritisak na njihovu personalnu i žensku autonomiju, dotle je O’Connor pokušala da izuzetnom fenomenu Emily Brontë priđe sa kreativne strane: jedan od najpouzdanijih modela dekodiranja spisateljske enigme jeste da se utvrdi odakle dolazi motivacija za aktiviranje distinktivne signature.
Baš na ovom polju se nalazi i zanimljivost, ali i ultimativna nedostatnost filma O’Connor: za razliku od Dominika i Kreutzer, ona je u Emily morala da uključi mnogo veće količine fikcionalnog materijala, pa je jasno da se biografska odrednica može uzeti tek uslovno. Rediteljica, ukratko, pripovjednu ‘oskudnost’ života Emily Brontë nadograđuje spekulativnim ličnostima i događajima, kako bi ‘objasnila’ spisateljičin prodoran uvid u prirodu (ženske) seksualnosti, koja je maestralno i magistralno zabilježena u Orkanskim visovima.
To dinamizuje sam film, ali prilično banalizuje rediteljičin interpretativni potencijal: zar nije, zapravo, najfascinantnije kod Emily Brontë - slično kao i kod Henryja Jamesa - upravo to da je autorica bez neposrednog seksualnog iskustva tako precizno i upečatljivo ušla u prostor mračne, štoviše sadističke seksualnosti.
Kao kontekstualni kontrast, The Banshees of Inisherin je - bez obzira na medijaciju sestre jednog od protagonista - potpuno muški film u kome se predstavlja danas i više nego aktuelni ‘narativ’ o toksičnom maskulinitetu, no izvan polja polne razlike.
McDonaghovo najbolje ostvarenje, In Bruges (U Brižu, 2009), bila je intrigantna priča o dvojici plaćenih ubica, Colinu Farrellu i Brendanu Gleesonu, koji će u atmosferi prekrasno dekadentnog belgijskog grada izgraditi specifičnu vrstu prijateljstva, no sa neizbježnim destruktivnim posljedicama. The Banshees of Inisherin je, u tom smislu, svojevrsni režiserov dodatak na In Bruges, prilika da se još jednom propita ista tema uz pomoć istih glumaca, ali ovaj put kroz reverziju.
Dok pripovjedna linija u In Bruges ide u pravcu afirmisanja prijateljstva, uz sve mane i opstrukcije, dotle The Banshees of Inisherin počinje arbitrarnim ili makar nikada dovoljno objašnjenim prestankom prijateljstva, iznenadnim prekidom koji nikakva spoljašnja intervencija ne može da popravi.
Ekstremne mjere koje Colm (Gleeson) poduzima da bi spriječio dalji kontakt sa Pádraicom (Farrell) u sebi nose snažnu alegorijsku komponentu, čime i generalna intonacija filma, posebno kada su u pitanju pasaži mračnog humora, dobija na svojevrsnom nadrealnom kvalitetu kao posljedici glupe muške zadrtosti.
Bilo da u kraju prijateljstva vidimo efekt dubljeg egzistencijalnog sloma koji potresa biće ili, pak, recimo odbljesak građanskog rata koji se zbiva na irskoj teritoriji početkom dvadesetih godina prošlog vijeka, The Banshees of Inisherin je McDonaghova kompetentna analiza u dobro razrađenom auteurskom prostoru.
9. The Fabelmans (Fabelmanovi) - Steven Spielberg
The Fabelmans je film koji se, prije ili kasnije, morao desiti u Spielbergovom opusu. Figura djeteta koja je konstitutivna za cijeli režiserov opus ovdje napokon sa metaforičkog prelazi na doslovni autobiografski plan: Spielberg - možda nakon i preduge pripreme - konačno može da pripovjeda i o vlastitom odrastanju, o putu koji je prešao da bi postao režiser, dakle, onaj koji priča priče. Riječ je o sudbinskoj determinaciji koja će biti naglašena i označiteljskim upisivanjem: Fabel se na engleskom isto izgovara kao fable (fabula).
Ali, u prostoru najveće posvećenosti i najveće očaranosti, najveća je i opasnost razočaranja. The Fabelmans nastoji da odgovori na ovaj izazov i dijegetički i vandijegetički, sa polovičnim rezultatima. Kada se Spielberg uhvati u koštac sa ozbiljnim temama, kao što je, recimo, psihološko stanje majke (u prilično iritantnoj interpretaciji Michelle Williams) ili pitanje ukorjenjenog antisemitizma, onda je film ili nezgrapno ‘odrastao’ ili previše patetičan.
S druge strane, kada se Spielberg usredsredi na suštinsku fascinaciju filmom, završno sa poentirajućom dosjetkom da gunđavog starog majstora Johna Forda igra neuhvatljivi moderni majstor David Lynch, The Fabelmans počinje da emituje mnogo pravovjerniju emociju. U svakom slučaju, ima nešto podjednako dirljivo koliko i stilistički pervezno u režiserovom zrelom i visokobudžetnom nastojanju da rekonstruiše svoje najranije, infantilne no budget filmove, što je zapravo ultimativni, nostalgični povratak na mjesto prave origin-alnosti.
8. The Eternal Daughter (Vječita kćerka) - Joanna Hogg
U sjajnom filmu Petite maman (Mala mama, 2021) - koji se, takođe, našao na listi najboljih filmova prošle godine - Céline Sciamma je upotrijebila ghost story konvencije da bi ispričala storiju o majci i ženskom djetetu na netipičan način.
U The Eternal Daughter još jedna autorica koristi slične narativne postulate - ovaj put sa izraženijom gotskom konteksturom - kako bi se upustila u istraživanje emocionalne relacije između majke i kćerke. Ali, dok je interes Sciamme prevashodno humanistički, Hogg insistira na metapoetičkoj rezoluciji. Zato je Petit maman nježna, delikatna i izuzetno decentna melodrama, a The Eternal Daughter brižljiva stilistička studija.
Prvi trag metatekstualne intencije Hogg je, naravno, onaj najvidljiviji: i majku i kćerku igra Tilda Swinton. Ne radi se ovdje samo o uspostavljanju dvojničke identifikacije, insistiranja na blagoj jezi Doppelgänger poetike: rediteljičin prosede smjera jednoj široj ideji.
Naime, kćerka dolazi u hotel da bi napisala scenario o svojoj majci: The Eternal Daughter je, otud, kćerkina projekcija, uživljavanje u mrtvu figuru, postepena realizacija ostvarenja koje i treba, u stvari, da izvrši invokaciju duhova u naročitom gotskom ambijentu.
7. X - Ti West
U sedamdesetim godinama, sa pojavom filmova za odrasle u legalnim bioskopima, uspostavio se kritičarski standard - to jest, negativni stereotip - o povezanosti pornografije i horora, naravno sa vrlo derogirajućim implikacijama povodom njihovog estetskog dometa. West u X vrlo inteligentno, a i filmofilmski potentno (sic!), iznova spaja dva ‘prezrena’ žanra kako bi ponudio inovativni okvir za efikasno obogaćivanje vizuelnog i semantičkog kapaciteta slashera.
Odlazak adult ekipe na snimanje pornića u nekoj teksaškoj nedođiji sa nepredviđenim posljedicama, posjeduje dovoljno komičkih, ali i čvrsto generičkih segmenata koji pružaju priliku za promišljenu ‘sintezu’. Sa takvom ikonografskom pozadinom, West je u stanju da se - nadasve hrabro - upusti u kreiranje saspensa i groze koji će svoj uzrok imati u pomjerenoj (ženskoj) seksualnoj patologiji, pa X posjeduje vrlo efektnu retoriku unutar body horror domena.
Feministička teoretičarka Linda Williams je označila pornografiju, horor i melodramu kao ‘tjelesne žanrove’, žanrove koji neposredno interpeliraju naša tijela i iniciraju reakciju kod njih (uzbuđenje, strah, suze).
Da Westov naum ima fini metažanrovski, koncepcijski karakter, svjedoči i to da je Pearl, izvanredni prequel za X, znakovito profilisan baš kao - melodrama. O tome filmu će, neizostavno, biti više riječi u narednom broju Arta, kada budemo opservirali gornji dio ove top liste.
6. The Northman (Sjevernjak) - Robert Eggers
Sa The VVitch (Vještica, 2015) i The Lighthouse (Svjetionik, 2019), Eggers se moćno promovisao kao jedan od danas zaista rijetkih režisera za koje se može kazati da su vizionarski autori.
Iako je Eggersov novi film strateški scenaristički postavljen tako da obezbjedi dovoljno prostora za vizionarske sekvence, The Northman ipak zaostaje za svojim prethodnicima koji su, unutar manjeg dramaturškog zahvata, bolje prezentovali mogućnosti režiserovog mise-en-scènea da zađe iza fenomenologije, to jest da opiše pejzaže između prirodnog i natprirodnog, realnosti i snova, materijalnog i transcendentalnog.
To, međutim, i ne znači da je The Northman razočaravajuće djelo. Naprotiv, Eggersova vikinška saga je višestruko intrigantan projekt koji svjedoči o autorovoj ambiciji, odnosno nastojanju da se aktiviraju polivalentne intertekstualne kombinacije i referencijalna ukrštanja kako bi proizvedena semantička mreža bila evokativnija i kompleksnija nego je to obično slučaj unutar ‘entertejment’ formata u sličnim spektaklima.
Na filmofilskom i stilističkom nivou, Eggers vizuelnu inspiraciju nalazi u Miliusovom remek-djelu Conan the Barbarian (1982) u kome su estetika i ideologija ‘tevtonski’ neraskidivo povezani. Na dramaturškom planu, pak, Eggers hoće da nordijski ep koji stoji u osnovi Hamleta vrati u prvobitni i autentični, dakle, primitivniji i visceralniji milje prije Shakespearove odveć sofisticirane filozofske ‘korupcije’.
Naime, dok je u Bardovoj drami Hamlet oblikovan kao prvi moderni, štoviše tankoćutni, melanholični heroj koji prilazi motivu osvete sa intelektualne strane premišljanja i promišljanja, dotle je režiserov Amleth (Alexander Skarsgård) - čije ime se, uostalom, prevodi kao ‘Glupi’ - ‘barbarski’ protagonista kojim vitlaju elementarne sile i koji etički čvor osvete može da razriješi samo nasilno: I will avenge you, Father! I will save you, Mother! I will kill you, Fjölnir! Upravo u violentnim segmentima, The Northman je i najautentičniji.
Bonus video:
