Nakon uzbudljive i aktivne 2022. godine u Gradskom pozorištu, ništa manje se ne očekuje ni od tekuće, zaključak je razgovora sa direktorom te teatarske kuće Stevanom Koprivicom. Izvijesno je, kaže on za “Vijesti”, da će 2023. biti godina useljenja u dugoočekivanu zgradu, a već imaju u planu i kojom predstavom će nova scena biti otvorena.
Koprivica tvrdi da će zgrada biti funkcionalna i da se neće ponoviti situacija u kojoj se Muzički centar našao, sa brojnim falinkama objekta. Pored toga, on najavljuje predstojeći repertoar, brojne koprodukcije i otkriva koji su reditelji angažovani... Gradsko nastavlja sa svojim putovanjima, a kao posebno važno se ističe učešće na pozorišnoj olimpijadi u Budimpešti, sa predstavom “Ukroćena goropad” koja će zatvoriti događaj.
O pozorišnoj sceni u Crnoj Gori kaže da je u indirektnoj proporciji sa stanjem u društvu i konstatuje da krize inspirišu stvaraoce, a da je teatar uvijek svojevrstan pokret otpora...
Svečanošću povodom Dana Gradskog pozorišta, 27. decembra, zatvorena je 2022. godina koja je tom prilikom na neki način i sumirana kada je taj teatar u pitanju. Kao dugogodišnji pozorišni djelatnik, u kakvoj atmosferi je crnogorska produkcija funkcionisala prošle godine?
Činjenična stvar, koja se odnosi na Gradsko pozorište, ali i generalno pozorište u Crnoj Gori jeste da su produkcija i pozorišno stvaralaštvo u indirektnoj proporciji sa stanjem u društvu. To nije nikakva novost, to se dešavalo i devedesetih godina tokom raspada jedne zemlje kada je jugoslovenska pozorišna produkcija bila izuzetno značajna. To se sada dešava u Crnoj Gori. Uprkos svim društvenim, eufemistički nazvano, krizama, došlo se do ozbiljne produkcije koja nekome može da se sviđa ili ne, ali činjenica je da Gradsko pozorište, Crnogorsko narodno pozorište, Kraljevsko pozorište Zetski dom, tri stožera crnogorskog pozorišnog stvaralaštva, imaju ozbiljnu produkciju sa ozbiljnim rezultatima i, iako je možda začudno, ali to je u indirektnoj proporciji sa opštim stanjem u društvu. Očigledno je da krize inspirišu stvaraoce, pa makar te predstave nekada bile i eskapističke i bez direktnog dodira sa društvenim okolnostima, ali činjenica je da se pozorišta zapravo pretvaraju u neku vrstu pokreta otpora. Teatri su uvijek i bili pokreti otpora raznim destrukcijama, glupostima, isključivostima, pa i podjelama. Jedna od rijetkih stvari za koje možemo konstatovati da funkcionišu u društvu jesu pozorišta, bez obzira na uslove u kojima se radi, a koji su daleko od idealnih.
Kao upravnik Gradskog pozorišta, šta biste istakli da je obilježilo prethodni period?
Što se tiče konkretno Gradskog pozorišta, 2022. je bila uzbudljiva i aktivna. Orijentacija pozorišta bila je, uslovno rečeno, na internacionalizaciji produkcije u smislu igranja. Više puta smo prešli lokalne okvire i pokušali da na regionalnom nivou afirmišemo rad. Učestvovali smo na brojnim festivalima, gostovali po pozivima, igrali mimo takmičarskih ili revijalnih festivala, što je dokaz da su pozorišta i kulturne sredine regiona prepoznali kvalitet Gradskog pozorišta. Pored Regionalne unije teatara RUTA grupa Triglav, koja je stalni pozorišni karusel koji se tokom godine dešava, a čije je Gradsko pozorište jedan od osnivača, učestvovali smo i na jednom od najeminentnijih jugoslavenskih pozorišnih festivala “Bez prevoda” u Užicu, i to sa predstavom “Bez portfelja” u režiji Branislava Mićunovića koja je pred kraj godine učestvovala i na visoko pozicioniranom regionalnom takmičarskom festivalu u Sarajevu, Dani Jurislava Korenića, gdje je osvojila Gran Prix dnevnog lista “Avaz” za najbolju predstavu u cjelini, a scenograf Marko Petrović Njegoš nagrađen za najbolju scenografiju. Zakazani festivali za 2023. godinu pokazuju interesovanje za tu predstavu. Pored toga, predstava koja je izašla početkom prošle godine, “Ukroćena goropad” Vilijema Šekspira u režiji i adaptaciji Dejana Projkovskog napravila je uspjeh gostujući na festivalima, prvenstveno mislim na Dane Šekspira u Bitolu gdje je ispraćena desetominutnim aplauzima, a igrana je i na Šekspirovim danima u Čortanovcima gdje je zavrijedila reakcije publike, pozorišne javnosti i kritike, što je za nas donekle neuobičajeno jer mi faktički relevantnu pozorišnu kritiku skoro i da nemamo. Ono što bih ekskluzivno najavio jeste da će “Ukroćena goropad” zatvoriti pozorišnu olimpijadu u Budimpešti na ljeto. To je jedna od najznačajnijih evropskih pozorišnih manifestacija na kojoj učestvuju sve evropske zemlje. U pitanju je manifestacija slična sportskoj, ali i prilika da se najznačajnije predstave nastale tokom određenog vremenskog perioda, izvedu na jednom mjestu.
Tokom protekle godine radili smo i na dječijoj produkciji i imali smo dvije premijere. Predstava “20.000 milja pod morem” zapravo je prapremijera i nije ranije postavljana u pozorištu zbog nekih tehničkih ili dramaturških razloga, ali ju je Gradsko postavilo, pritom se svjesno opredjeljujući za mlade stvaraoce, spisateljicu i dramaturškinju Jasminu Fuluriju i reditelja Marka Čeha. Predstava koja je takozvana mala forma u nekim produkcionim izrazima, ali je i te kako velika u značenjskim dometima i predstavlja alternativnije viđenje klasične literature i pozorišta. Druga predstava za djecu pripada pozorišnom mejnstrimu, u najboljem smislu te riječi (skloni da mejnstrim koristimo pežorativno, što je nepoznavanje pozorišta). U pitanju je “Aladinova čarobna lampa” u režiji Milana Karadžića koja je apsolutni hit i za koju su sjedišta uvijek ispunjena do posljednjeg mjesta. Moram napomenuti da postoji velika akumulacija predstava za djecu i od ranijih godina, a koje nijesu dovoljno izigrane. To je jedan od glavnih problema Gradskog pozorišta, jer sa redigovanim terminima u KIC-u “Budo Tomović”, sve dok ne budemo imali svoju zgradu, primorani smo da redigujemo igranja. Očekujemo da tokom ove godine, sa ulaskom u novu zgradu, sve to što imamo u akumulaciji i što je poput jedne škrinje sa blagom, baš to i dobijemo sa produkcijom Gradskog pozorišta za djecu.
U najkraćem, godina je protekla u znaku četiri spomenute predstave, igranjima i obnavljanjima starih značajnih naslova. Tu mislim na predstavu “Čuvari tvog poštenja”, koja je jedna od najboljih koje imamo na repertoaru, a koja je obnovljena i aktivno se igra. Što zbog korone, što zbog ograničenog prostora i termina, neke predstave su bile malo skrajnute, možda zapostavljene, ali se svakako vraćaju na veliku scenu.
Zgrada bi riješila mnoge probleme Gradskog pozorišta i upravo to je već decenijama neizbježna tema. Kada očekujete useljenje?
Mi smo cijelu prošlu godinu i kadrovski i tehnički posvetili pripremama za useljenje. Gradsko pozorište je kadrovski ojačano i tek nam predstoji veliki korak. Treba napraviti razliku između male barake preko puta KIC-a, odakle je Gradsko krenulo prije više od sedam decenija, i nečega što su zahtjevi nove, moderne zgrade. Pozorište je imperativno moralo da se osnaži od tehničkog i tehnološkog kadra i osoblja, pa do umjetničkog. Kad se jednom uđe, a ući će se, u novu zgradu, čeka nas period adaptacije. Činjenica je da je ta zgrada u velikoj većini poslova završena, a razlozi odugovlačenja useljenja nijesu moja ingerencija već Agencije za izgradnju razvoj Podgorice i institucija koje su to radile. U svakom slučaju, siguran sam da će ta zgrada i ovo pozorište služiti na ponos građanima, gradu i državi. Čeka(lo) se, a ono što se čeka vrijedno je i dočekati ga. Naravno, vrijednost ne čine zgrade same po sebi, već su suština ljudi koji tu rade i repertoar koji se igra. Treba imati u vidu da je izgradnja novog pozorišta kulturološki i civilizacijski ponos svake zemlje, pa u tom kontekstu treba posmatrati i zgradu Gradskog pozorišta.
Dugo je čekana i zgrada Muzičkog centra Crne Gore za koju se ispostavilo da ima niz falinki, i laicima uočljivih. Možete li biti sigurni da neće biti tako i sa zgradom Gradskog pozorišta?
Što se tiče tih strahova, izlišni su. Velika i mala scena su funkcionalne i biće u punoj upotrebi, nemamo taj strah. O drugim stvarina u vezi sa infrastrukturom više ćemo znati prije ulaska u zgradu. Sigurno je da će adaptacija potrajati, pa i da će se možda neki nedostaci naknadno otklanjati, ali nećemo se naći u situaciji sličnoj onoj koja je (bila) u Muzičkom centru.
Autor ste teksta za predstavu “Bez portfelja” koja je dobro prihvaćena i među crnogorskom i regionalnom publikom, što ponovo dokazuje da pozorište nikada nije lokalno. Iz ugla pisca i upravnika istovremeno, šta biste rekli o ovom komadu i njegovoj regionalnoj putanji?
Znamo da u umjetnosti lokacija ide od pojedinačnog ka opštem, tako ono što se tiče nas danas, tiče se svih ljudi na svijetu. Bez portfelja se bavi sindromom vlasti i kao što je rekao kritičar Bojan Munjin na užičkom festivalu, to je predstava o politici, ne politička. Ona ne targetira nikoga direktno, ali se bavi fenomenom malog čovjeka koji kada se domogne vlasti uđe u neke malformacije i u nešto što se zove nesrećan ishod i po njega i po zemlju. Sve to je u oblandi, odnosno u pakovanju komedije, ironijske predstave ili crne komedije, kako bi se neke bolne istine lakše progutale i apsolvirale, da komad ne bi bio baš pesnica u glavu. Uvijek praktikujem taj ironijski otklon, što jeste neka odlika mog rukopisa, koji nam pomaže da onu zeru otrovi dobijemo u pakovanju za bombone. Činjenica je da je predstava “Bez portfelja” obilježila sezonu, naravno, uz komad Dejana Projkovskog, a činjenica je i da je bila mali šok za kulturnu javnost ovdje, ali i javnost uopšte. Možda se od Gradskog pozorišta nije očekivalo da se na taj način bavi nečim što se zove (društveni) angažman. To nam je i bila namjera - da se ne ide stalno istim tokovima, jer se u istu vodu ne može stati dva puta, već je potrebno repertoarsko razvijanje i mijenjanje. Naravno, to ne znači da takvih predstava neće biti u budućnosti, ali ni da ćemo striktno insistirati na tome. Kao piscu, uspjeh predstave mi, naravno, godi. To nema veze sa upravnikovanjem, jer upravnik ste za mandata, a pisac za cijeli život i to je moje osnovno zanimanje i životno opredjeljenje. Kao što zabole neuspjesi, koji su neminovni, toliko gode i uspjesi.
Dotičete se politike, pa koliko Gradsko pozorište zavisi od političke scene i postavke u Podgorici, s obzirom na to da je u pitanju ustanova čiji je osnivač Glavni grad?
Nama je zadatak da radimo svoj posao, a ne da pravimo državnu politiku, već predstave. Vjerovatno će u narednom periodu i ovaj repertoar i sve što radimo i namjeravamo, biti gledano kroz neke nove filtere, ali uz sve to stoji i postoji poetička argumentacija. Sumnja je konstanta i na čovjeku je da sumnja, ali naš repertoar je relevantan, čemu svjedoče brojna dosadašnja gostovanja, kao i ona koja su predviđena, ali i održavanje visokog rejtinga RUTA grupa Triglav festivala. Na nama je da radimo svoj posao bez obzira na društvene ili političke okolnosti. Svakako, kao što sam već rekao, pokazalo se da je kvalitet pozorišne produkcije obrnuto srazmjeran društvenim okolnostima.
Ipak, sa političkim promjenama svjedočimo bogatijoj produkciji nekih pozorišnih kuća, a sa druge strane smo smo svjedočili i uticaju političkih struktura na otkazivanje nekih predstava. Koliko korespondiraju kultura i politika uopšte?
Kultura postaje važna kada dođe u zonu incidenata. Kada se dogodi incident, onda se svi dohvate kulture i počnu razne rasprave sa dušebrižnicima, napadačima, braniocima, pravovjernicima, krivovjernicima, a u svemu tome se ne dozvoljava da pozorišni čin odbrani ili uništi sam sebe. Pozorište se uvijek dokazuje samo sobom, a ne politikom. Mi smo imali reakcije na predstavu “Bez portfelja” od svih političkih opcija, i afirmativnih i prekora, a i u prekograničnom čitanju se pokazala kao aktuelna, pa smo tako na užičkom festivalu imali par ljudi iz visokog establišmenta koji su napustili predstavu. Da nas se tiče i da nije isključivo crnogorična, iako je proistekla iz našeg ambijenta i mentaliteta, ali i da je uspješna, pokazuje upravo to. Svakako, nijesmo nailazili ni na drastične zabrane niti rigidne reakcije, vjerovatno jer je neki stepen demokratičnosti ipak postignut. Pozorište može biti povod za pravljenje incidenata koji su uglavnom vanpozorišni, a koji su nekih puta na štetu pozorišta ili pak na korist, kada se aktuelizuje nešto što bi inače promaklo.
Gazimo trećom decenijom 21. vijeka. Pored planova za 2023. godinu koje ste donekle najavili, šta biste rekli da su izazovi i potrebe pozorišta danas?
Prije svega, nemoguće je uništiti pozorište, bez obzira na sve. Ono traje i to je na svijetu najdugovječnija kulturološka institucija, civilizacijska, sociološka, politička... Starija je od religije, od hrišćanstva, starija je od oblika države koje mi poznajemo i ono je najdugovječnije. Očigledno pozorište pripada ontološkoj potrebi čovjeka da se izražava na taj način, a sigurno je i da doživljava transformacije i mijenja se. Ono što je karakteristika vremena o kojem Vi govorite je da ne postoji jedan zajednički poetički imenilac pozorišnog života i izraza. Mi smo u onoj definiciji kineske kulturne revolucije iz doba Mao Cedunga, “Neka cvjeta hiljadu cvjetova”, a i pozorište je na tom fonu - svi žanrovi i izrazi su paralelno zastupljeni. Tu se pravi i polarizacija umjetnika na temu šta je važnije, a važno je sve podjednako, ukoliko imate kreativne argumente da saopštite neke poetske i životne istine. Činjenica je da su se javili razni trendovi, ali moj profesor Jovan Hristić govorio je svojevremeno da ništa brže ne zastarijeva nego trend. Trenutno paralelno egzistiraju svi oblici pozorišta, traže svoju publiku i odjeke kulturne javnosti ne bi li se, kažem, definitivno profilisala pozorišna scena, a ne mislim samo na Podgoricu, Crnu Goru i region, jer mi se čini da je Evropa opet negdje odmakla par koraka, a na nama je da kaskamo za njom.
Ušli u prvu postavu ex-YU pozorišne scene
Putanja uspostavljena festivalom RUTA privlači brojne posjetioce i poštovaoce pozorišta željne da se upoznaju sa izrazima iz komšiluka. Koliko je to doprinijelo Gradskom pozorištu?
RUTA je s jedne strane sklonila granice, što je zasluga inicijative umjetničkog direktora Dušana Kovačevića koji je tome dao maksimalan doprinos, a sa druge strane, da nema kvalitetne produkcije, ne bi bilo ni toga, jer predstave koje se igraju su zaista relevantne. Mi smo nekih puta skloni da bez potrebe imamo sindrom male sredine ili kompleks niže vrijednosti. Razbijanje toga je bio jedan od mojih zadataka tokom dosadašnjeg dijela mandata, a biće i ubuduće. Kada su gostovanja Gradskog pozorišta u pitanju, moram istaći da je veliki i značajan doprinos i tu pružio umjetnički direktor Kovačevića koji pokreće inicijative i ima ambicije te vrste. Pokazalo se da smo na svim festivalima bili rame uz rame sa mejdžorima ex-Yu pozorišne scene, i sa Jugoslovenskim dramskim i sa narodnim pozorištima, Gavelom, Riječkim teatrom, Slovenačkim ljubljanskim gledalištem, dakle, sa svim onim pozorištima koja su i ranije imala visok status. Gradsko im je stalo uz rame i ušlo u krug prve postave eks jugoslavenskog pozorišnog života.
Otklon sredine prema autentičnim domaćim stvaraocima
Prošle godine ste angažovali domaće reditelje, kako mlade, tako i one afirmisane. Kakvi su planovi za dalje?
Problem ove sredine je što ne znamo da cijenimo svoje ili iz nekih drugih razloga imamo otklone ili gardove prema rediteljima koji su odavde i koji predstavljaju autentičan crnogorski proizvod i misle na način koji je formiran u ovoj kulturološkoj sredini. Činjenica je da se mi okrećemo mlađoj generaciji crnogorskih reditelja, uz činjenicu da je to deficitaran kadar kod nas. To je pitanje i Fakulteta dramskih umjetnosti, ali i male produkcije, uslovno rečeno, u okviru koje reditelji nakon fakulteta mogu da se afirmišu. Mi ćemo pokušati da vratimo crnogorski rediteljski kadar na veliku scenu, ali i da imamo klasiku u novom viđenju sa jedne strane, a paralelno i da insistiramo na (mladim) domaćim autore.
Lidija Dedović režira komad “Samo nek je po redu” crnogorskog dramskog pisca Stefana Boškovića. Za dječiju scenu planirano je da Zoran Rakočević radi “Uspavanu ljepoticu”, nešto što je, uslovno rečeno mejnstrim, ali znajući Rakočevića moguća su i poetička pomjeranja. U planu nam je i tekst “Neda” Dragane Tripković, a koji se na jedan začudan i intrigantan način bavi istorijskim vremenima i periodom Duklje. Naša je obaveza da se bavimo domaćim piscima i rediteljima.
Za 2023. godinu planirani su koprodukcioni projekti. Bobo Jelčić će režirati koprodukciju sa Srpskim narodnim pozorištem iz Novog Sada, komad radnog naziva “Gdje smo bili a gdje smo sad”. Tu je i “Dekameron” Đovanija Bokača, u režiji Dejana Projkovskog... Na uslovnom repertoarskom planu (jer sve zavisi od budžeta, okolnosti i slično), u planu je projekat pod radnim nazivom “Priča o Antunu”, koprodukcija sa Grad teatrom Budva, u režiji Vide Ognjenović. Pored “Uspavane ljepotice”, na dječijoj sceni je planirano i postavljanje “Tarzana”, predstave koja kombinuje lutkarsku tehniku sa koreodramom. Jedan od reditelja je Davor Dragojević, a paralelno će biti angažovan i neko ko se bavi scenskim pokretom i koreografijom. To planiramo za novu scenu, kojoj se nadamo.
Bonus video:
