Roman “Knjiga o Saladinu” (prevela Diana Radinović) britansko-pakistanskog istoričara i pisca Tarika Alija je drugi naslov iz “Islamskog kvinteta” a prethodi mu roman “U sjenci nara”. To je bogata i raskošna hronika čija se radnja odvija u dvanaestom vijeku, u Kairu, Damasku i Jerusalimu. Radi se o izmišljenim memoarima hrabrog i sposobnog muslimanskog vojskovođe Saladina, Kurda, koji je oslobodio Jerusalim od krstaša. Njegovo pravo ime bilo je Salah ad-Din Jusuf i svojom hrabrošću i zaslugama, ne samo onim na bojnim poljima, uspio je da ubrzo postane egipatski i sirijski sultan. Bio je osnivač dinastije Ajubida. A uspon ovoga mladog Kurda počeo je u doba sirijskog vladara Nuredina. Naime, dok je još bio u ranoj mladosti Salah ad-Din Jusuf istakao se u borbama protiv krstaša u Egiptu. Ponešen svojim uspjesima i priznanjima od strane poznatih vojskovođa toga doba, osjetio se veoma moćnim i jakim te je ubrzo počeo da smanjuje poslušnost sirijskom vladaru i svom gospodaru. Da mu se to dobro isplatilo govori i podatak da je nakon toga postao komandant sirijske vojske i egipatski vezir. Kao vrlo nadareni govornik i vješt političar lako je zadobio povjerenje i naklonost čak i vojskovođa susjednih zemalja. Zbog toga mu je pošlo za rukom da postane i ujedinitelj pojedinih oblasti Egipta, velikog dijela Sirije i Mesopotamije. Poslije smrti sirijskog vladara Nuredina, bez većih problema proglasio je sebe za sultana Sirije i Egipta. Kao odličnom poznavaocu tih istorijskih zbivanja, pogotovo intrigantnog lika Salah ad-Din Jusufa, odnosno sultana Saladina, Tarik Ali se odlučio da napiše knjigu o tom izuzetnom čovjeka i njegovim (izmišljenim) memoarima.
U ovom romanu se kaže da je Jevrejin Ibn Jakub, lični pisar Saladinov, zapisivao sjećanja koja mu je govorio njegov gospodar. To zapravo nijesu Saladinova sjećanja u pravom smislu, već izmišljanja Tarik Alia, a ta izmišljanja autor je vješto prilagođavao Saladinovim potrebama kako vladarskim tako i opštedruštvenim. Zbog toga je autor ove knjige dozvoljavao Ihn Jakubu, sultanovom pisaru, da razgovara sa Saladinovim najprisnijim podanicima, slugama, kako bi memoarima mogao da u što realnijoj formi prikaže cjelovit sultanov portret. U romanu “Knjiga o Saladinu” prisutno je puno međusobno povezanih priča, pripovijesti prepunih topline, sočnog humora i strasti. Tu je prisutna i ljubavna priča između sultanove najdraže žene Džamile i prelijepe Halime. Roman prati njegove vješte pregovore, odnosno pripreme da, u savezu sa podanicima hrišćanima i Jevrejima, povrati Jerusalim od krstaša.
U ovoj knjizi je interesantno prisustvo, inače dosta rijetkog, žanra fikcionalnog memoara, kojim se Tarik Ali poslužio da bi ispričao što vjerniju priču o Saladinu. Na osnovu onoga šta je autor u kontekstu ovog jednom prilikom rekao, može se pretpostaviti da je to uradio najviše zbog toga što mu je to bio jedini način da bi što bolje oslikao ne samo lik sultana Saladina već i ondašnjeg društva u cjelini, pogotovo položaja žena u tome društvu. Obzirom da ima vrlo malo stvarnih informacija o svemu tome, pribjegavanje fikciji bilo je autoru neizbježno da bi se koliko toliko napravila rekonstrukcija života ljudi toga vremena. Zato u ovom romanu, na primjer, žene igraju značajnu ulogu. One raspravljaju sa muškarcima, vode ljubav jedne sa drugima, one vode intrige, one čitaju knjige, recituju poeziju. Književno djelo je bilo jedini način da se kao takve, i u tim ulogama, pronađu.
Tarik Ali je ovu knjigu posvetio Saladinu prije svega zbog toga što je Saladin, odnosno Salah-al-Din Jusuf, višestruko zaslužna ličnost, mada ga mnogi, ne samo pisci već i istoričari, rijetko pominju. Tarik Ali kao istoričar, ali u ovom slučaju prevashodno kao pisac, ispravlja tu nepravdu prema ovoj značajnoj ličnosti. U ovoj knjizi je jasno naglašena velika uloga Saladina u istoriji arapskog svijeta. Naime, on je bio vođa ujedinjenih Arapa protih varvarskih krstaša i, kao što je već naglašeno, oslobodio je Jerusalim, ali ne samo za islam. On ga je oslobodio za sve stanovnike toga područja bez obzira na njihovu vjeru i nacionalnu pripadnost. To se najbolje vidi iz podataka koji govore da crkve nijesu bile oskrnavljene. Grad je bio obezbijedio pomoć za ponovnu izgradnju mnogih bogomolja, pogotovo sinagoga. Zbog toga je ova priča značajna i za naše vrijeme.
Iako je u ovom romanu fikcija u velikoj mjeri prisuitna, mora se priznati da je faktički cio roman jedna fascinantna i istinita istorijska priča. Autor je to postigao prije svega dugotrajnom i temeljitom pripremom za pisamnje ove knjige. Prethodno je proučio dosta knjiga koje se tiču tog perioda što mu kao istoričaru nije bilo teško, posjetio je mnoge gradove toga regiona, (izuzev Izraela). Ipak, bez jake imaginacije nije se moglo napisati ovako dobro književno djelo pa se zato slobodno može reći da je roman “Knjiga o Saladinu” nastao veoma uspjelom kombinacijom istorije i imaginacije.
Ovom knjigom se Tarik Ali dodiruje i vrlo osjetrljivih pitanja kao što su: zašto se uopšte ratuje, koja je glavna svrha ratovanja. Čitalac može doći i do odgovora na ta pitanja koji je kroz sve vjekove i milenijume bio skoro isti a to je - materijalna dobit kroz pljačku i fizičko uništenje određenog regiona. Suočavanje sa drugim religijama, drugim narodima i njihovim običajima obično je od sekundarnog značaja i služilo je pretežno kao pomoćno sredstvo da bi se ljudi okrenu jedni protiv drugih, mada to faktički skoro nikad nije bio primarni uzrok ratovanja. Ne makar za vođe i pokretače ratnih sukoba što se na kraju svega skoro uvijek vidjelo, jer religija ne može dati odgovor za pljačku kapitala i državne imovine, a još manje može opravdati varvarstvo. Ako se pored ostalih i ovi parametri uzmu u obzir, onda se može reći da u “Knjizi o Saladinu” postoji eho modernog vremena.
Tarik Ali je prije svega bio i ostao socijalista, a potom je pisac, novinar, sineasta, urednik časopisa “New Left Review”, politički aktivista. Rođen je u pakistanskom gradu Lahore 1943. godine. U to doba grad je bio pod britanskom upravom u sastavu Indije, a tek 1947. će postati dio Pakistana. Alijevi opozicioni stavovi prema pakistanskoj diktaturi doprinijeli su da tokom 60-ih godina pronađe stalni egzil u Velikoj Britaniji. Na Oksfordskom Univerzitetu je završio studije politike, filozofije, ekonomije i u vrijeme studija istakao se kao oštar protivnik rata u Vijetnamu.
Danas je Ali jedan od najznačajnijih lijevo orijentisanih intelektualaca, dugogodišnji politički aktivista, koga kada je riječ o pogledima na bliskoistočne i centralnoazijske krize, često pominju uz Noama Čomskog i pokojnog Edvarda Saida.
Bonus video:
