Knjiga “Kelti u Evropi” danske spisateljice Toni Liversejdž (prevela sa danskog Milena Rudež) je inspirativno štivo koje nam otkriva suštinu istorije, kulture i običaja Kelta, velikog ratničkog naroda, čiju sudbinu pratimo kroz intenzivne i dramatične promjene s kraja starijeg gvozdenog doba, preko galskih ratova, sve do vremena kralja Artura i srednjeg vijeka.
U ovoj knjizi autorka razotkriva uzroke impresivnosti keltskog naroda, kome je prapostojbina u centralnoj Evropi, na prostorima između današnje istočne Francuske, Češke, i zapadne Švajcarske. Centar im je bio u gradu Latenu, pa se zbog toga najstariji period njihovog postojanja naziva Latenska kultura. Kelti pripadaju indo-evropskoj grani naroda, ali uprkos svemu tome za sobom nijesu ostavili pisane izvore, niti je taj narod ikada stvorio vlastitu državu, a ipak je u periodu svojih seoba naseljavao veliki dio Evrope, od Britanije i Francuske do Balkana i Male Azije. Poglavlja o kralju Arturu, svetom gralu, o osobenoj, zagonetnoj i vitalnoj keltskoj umjetnosti, bitno različitoj od grčke i rimske, čine ovo djelo jedinstvenim istorijskim ostvarenjem koje istovremeno osvjetljava nove smisaone veze u cjelovitoj evropskoj kulturnoj baštini na koju su Kelti umnogome uticali.
Istina, ovaj narod nije ostavio pisane tragove iza sebe, ali je ostavio tragove u raznim geografskim nazivima, običajima, tradiciji i kulturi. Zbog toga se o njima zna posredstvom drugih naroda, najviše na osnovu onog što su drugi napisali o njima, a pogotovo od Grka i Rimljana. Grčki istoričar Herodot, na primjer, spominje ih prilikom nabrajanja četiri najpoznatija varvarska naroda: Libijci, Persijanci, Skiti i Kelti. Rimljani su ih nekad nazivali Galima i često su se sukobljavali sa njima. Do prvih kontakata između grčke i keltske kulture, između dvije različite civilizacije, dolazi oko 600. godine prije Hrista, kada su Grci na obalama južne francuske osnovali svoju koloniju, današnji Marselj ili tada Masiliju. Kelti su bili vrlo ratoboran narod, tako da su 390. godine p.n.e. čak zauzeli i opljačkali Rim.
Neki istoričari kažu da su Kelti naselili Britaniju još prije 3200 godina, dok drugi vjeruju da su na tim područjima bili mnogo ranije. Keltska migracija počela je oko 400. godine prije Hrista, tako da su se kasnije širili na sve strane.
U knjizi “Kelti u Evropi” autorka napominje da o Keltima postoje brojni pisani podaci među kojima su i oni koje je u prvom vijeku stare ere zabilježio antički pisac Diodor sa Sicilije. U jednom od tih Diodorovih pribilješki stoji: “Gali su visoki, a njihova koža je veoma vlažna i bijela. Kosa im nije svijetla samo prirodno, već i zato što ovu osobenost ističu specijalnom njegom kose. U kosu dobro utrljaju krečno mlijeko...”
Iako su djelovali drugačije, Kelti su bili veoma gostoljubivi. Strance su uvijek pozivali na svoje svečane gozbe, a tek poslije, kada bi se gozba završila, pitali bi te strance ko su i šta im treba. Za putovanja i borbu koristili su dvoprežna borbena kola, a kada u borbi sretnu neprijatelja na konju, oni su ga prvo gađaju kopljem, a zatim su silazili sa kola i borili se s mačem u ruci.
Interesantan je podatak koji se pominje u ovoj knjizi da su Kelti ubijenim neprijateljima odsijecali glave i da su te glave potom vješali konjima o vrat. Nekad su glave ubijenih neprijatelja pribijali na svoje domove i ponosno ih pokazivali strancima. Postoji priča da je jednom jedan Kelt odbio da odsječenu glavu neprijatelja zamijeni za zlato iste težine.
Autorka u svojoj knjizi bilježi i podatak o fizičkom izgledu Kelta koji je zapisao Diodor: “Njihova pojava je zastrašujuća, glasovi su im duboki i veoma grubi. U razgovoru ne koriste mnogo riječi i govore u zagonetkama...”
Dalje se kaže kako su Kelti voljeli da se hvale i da prijete. Da pjevaju uz instrumente koji su ličili na lire. Da su imali svoje filozofe i sveštenike koje su veoma poštovali. Pjesnike i sveštenike nazivali su bardovima. Vidovnjaci su takođe bili izuzetno cijenjeni. Kada su se zbivala događanja od velike važnosti imali su običaj da žrtvuju čovjeka tako što su mu bodežom probadali dijafragmu. Kada ovaj padne na zemlju na osnovu načina samrtnog trzanja i prskanja krvi govorili su šta će se desiti u budućnosti. Žrtvu nikad nijesu birali bez prisustva druida (filozofa).
Ovdje se takođe kaže da su Kelti u najstarijem periodu živjeli u kućama okruglog oblika, u kojima se vatra održavala cijelog dana jer bi se njeno gašenje smatralo sramotom.
U “Komentarima o galskom ratu” Cezar piše i o keltskim bogovima gdje se kaže da su Kelti najviše obožavali boga Merkura, da su smatrali da je upravo Merkur pronašao sve zanate, da on ima najveću moć kada je u pitanju trgovina ili neki drugi poslovi u cilju zarađivanja novca. Obožavali su i bogove Apolona, Jupitera i Minervu, ali po oštem značaju za Kelte, bili su iza Merkura.
Filis Frej Bober u jednom svom članku pominje i boga Kernunosa u koga su Kelti vjerovali. Karateristično za Kernunosa je to da je na glavi imao jelenske rogove i da je sjedio u položaju Bude. Kelti su ga smatrali, a tako je i nekim pronađenim figurama predstavljen, gospodarem životinja.
Toni Liversejdž u knjizi “Kelti u Evropi”, napisanoj u 11 poglavlja, govori podrobno o keltskoj umjetnosti, religiji i kulturi. Knjiga je bogata ilustracijama koje predstavljaju značajan element knjige jer upravo pomoću tih dobro odabranih ilustracija čitalac može da stekne veoma korektan utisak o ovom narodu.
Autorka ovdje pominje i arheološko iskopavanje kod Hohdorfa koje je obavljeno izmedju 1977. i 1979. godine, i na osnovu onoga što se tim iskopavanjem otkrilo, to je arheološko nalazište nazvano “kneževska grobnica iz Hohdorfa”. Danas upravo ono predstavlja najsenzacionalnije arheološko nalazište dvadesetog vijeka. Smatra se da, na svu sreću, to nalazište nije prethodno palo u ruke pljačkašima grobova jer su u njemu nađeni izuzetno vrijedni predmeti. U knjizi se pominje da je tu pronađena i velika grobnica keltskog kneza, sagrađena od tesanog drveta, popunjena mnoštvom raskošnih poklona. Kaže se da je sam knez ležao na jednostavnom komadu namještaja, na metalnoj klupi sa naslonima, koju je nosilo osam ženskih figura, poput malih cirkuskih artistkinja, svaka na svom točku, tako da se klupa mogla pomjerati naprijed i nazad.
U toj grobnici pronađeni su brojni dragocjeni predmeti ukrašeni zlatom, a neki su bili čak u cjelosti obloženi tim plemenitim metalom.
Postoje vjerodostojni dokazi da su Kelti bili prisutni i na našim balkanskim prostorima još prije Rimljana. Nakon stalnog naseljavanja Panonije početkom trećeg vijeka stare ere, keltsko pleme Skordisci naseljavali su se oko ušća rijeka Drave, Save i Dunava. O tome ne svjedoče samo njihovi grobovi i nekropole (mjesta sa više grobova) u kojima su Kelti sahranjivali svoje umrle, već i mnogi drugi predmeti koji su otkriveni u raznim arheološkim nalazištima kao što su ona u Srbiji: Pećine, Kostolac i Karaburma.
Bonus video:
