“O sadašnjosti i sedativima” je četvrta zbirka poezije jednog od najuglednijih srpskih pjesnika mlađe generacije, Petra Matovića.
Sam naslov zbirke po meni neumitna je asosicijacija na “Prozak naciju” Elizabet Vurcel (1994), kultni memoar o atipičnoj depresiji, o svijetu koji se doživljava kao bol.
Prema podacima Instituta za javno zdravlje Srbije “Dr Milan Jovanović Batut” iz 2019. u Srbiji je svaki četvrti stanovnik tokom godinu dana koristio neki sedativ, što je dvostruko više nego u Evropi i Sjedinjenim Američkim Državama.
Matovićeva zbirka je objavljena 2021. (izdavač Kulturni centar Novog Sada, urednik Alen Bešić), tako da sam uvjerena da je pjesnik bio upoznat sa ovom činjenicom, koja je tada šokirala javnost u Srbiji, i moguće da mu je poslužila kao inspiracija za naslov (mada je trend vrlo sličan u svim drugim zemljama Zapadnog Balkana).
Naša balkanska stvarnost, naša istina nas suvuše boli da bismo je podnijeli bez sedativa i antidepresiva.
U čemu je pjesnička istina Petra Matovića?
Četrdeset pjesama podeljeno je u šest ciklusa.
Prvi ciklus “Monohromatsko jutro” otvara pjesma “San dolazi sekirama”. Obratite pažnju, san, jedan san, bez predloga i/ili veznika, “dolazi sekirama”.
Ne tražite ovde nežni zagrljaj Morfeja, sanak koji lagano poput udara krila leptira, gotovo neosetno, spušta kapke…
Ne, taj jedan san, podeljen na četrdeset pjesama, dolazi sjekirama - jednim od najstarijih oružja starih Slovena.
“Sekira” je vjerovatno jedna od najsrpskijih riječi, i ako je (po jevrejskom misticizmu) obrnuto od ljubavi - strah, obrnuto od sedacije izavane ljekovima je upravo sjekira, ovdje - čarobna sjekira koja donosi snove, koja je i sama - san.
Ovdje vidimo poigravanje sa najdubljim arhetipima nosioca srpskog jezika, jer sjekira u Srba simboliše prijeku smrt, nikako san.
No, čemu služi poezija, ako ne da obogati i produbi jezik značenjima i smislom?
Želim da dodam da mi je za čitanje “O sadašnjosti i sedativima” bio potreban veliki rječnik srpskog jezika, jer Petar uvodi nazive i riječi koji se veoma rijetko koriste, čineći time veliku uslugu i srpskom jeziku i svima onima koji ga govorimo.
Mislim da se o jeziku poezije i poetskom diskursu u posljednje vrijeme govori malo, i da tome nije razlog nedostatak lingvista, nas ima više nego dovoljno. U doba fenomena instagram pjesnika, sve veći je izazov je naći pjesničko djelo koje je u semantičkom i sintaksičkom planu toliko kompleksno, kao što je Matovićevo.
Osim ovog istaknutog kvaliteta, ono što je veoma bitno u poetici Matovića je da su njegove pjesme univerzalne, kao osjećaji koje prenose i potiču, jer nisu omeđene ni vremenom ni geografski, prostorom.
Ta univerzalnost, nasuprot lokalizmu i regionalizmu svojstvenom mnogim, upravo je osobina koja djelo čini velikim. Ne morate poznavati lokalne moćnike, ulice i urbane legende, restorane i birtije, ne morate biti iz istog grada, pa čak ni iz iste zemlje i istog vremena kao autor da biste shvatili o čemu piše.
Neka imena koja se pominju, kao naprimer Daše Drndić, sama su po sebi dovoljno velika da ne traže anotacije niti u jednom prevodu.
Što se tiče književnih uzora autora, uslovno rečeno - prethodnika, veoma proizvoljno mogu navesti “Doba teskobe” V. H. Odna, poemu (barokni eklog) koja je objavljena 1944. godine u Njujorku.
Poema Odna prožeta je samoćom, izolacijom, koju još više pojačava nedostatak vjerskih ubjeđenja u modernom dobu.
U tom smislu, poezija Matovića zaista u poređenju sa mnogim poetikama iz regiona bukvalno donosi olakšanje. Pošteđeni smo truizama i religioznog abrahamskog diskursa, što je u sinhronom skladu sa postmodernističkom formom izražavanja autora.
“Muskulaturu grinja” čitamo uz bilješku autora: “Uz sliku Predeo mrtvih ptica Vlada Veličkovića”.
Vladimir Veličković je jedan od “velike četvorice” medialaca koji su živjeli u Francuskoj. Arhitekta po obrazovanju, virtuozni crtač, bio je profesor i član Francuske akademije umjetnosti.
O slikarstvu Veličkovića je rečeno da otkriva jedan mračan i težak pogled na svijet “u kome destrukcija ima stalan zamah. Na njegovim slikama ona je u pokretu, ne miruje, u njenoj funkciji su i crtež i boja i potez, koji međusobno ostvaruju snažan i nelagodan osećaj užasa i opomene (S. Spasić).”
U jednom od intervjua (na pitanje: “Jesu li Vaše slike za Vas jedan vid katarze?”), Veličković odgovara: “Od katarze do kataklizme i od kataklizme do katarze. U tom smislu, Ljubomir Simović je u predgovoru kataloga moje izložbe u SANU 2013. napisao, parafraziram: ‘Veličković ima ogromno pokriće za to što slika. Pakao je jedini realan svet’. Na konstataciju: poznato je da su u tom paklu figura i prostor bili i ostali vaša preokupacija, dodaje:
“Ljudska figura - čovek - ja (uvek je autoportret u pitanju), i taj njegov prostor, zatvoren ili otvoren (pejzaž) definisan je njegovim prisustvom, odvajkada je bio neverovatno bogat mogućnostima. Egzistira u slikarstvu, u fotografiji, u konceptuali, videu… Ništa se tu nije promenilo. Pa nije ni kod mene.”
Pjesme Petra Matovića su jednim dijelom ljudska figura (pjesnik) smještena u zatvoreni prostor doma, koji je definisan njegovim prisustvom, a drugim - putevi, drumovi, auto-putevi i u prenosnom smislu, egzodus, odnosno izlazak, onaj privatni i lični.
Svi djelovi ove zbirke čine jednu cjelinu, koja se odvija poput kratke priče Čehova: sve je uobičajeno i stoji, dok se naglo, odjednom ne pokrene, probuđeno i uzburkano.
Petar Matović rođen je 1978. u Užicu, završio je studije srpske književnosti u Beogradu. Piše poeziju i eseje, objavljuje u periodici, zastupljen je u više antologija u zemlji i inostranstvu, pjesme su mu prevedene na više jezika: poljski, engleski, njemački, švedski, francuski, italijanski, španski, katalonski, portugalski, galicijski, rumunski, makedonski, slovenački, slovački, ruski, mađarski. Objavio je zbirke pjesama (prije “O sadašnjosti i sedativima”): Kamerni komadi; Koferi Džima Džarmuša (izdanja na drugim jezicima: Walizki Jima Jarmusha, Maximum, Kraków, 2011; Lesmaletes de Jim Jarmusch, La Cantarida, Palma de Mallorca, 2013); Odakle dolaze dabrovi (2013) i Iz srećne republike (2017). Dobitnik je stipendija Gaude Polonia 2013. Ministarstva kulture Republike Poljske, Baltičkog centra za pisce i prevodioce (Vizbi, Švedska, 2015), Traduki (Split, 2016), Kultukontakt (Beč, 2017) i Q21 (Beč, 2017). Dobitnik je nagrade Branko Miljković za knjigu pjesama “Iz srećne republike”. Živi u Požegi. Predaje književnost u požeškoj gimnaziji. Vodi poetske radionice iz kojih su izašle mnoge nove nade srpske poezije.
Autor: Dr Lena Rut Stefanović
Bonus video:
