U pokušaju da se izbavim iz ralja haotične i jezovite stvarnosti - koja postaje sve haotičnija i sve jezovitija, iz dana u dan - uzeh da listam elektronsko izdanje 80. broja časopisa “Prostor” (prostor.me - prvi crnogorski časopis o građevinarstvu, arhitekturi, kulturi stanovanja, uređenju prostora, dizajnu) - i veli (u najavi za neki podcast): “Da li arhitektura može da menja društvo?”.
Naravno da ne može! Ali naša misija jest upravo u tome da ubijedimo djecu da može. Toliko dugujemo djeci. Uostalom, kada bismo rekli djeci da arhitektura ne može da mijenja društvo, djeca nam ne bi povjerovala. Djeca su, u načelu, takva - draže su im promjene od tzv. provjerenih vrijednosti. Na koncu, ne možemo djeci uskratiti pravo da sanjaju svoje snove - pogotovo ako uzmemo da trenutni društveni ambijent - pomenuta haotična i jezovita stvarnost - izuzetno pogoduje snovima o boljem sjutra - o svijetloj budućnosti - i ako znamo, poučeni dešavanjima u strašnom prošlom vijeku, da snovi o boljem sjutra začas mogu da se pretvore u najstrašnije noćne more.
U to ime, krenuo bih od čuvene Korbijeve (Le Corbusier) krilatice - Architecture et révolution - s posebnim naglaskom na činjenici da se to “et” u jednom magičnom trenutku transformisalo u “ou” - do konačnog oblika: “Architecture ou révolution. Il faut choisir. On peut éviter la révolution” - uz opasku da knjiga u kojoj se nalaze ove tri čarobne rečenice koje sam netom citirao nije naslovljena “Architecture ou révolution”, nego... Znamo li djeco? Da ne pominjemo ono: “On ne révolutionne pas en révolutionnant. On révolutionne en solutionnant” itd.
Podrazumijeva se, valjda - ostavimo djecu po strani na trenutak - da smo izabrali revoluciju - ili su stvari vodile upravo ka revoluciji, teško je razlučiti - i da smo nagnali mrske nam kontrarevolucionarne snage, nakon užasnog stradanja, da pronađu rješenje koje odgovara i njima i nama.
Podrazumijeva se i da svako rješenje iza kojega stoje kontrarevolucionarne snage više odgovara tim snagama - nego nama - sirotinji raji - ali ako uzmemo da su, kroz povijest, zastupnici interesa sirotinje raje uglavnom fulali - i to grdno - da su grdno prebacivali i podbacivali - a da su, sa druge strane, kontrarevolucionarne snage uglavnom uspijevale u aproprijaciji ideja revolucionarnih snaga - ne svih ideja, naravno, već samo onih ideja koju su bile podatne za aproprijaciju - i da je svijet, u pravilu, bio bolje mjesto nakon što bi kontrarevolucionarne snage - povlašteni - aproprirali poneku od ideja revolucionarnih snaga - potlačenih - onda stvarno ne vidim zašto bismo danas potezali pomenuto pitanje.
Da li arhitekturom možemo mijenjati društvo? Šalite li se?
Korbi jeste bio revolucionar - u svakom pogledu, nema dvojbe - ali se nije primarno obraćao ni sirotinji raji ni establišmentu - tzv. nosiocima odlučivanja - Korbi se obraćao budućim naraštajima - i ispostaviće se da su se budući naraštaji rado napajali na Korbijevom izvoru - i napajaju se do dana današnjeg - htjeli, ne htjeli - bez obzira na stanovite minorne diskrepancije između Korbijevih formi - kojima ne nalazimo manu - i Korbijevog nauka mudrog - koji nas, u potonje vrijeme, ruku na srce, i ne zanima pretjerano.
U posljednje vrijeme - u posljednjih desetak, možda čak i dvadesetak godina - čine se nemali napori u pravcu razbijanja ilizije/fame o modernističkom pokretu (u arhitekturi) kao svojevrsnom pokušaju društvenog iskupljenja (social redemption) - kroz uvođenje reda - kontra nazovi-revolucionarnim snagama - odnosno snagama haosa i bezumlja. Posebno su interesantne, u tom kontekstu, godine 1922. i 1923.
Nakon Marša na Rim, 1922. godine, fašisti preuzimaju vlast u Italiji, promovišući sveobuhvatne reforme - u prvom redu u ekonomskoj sferi, na temelju vizija ubrzane industrijalizacije i modernizacije zemlje, a zatim i u sferi društvenih odnosa, kroz obnovu tradicionalnih vrijednosti - što je eufemizam za jednoumlje - i kroz prisnije odnose sa Katoličkom crkvom - pritom se surovo obračunavajući sa svakim vidom otpora novom poretku.
Mladi Korbi je dirnut, u najmanju ruku - ne može a da se ne raduje blistavoj pobjedi nad snagama haosa i bezumlja u italiji. Ako ste upoznati, barem u glavnim crtama, sa stanjem koje je prethodilo državnom udaru (coup d’état) u Italiji - prije je to bio državni udar nego li revolucija - jasno vam je zašto je diljem Evrope, barem u prvo vrijeme i uz sve rezerve, fašizam doživljavan (i) kao nešto pozitivno.
Naredne, 1923. godine, konačno se stabilizuju prilike i u Njemačkoj. Na talasu ubrzane industrijalizacije i u duhu tzv. nove objektivnosti (Neue Sachlichkeit) - čemu je ekonomski temelj u zajmovima koje je Njemačka dobijala od američkih banaka - pokreću se stvarne i sveobuhvatne reforme - u svim sferama društvenog i političkog života, što bi se reklo - sve do kobne 1929. godine i kraha njujorške berze, kada američke banke, redom, obustavljaju kreditne isplate drugim državama - što vodi pravo u depresiju - i kada Hitler, ispred nacionalsocijalista, postaje sasvim realna opcija...
Korbija ne zanimaju pretjerano burna dešavanja u Njemačkoj koncem dvadesetih godina - jer baš u to vrijeme pokušava da sklopi velike poslove sa Sovjetima...
Nego, odaljih se ja od teme...
***
A što se tiče djece - djecu treba odvesti duboko u šumu i ostaviti ih u šumi, da se sama snalaze. Hoću da kažem da insistiranje na nepobitnim istinama nikada nije imalo previše smisla - pogotovo danas, kada smo svi svjesni, uključujući i djecu, da ne postoje nepobitne istine. Sasvim je dovoljno, primjera radi, reći djeci da je Korbi, unatoč svemu, bio revolucionar - ko drukčije kaže kleveće i laže - ali stoji i da je bio kontrarevolucionar, u trenucima kada mu je to više odgovaralo - da je kočio revoluciju - u nešto manjem obimu, doduše.
Što je i razumljivo. Svi standardni revolucionari, ako uspiju ponešto i da revolucioniziraju - i ako požive, naravno - u jednom trenutku se transformišu u najgore kontrarevolucionare - jer osvojene pozicije treba štititi po svaku cijenu - ali Korbi, srećom, nije bio jedan od tih standardnih revolucionara.
Kad su se djeca koja su bila zadojena Korbijevim mlijekom okrenula protiv Korbija - bilo je to sredinom pedesetih, otprilike - optužujući ga da koči napredak u namjeri da svoj nauk mudri uzdigne do apsoluta - Korbi je rekao OK - a zatim se povukao i pustio djecu da se sama bore sa svojim demonima - da bi, na koncu - kada su djeca napravila pun krug i kadu su se vratila na početne pozicije - upravo na Korbijeve pozicije - one sa kojih su djeca krenula i koje su pokušala da opovrgnu - Korbi ipak dozvolio sebi ono čuveno: “Vous ai-je dit...”.
I još je Korbi stigao, prije smrti, da udari tačku na cijelu tu priču nevjerovatnim, nažalost nerealizovanim, projektom bolnice u Veneciji - pozivajući se, nimalo slučajno, vjerovatno i za inat - na neke od originalnih ideja do kojih su došla djeca, u pokušaju da mu doskoče.
Nastavak u narednom, ili u nekom od narednih brojeva kulturnog dodatka Art...
Bonus video:
