Da sam maliciozan i zlurad i da tekst “’Lijeve greške’, još jednom” (Vijesti, ART,17. februar 2024), potpisuje neko koga manje poštujem i uvažavam od gospodina Veselina - Mitka Pavlićevića, moj odgovor bi se mogao svesti na toplu zahvalnost za još jednu veliku, besplatnu reklamu moje knjige Lijeve greške.
To, međutim, zaista ne bi bilo fer ni prema gospodinu Pavlićeviću, ni prema redakciji Vijesti, odnosno ART-a, koja pokazuje i strpljenje i poštovanje prava i gospodina Pavlićevića da do kraja saopšti svoj stav i viđenje moje knjige, ali i moje da na to odgovorim. Konačno, to posebno ne bi bilo fer prema onima koji su već pročitali knjigu Lijeve greške, a naročito prema onima koji su, možda, podstaknuti ovom “reklamom”, požurili da dođu do nje i tek kane da je čitaju.
Jer, pogotovu nakon novog javljanja gospodina Pavlićevića, svi oni će, uvjeren sam, lasno i tačno odmah zapaziti da u cijeloj opširnoj Pavlićevićevoj priči, osim ponavljanja sintagme “lijeve greške”, moje fotografije i fotografije naslovne strane moje knjige, odnosno dvared, trired pomenutog mog imena, nema gotovo ništa što bi se moglo odnositi ili direktno vezati za moju knjigu, ni kao pohvala, ni kao pokuda.
Nema, stoga, ni razloga ni potrebe da arčim hartiju i vrijeme u razglabanju oko Pavlićevićeve odranije već dobro poznate teze o “lijevim” i “desnim” greškama mimo perioda koji sam ja jasno naznačio u svojoj knjizi, što će on, nadajmo se, pretočiti i u znatno obimniju, naučno fundiraniju i potkovaniju studiju.
Moram, ipak, istaći dvije - tri njegove tvrdnje, koje mi se čine neosnovane i neprihvatljive iz ugla iz kojeg sam ja gledao i pisao o “lijevim greškama”, odnosno o periodu tih desetak prvih, sumornih, mučnih i krvavih mjeseci Narodnooslobodilačke borbe u Crnoj Gori, kad je ona poprimila karakteristike građanskog rata.
Barem iz dva razloga je paradoksalna tvrdnja gospodina Pavlićevića da je “najmanje ‘lijevih grešaka’ bilo u Crnoj Gori u odnosu na cjelinu rata u Jugoslaviji”, te da te greške “nijesu van standarda u poređenju sa drugim sličnim revolucijama.”
Prvo, neporecivo je da su se prve “lijeve greške” desile u Crnoj Gori već u septembru 1941. godine (njihov idejni tvorac bio je Milovan Đilas, u tom trenutku čelni, glavnokomandujući čovjek u narodnooslobodilačkom, revolucionarnom pokretu u Crnoj Gori), taj kurs je, pojačanim intenzitetom, nastavljen i kad je Đilas smijenjen i 5. novembra 1941. otišao iz Crne Gore i na njegovo mjesto došao Ivan Milutinović, a situacija se nije promijenila ni kad se Đilas ponovo vratio u Crnu Goru polovinom marta 1942.
Pavlićevićeva tvrdnja je posebno paradoksalna sa stanoviša veličine Crne Gore i naročito sa stanovišta posljedica koje su “lijeve greške” imale u njoj. On prenebregava gorke činjenice, koje se nikad ni za tren ne mogu i ne smiju zaboraviti. Crna Gora, koja je svojim opštenarodnim ustankom protiv italijanskog okupatora, fašizma i nacizma, prvim u Evropi, 13. jula 1941. godine zadivila svijet, takoreći prekonoć, u dobroj mjeri zahvaljujući “lijevim greškama”, od opštepartizanske pretvorila se u opštečetničku Crnu Goru (po nikad osporenim podacima akademika Radoja Pajovića, već u martu 1942. godine, naspram znatno prorijeđenih partizanskih jedinica stajala je sila od oko 15.000 četnika, do zuba naoružanih italijanskim oružjem, koja se hranila na italijanskim kazanima i primala italijanske plate)! Treba li iznova da podsjećam na stravične zločine koje je, sve pod vidom osveta za “lijeve greške” i nesporne zločine koje su počinili partizani, napravila ta “desna” sila od januara 1942. do maja 1943, od pokolja na Mateševu, Barama Kraljskim, Lubnicama, Crkvini, Sinjavini…, da i ne spominjem Brezu i Kolašin, nebrojena druga gubilišta širom Crne Gore, hajke i pogrome do istrebljenja, odnosno desetkovanje partizanske gerile u Crnoj Gori i druga zlodjela počinjena dok su partizanske jedinice krvarile po Bosni. Da ne spominjem mase partizanske rodbine i onih naklonjenih partizanskom pokretu koje su četnici hapsili i predavali okupatoru, a ovaj s njima punio logore po Crnoj Gori, Albaniji i Italiji ili ih slao na gubilišta. Može li se, uz sve spomenuto, zaboraviti Neretva, gdje se uz svu njemačku, italijansku i ustašku silu srocalo i oko 20.000 crnogorskih i hercegovačkih četnika eda bi pripomogli u uništenju partizanskih snaga…
Sve ovo su karakteristike koje crnogorske i “lijeve” i “desne” greške o kojima ja pišem, i te kako čine specifičnim i po mnogo čemu drugačijim i “van standarda” u odnosu na slične pojave u drugim revolucijama, pogotovu ako se zna da se sve ovo događalo u malenoj i malobrojnoj Crnoj Gori!
Ne mogu se saglasiti ni sa Pavlićevićevom tvrdnjom, ili mi to nije poznato, da je Milovan Đilas bio “prvi koji je o ‘lijevim greškama’ pisao još dok je Tito bio živ i ‘lijeve greške’ iznio pred međunorodnom javnošću”. Koliko ja znam, on se te teme najdirektnije dotakao u svom Revolucionarnom ratu, ali ni tu nije bio do kraja iskren i vrlo je primjetno da na sve načine pokušava umanjiti i relativizovati svoju ulogu u tome, čak i u nekim vrlo jasnim i konkretnim slučajevima (neke od njih sam i ja istakao i opisao). Uz to, nije realna čak ni Pavlićevićeva gradacija “zaslužnika” za ono što se događalo na samom kraju NOB, odnosno Drugog svjetskog rata, a što Pavlićević uporno kvalifikuje kao “lijeve greške”. Nije tačno da je na toj listi, poslije Tita, Milovanu Đilasu mjesto tek na šestoj poziciji! Ipak su on i Aleksandar Ranković bili prve violine do Tita!
NE PROPUSTITE
Ono oko čega hoću i mogu da se saglasim sa gospodinom Pavlićevićem, i sada i uvijek, jeste gorka istina: šta bi bilo da je bilo, šta bi se desilo da je “puklo” u Crnoj Gori i devedesetih godina prošlog vijeka, a bojim se i sada! Pogan smo mi i osvetoljubiv svijet, onaj, kako veli Pavlićević, “koji trči unaprijed a gleda unazad”. Problem je što prebrzo trčimo, a niti umno i daleko gledamo unazad, niti zbog toga daleko vidimo unaprijed, već kratkovido mjerimo i sudimo, uvijek slijepo osvetnički raspoloženi.
Gospodin Pavlićević se iz meni ne baš jasnih razloga, ispovijedio da nikad nije bio komunista, da se od njih, dok su bili na vlasti “higijenski distancirao”, “žalio ih, možda i prezirao”, “gledao na njihovu vlast kao na (prolaznu) elementarnu nepogodu…” Za razliku od njega ja sam bio i ostao komunista, 27 godina i formalno pripadao toj partiji, ne po naređenju nego po ubjeđenju i kad sam ja to odlučio, i nikad se zbog toga nijesam pokajao! A “higijenski sam se distancirao”, i tada i sada, od svih koji su pravili zločine, pogotovu od onih koji su zloupotrebljavali i izopačivali plemenite postulate i komunizma i bilo koje druge ideologije ili vjere, a naročito od onih koji se svaki čas prezuvaju i presvlače, mijenjaju kape i uvjerenja, preskaču iz partije u partiju kao jarad preko plota čim im se učini da su u susjednom toru punije jasle. Takvi su uvijek, pa i danas, spremni i na zločine i na raspirivanje mržnje i produbljivanje jazova raskola i podjela.
I da, na kraju, ponovim, što je veoma vidljivo iz cjelokupne sadržine moje knjige i bjelodano jasne iz poruke sa posljednje stranice: nama nema spasa i napretka, nema pomirenja i očišćenja dok otvoreno, smireno, bez zlobe i pakosti, bez mržnje i osvetoljubivosti, ne zavirimo jedni drugima u oči, pošteno i otvoreno ne kažemo i ne priznamo šta je ko učinio - nema nam pomirenja na lažima, bez mudrosti i spremnosti da priznamo greške, dok vilibrantovski ne kleknemo pred spomenima nevinim žrtvama i ne priznamo zločine ko god ih je i u čije god ih je ime počinio, svejedno i u ime petokrake zvijezde i u ime krsta, davidove zvijezde ili polumjeseca, krv svih nevinih žrtava je jednako crvena i bol jednako dubok, a njihovo pominjanje, što se mene tiče, ima samo jedan cilj: da se zločini, bilo čiji, nikad ne zaborave kako se nikad više ne bi ni ponovili, jer svaka prećutana i zaboravljena laž vremenom postaje gorka i otrovna istina.
Bonus video:
