Da je filmski projekat “Čovjek koji nije mogao šutjeti” 2022. godine dobio podršku Filmskog centra Crne Gore (FCCG) u kategoriji manjinske koprodukcije, crnogorska kinematografija, stručna ali i laička javnost, a onda i društvena odgovornost, bila bi glasnija i vidljivija. U tom slučaju, Crna Gora bi bila manjinski koproducent filma koji je osvojio Zlatnu palmu na 77. Međunarodnom filmskom festivalu u Kanu, jednom od najvažnijih na svijetu.
Film po scenariju i u režiji Nebojše Slijepčevića iz Hrvatske, ovjenčan je prestižnim priznanjem u kategoriji kratkometražnih filmova. Selektovan je među 4.200 prijava i tako uvršten u deset naslova iz cijeloga svijeta. Sama selekcija i premijera u Kanu, u kinematografiji je spektakl sam po sebi, a Zlatna palma rijedak uspjeh i za najveće i najsnažnije svjetske kinematografije.
To što ovaj projekat u Crnoj Gori nije prepoznat kao vrijedan, ali u svijetu struke i kritike jeste čak i kao najbolji, ne bi bilo čudno, jer nije izuzetak, da nije u pitanju tema koja se naše države i te kako tiče - scenario je zasnovan na zločinu u Štrpcima iz 1993. godine. Film govori o penzionisanom oficiru JNA Tomu Buzovu koji je bio jedan od 500 putnika kobnog voza “671” na relaciji Beograd - Bar. Išao je u posjetu sinu. Na maloj stanici u Štrpcima, voz poznat i kao “Lovćen” zaustavljaju naoružani pripadnici srpskih paravojnih snaga koji su dobili dojavu da u vozu ima muslimanskih putnika. Kreće legitimacija i samo na osnovu imena izdvojeno je njih 18, kao i još jedno nikada identifikovano lice. Putnici su ćutali, svi osim Toma Buzova - čovjeka koji to nije mogao. “Stanite, ljudi, šta to radite? Ima li u ovoj zemlji zakona?”, povikao je i time je i njegova sudbina bila određena. Zbog svojih riječi, Tomo Buzov je bio 20. oteti i ubijeni putnik.
Slijepčević je prepoznao važnost ove priče, hrabrosti i sjećanja, kao i žiri festivala u Kanu. Za Hrvatski audiovizualni centar izjavio je da nagradu posvećuje upravo Tomu Buzovu koji je bio inspiracija za film.
“Njegova priča će, zahvaljujući ovoj nagradi, sada doći do još većeg broja gledalaca, uključujući i hrvatsku publiku koja će uskoro moći da vidi ovaj film na raznim festivalima”, kazao je reditelj u svom video obraćanju...
Crnogorska producentska kompanija “Aba film” i producent Ivan Đurović aplicirali su na konkurs FCCG za dodjelu sredstava za sufinansiranje proizvodnje kinematografskih djela za kategoriju manjinske koprodukcije u 2022.
“Eto, desilo se da ovaj film nije prošao na našem konkursu. I nije prvi koji je postigao ogromne uspjehe, a da nije prošao kod nas... Prije i poslije svega, želim da čestitam autorima i cijeloj ekipi filma ‘Čovjek koji nije mogao šutjeti’ na veličanstvenom uspjehu. Uz Oskara, Zlatna palma je najveća nagrada koju neko može dobiti u kinematografiji! Takođe, nista manje bitno je tema koju ovaj film tretira i zašto baš u ovom filmu nema Crne Gore, a nažalost bilo ju je itekako u Štrpcima, prije svega među nedužnim žrtvama, ali i među dželatima”, prokomentarisao je producent Đurović za Vijesti.
Savjet FCCG sredinom juna te godine donio je jednoglasnu Odluku kojom je usvojen predlog stručnih konsultanata o podršci projektima. U komisiji su bili: reditelj i producent iz Srbije Miloš Avramović, crnogorski reditelj Dragutin (Draško) Đurović i crnogorski glumac Momčilo Otašević, dok Savjetom FCCG predsjedava Edin Jašarović.
Među 25 validnih prijava te godine, od ukupno 26 pristiglih, pet projekata je Odlukom komisije podijelilo 200.000 eura. Projekat “Mraz” u režiji Pavla Vučkovića koproducentske kompanije Parangal Film (55.000), “Marko Kraljević” reditelja Dejana Zečevića koproducentske kompanije Bitter Frames Production (65.000), “Zalazak” u režiji Miloša Jaćimovića koproducentske kompanije Meander Film (15.000), “Bela nedelja” reditelja Bojana Vuletića koproducentske kompanije Artikulacija Film (40.000) i “U potrazi za Lotikom” u režiji Irene Škorić koproducentske kompanije Roundabout Production (25.000).
Stručni konsultantni tada su za projekat “Mraz” naveli da je u pitanju osvježavajuć i slojevit scenario koji se na promišljen i jedinstven način, kroz balkansku mitologiju, bavi temama trauma iz djetinjstva, strahova od intimnosti i suočavanja sa sobom. “Marko Kraljević” je, prema njihovom tadašnjem mišljenju “uzbudljiv scenario uspješnog i nagrađivanog reditelja zasnovan na motivima epske narodne poezije o Marku Kraljeviću” i donosi “moderan i inovativan pristup obradi teme, uz korišćenje određenih motiva iz istorije i mitologije za građenje novog svijeta”, Za projekat “Zalazak” konsultanti navode da je u pitanju “veoma zanimljiv dugometražni dokumentarni film koji prikazuje jedan dan života u Institutu Simo Milošević. Jasna autorska vizija o istraživanju koncepta prolaznosti vremena, sa stilom filma koji je duboko atmosferičan i promišljen”. Za film “Bela nedelja” naveli su da je uzbudljiv film uspješnog i iskusnog reditelja, kao i produkcijskog tima, “što uliva sigurnost za kvalitetnu realizaciju”. Opisali su ga kao napet i dinamičan projekat, uz moćan i slojevit scenario o odnosu oca i sina, porodice i sredine, kao i odnosu ljudi prema tragediji. Konsultanti su za projekat “U potrazi za Lotikom” rekli da je u pitanju kvalitetan scenario koji obrađuje lik i djelo Lotike Cilermajer, žene koja je Ivu Andriću poslužila kao inspiracija za istoimenu junakinju romana “Na Drini ćuprija”. Ocijenili su da je to “potentan projekat o uzbudljivoj životnoj priči i spajanju, ‘pravljenju mostova’ koji su nam neophodni na ovim prostorima”.
Nijesu podržani projekti: “Oče naš” u režiji Gorana Stankovića, “Bauk” Gorana Radovanovića, “Obuka” Staše Koprivice, “Blok 62” Vanje Vasarac, “Čovjek koji nije mogao šutjeti” Nebojše Slijepčevića, “Bibijaka i Dobošar” Ivice Vidanovića, ”Mit o pravom čoveku” Milice Lee Filipovski, ”Poslije kraja svijeta” Srđana Šarenca, “Pored nas” Stefana Filipovića, “Deca Bogova” Filipa Kovačevića, “Možda” Kastriota Abdylia, “Lapsus calami” Jelene Tvrdišić, “17” Kosare Mitić, “Brucoši” Ivana Živkovića, “Rupa u ogradi” Zorana Amara, “Pred Buku” Nenada Miloševića, “Biti u rodu sa Johnom Malkovichem” Luke Mavretića, “Portret dame s mačkom” Nikole Spasića, “Korak naprijed, nazad dva” Alete Rajič, “Pješčana hronika” Petra Ristovskog, “Kalem” Ahmeta Kucukkayalia.
“Svaki stručni konsultant je ocijenio projekat pojedinačno... Na sjednici Savjeta je izvršen uvid u obrazloženja prijavljenih projekata. Imajući u vidu obrazloženja, kao i dodijeljeni broj bodova shodno pravilima, Savjet je donio Odluku kao u dispozitivu”, navedeno je u Odluci.
Stručne konsultante za filmsku djelatnost na predlog direktora FCCG, imenuje Savjet FCCG, piše u članu 27. Pravilnika o sufinansiranju proizvodnje kinematografskih djela koji je dostupan na sajtu fccg.me. Aleksandra Božović na čelu je FCCG i ona predlaže konsultante.
“Bliže kriterijume za izbor stručnih konsultanata, kao i način rada stručnih konsultanata, propisuje Savjet FCCG”, piše u Pravilniku.
Navedeno je i da se konsultanti biraju iz redova uglednih autora iz oblasti kinematografije, sa potvrđenim stvaralačkim i/ili drugim relevantnim iskustvom iz kategorije na koju se konkurs odnosi ili iz redova drugih kulturnih radnika sa potvrđenim znanjem i iskustvom, relevantnim za konkurs.
“Zadaci stručnih konsultanata su: pregledanje i razmatranje prijava, ocjena umjetničkog i produkcionog kvaliteta prijavljenih projekata, evaluacija prijava u odnosu na utvrđene kriterijume, dostavljanje obrazloženja za prijave, predlaganje dobitnika sredstava”, piše u Članu 27.
Broj stručnih konsultanata određuje direktor Centra, u zavisnosti od kategorije na koju se konkurs odnosi. Njihov mandat traje do šest mjeseci i isto lice može biti ponovo imenovano. Nadoknadu za njihov rad posebnim rješenjem utvrđuje direktor FCCG, posebnim rješenjem.
Stručni konsultanti 2023. godine za sufinansiranje manjinskih koprodukcija bili su: producentkinja Sandra Đuričković, producent Sehad Čekić i reditelj Gojko Berkuljan.
Na pitanje zbog čega projekat nije dobio podršku, reditelj Đurović Vijestima je odgovorio:
“Čestitam kolegama iz Hrvatske na osvojenoj Zlatnoj palmi za kratki film. Nadam se da će ovaj uspjeh biti podsticaj i izazov i autorima iz Crne Gore da krenu filmovanja o bolnim temama iz devedesetih prošlog vijeka”, rekao je on...
Jašarović je Vijestima kazao da žali zbog toga što je izostala podrška FCCG ovom ostvarenju i istakao da Savjet nema nadležnost da preispituje odluke stručne komisije.
“Iako kao predsjednik Savjeta Fimskog centra izražavam iskreno žaljenje što kratki film koji je dobio ovu prestižnu svjetsku nagradu nije dobio podršku FCCG, važno je znati da Savjet nema nadležnost preispitivanja odluka stručne Komisije, sem u smislu ispunjenosti administrativno-tehničkih i normativnih procedura. S obzirom da predmetni film nije odbijen, nego se našao ispod crte prilikom rangiranja u toj kategoriji, Savjet u toj situaciji, ukoliko nema primjedbi na račun ispunjenosti uslova konkursa samo verifikuje odluke Komisije”, objasnio je Jašarović.
Djeluje da je bitniji spisak filmova koji su “ispod crte”, odnosno koji nijesu prošli na konkursima FCCG, od onih koji su dobili novac, kaže producent Ivan Đurović i naglašava da ne zamjera komisiji, ako su se njeni članovi vodili stručnošću...
“Želim da naglasim princip da se komisiji, ako zaista ocjenjuje po sopstvenoj savjesti, bez ikakve zadnje namjere, ličnih poriva, ideološke zatucanosti, partijskih naredbi i slično, ne može ništa zamjeriti, koliko god da sad djeluje nestvarno da je mnogo bitniji spisak filmova koji nijesu prošli na našim konkursima od onih koji su dobili novce. I siguran sam da je u 99 odsto slučajeva bila u pitanju isključivo pogrešna procjena. Nikakva zadnja namjera! Često se i meni dešavalo da projekat u koji vjerujem ne prođe, za razliku od projekata koji su mi, u sopstvenoj konkurenciji izgledali kao autsajderi, tako da bih isključio bilo kakve teorije zavjere, ličnih animoziteta...”, priča Đurović.
On podsjeća i da ovo nije izolovan slučaj. FCCG nije podržao ni filmove “Quo vadis, Aida?” režiserke Jasmile Žbanić, a koji je pobrao niz svjetskih priznanja, od Bafta nagrada do Evropske filmske akademije. Tu su i debitantski filmovi “Sigurno mjesto” Juraja Lerotića i “Kelti” Milice Tomović koji su ostvarili zapažene uspjehe, bez crnogorske podrške... Đurović ističe da se odgovornost ne smije svaliti na Filmski centar i podsjeća da oni “ne smiju da utiču na odluke komisija”.
“Ono sto se meni čini kao glavni problem, to je mala baza domaćih filmskih profesionalaca dovoljne kompentencije, a prije svega iskustva u kinematografiji, da bi imao koliko-toliko jasnu viziju da ocijeni da li su lijepo složene riječi na papiru, dobar pitch, prethodne reference zaista garancija za uspjeh, ili da li su snovi nekog debitanta samo sanjarenje ili materijal za ostvariv i potentan film. Da bi neko ocijenio kreativne i producentske potencijale, treba imati ozbiljnog iskustva, treba znati čitati ne samo scenario, eksplikacije, već i budžete, finansijske planove, validnost referenci... S obzirom na to da smo mikro branša, praktično svaka komisija i svaki projekat mogu imati neku dozu konflikta interesa, jer se svi međusobno znamo, filmska infrastruktura je toliko mala da se uvijek može uvezati nešto što u realnosti nema naročite veze”, smatra producent.
Đurović dodaje da nije rješenje dovođenje inostranih filmskih profesionalaca i objašnjava zašto.
“Jer bi se to znalo pretvoriti u farsu, odnosno u kompenzaciju za podršku na nekom od sljedećih konkursa, projektima bliskim članu komisije ili nekim drugim benefitima”, kaže on i upozorava da takve malverzacije postoje u regionu i dodaje:
“Nažalost, čini mi se da im uspijeva da njihovim autoritetom poklope domaće članove komisije koji naprosto nemaju snage da se odupru, ili jednostavno budu manjina u nekim kombinatorikama”, konstatuje on.
Producent Đurović kao rješenje predlaže “profesionalizaciju članstva u komisijama”.
“Da se skromni honorar zamijeni značajno većim, te se na taj način nagradi nečija, prije svega žrtva da se u dvogodišnjem mandatu odrekne prava učestvovanja na konkursima FCCG, ali sa druge strane, da preuzme svaku odgovornost za projekat koji je podržao, prati njegovu realizaciju, da ostane van sukoba interesa, kompenzacija i slično, a ukoliko je odbio da podrži neki projekat, da stane imenom iza takve odluke, lično je obrazloži i bude spreman da odgovori na svako suvislo pitanje”...
Crnogorska kinematografija predstavljena u Kanu
Filmski centar Crne Gore saopštio je u subotu da je, na čelu sa direktorkom Aleksandrom Božović, učestvovao na 77. Filmskom festivalu u Kanu, gdje je na marketu “Marche du Film” predstavio aktuelnu crnogorsku kinematografiju, a u okviru Paviljona Jugoistočne Evrope.
Božović je saopštila da je učešće “na najznačajnijem marketu na svijetu na Kanskom festivalu veoma važno za crnogorsku kinematografiju”. Prikazana su dva crnogorska filma i to “Planeta 7693” i “Roda”.
Film za djecu “Planeta 7693” nastaje u režiji Gojka Berkuljana, po scenariju Ane Vujadinović Tomić, a u produkciji Marka Jaćimovića (Giggling Goat Production), kao koprodukcija je Crne Gore, Srbije i Sjeverne Makedonije, sa učešćem istaknutih crnogorskih i regionalnih glumaca.
Dugometražni igrani film “Roda”, reditelja Ise Qosje, u produkciji kompanije ABHO Film iz Podgorice, koprodukcija je Crne Gore, Kosova, Sjeverne Makedonije i Albanije.
FCCG je predstavio i potencijale i kapacitete Crne Gore kao filmske destinacije, kao i katalog “Montenegrin Cinema 2024”.
Božović je učestvovala i na Generalnoj skupštini Asocijacije direktora evropskih filmskih agencija (EFAD), a FCCG je, navode, zajedno sa Evropskom ženskom audiovizulenom mrežom organizovao panel diskusiju “Ojačaj njen film”, na temu rodne ravnopravnosti u filmskoj industriji.
Bonus video:
