Da li će novac, korist i moć izbrisati (zajedničku) prošlost, borbu, kulturno, ali i antifašističko nasljeđe i vrijednosti? Da li će politika interesa (pro)dati ili dati pod zakup i sopstveni identitet, istoriju i ono što je ostalo kao podsjetnik na sve to?
Postavlja takva i još surovija pitanja, a onda našim stvarnim primjerom ilustruje i pruža odgovore film “Mamula All Inclusive” reditelja Aleksandra Reljića koji je prikazan druge večeri Internacionalnog filmskog festivala Forteca 2024. u Perastu.
Kao priču o novcu koji briše sve pred sobom pa i sjećanja na žrtve i borbu protiv fašizma, Reljić je nakon projekcije opisao svoj dokumentarni film koji je krajem 2023. godine imao crnogorsku premijeru na Festivalu filma o ljudskim pravima Ubrzaj, koji tradicionalno organizuje Centar za građansko obrazovanje (CGO).
Nastao po ideji Daliborke Uljarević, direktorke nevladine organizacije CGO (koproducent ostvarenja), dokumentarac je sniman sedam godina tokom kojih je autor sa svojom ekipom pratio transformaciju ostrva Lastavica i tvrđave Mamula, nekadašnjeg logora, u luksuzni resort.
“Mamula All Inclusive” istražuje kontroverznu odluku Vlade Crne Gore da egipatsko-švajcarskoj kompaniji “Oraskom” (Orascom) na 49 godina da u zakup ostrvo smješteno na ulazu u Bokokotorski zaliv.
U pitanju je mjesto bogate, ali i mračne istorije istorije koje je pretvoreni u luksuzno turističko odredište, takozvani rizort, ostrvo-hotel. Tokom Drugog svjetskog rata ostrvo je služilo kao koncentracioni logor italijanskih okupacionih snaga, a neki od zatvorenika koji su u to vrijeme bili djeca pojavljuju se u filmu, dok se potomci nekih prisjećaju i dijele iskustva prenesenih utisaka, odnosno trauma. No, u želji za profitom (bilo finansijske ili (geo)političke prirode) postoji rizik da se istorija preoblikuje ili pak potpuno zaboravi, čime se žrtvama nanosi dodatna nepravda.
Kroz intervjue sa preživjelima, istoričarima, ali lokalnim stanovništvom, uz prikaz onih koji zastupaju investitore, Reljić prikazuje složene dinamike i sukobe interesa koji prate kompletnu transformaciju. Tako je autor filma i ekipa koja je na njemu radila ispratila i transformaciju ljudske svijesti, dodao je Reljić, a o čemu više (poražavajućih) detalja otkriva sami film.
“Projekat koji će izbrisati sjećanje na ono što se zaista dešavalo na ostrvu Mamula i na njegovu istoriju, namjenu i identitet, na borbu, to je Mamula rizort danas”, kazao je reditelj nakon projekcije koja je upriličena na glavnom peraškom trgu Pjaci Sv. Nikole, pred brojnom publikom koja je kasnije bila podstaknuta na diskusiju i kritiku onoga što i film problematizuje.
“Na mjestu gdje je neko ležao gladan i mučen, sada će neko uživati u luksuznim specijalitetima”, konstatacija je “protagoniste” koju je kasnije ponovio i Aleksa Petrović iz organizacije festivala.
Moralne i etičke dileme lako briše novac, ali film pruža i optimizam ukazujući na one koji nemaju cijenu, iako su, fakat, manjina.
Koristeći se arhivskim snimcima (tonski zapis priloga iz Dnevnika televizije Vijesti iz 2015, zapis govora tadašnjeg premijera Crne Gore Mila Đukanovića u parlamentu iste godine, zapis iz priloga TV Al Jazeera Balkans nakon izbora u Crnoj Gori 2020, te i tonski zapis govora bivšeg logoraša Mamule i jugoslovenskog diplomate Neđeljka L. Zorića na godišnjici oslobođenja logora 2009), fotografijama, i novijim intervjuima, ali i antifašističkim pjesmama, Reljić pruža dubok, emotivan, ali i jeziv uvid u priču Mamule za koju je pitanje da li će opstati i preživjeti fazu koja je došla... Reljić kritički preispituje odluku “prenamjene” Mamule, ističući pritom potencijalnu opasnost od zaboravljanja strahota koje su se tu desile.
Film je dokumentaristički precizan, umjetnički, istorijski ali i medijski važan, ali i kritičan, sugestivan, informativan, potresan, definitivno upečatljiv dok podsjeća na važnost takozvane kulture sjećanja i odgovornosti prema prošlosti zarad bolje budućnosti.
“Ko ne poštuje prošlost, neće moći da poštuje ni budućnost”, kaže jedan od preživjelih, dok su investitori na to ponudili snalažljiv odgovor...
Memorijalna galerija, iako pompezno najavljivana i obećana (kao kakva trgovina emocijama i odgovornošću), do kraja snimanja filma nije završena, a Reljić ima jasno mišljenje o njoj, sve i da jeste.
“Mislim da je ta galerija od samog starta bila neka vrsta paravana da se uradi ono što je bila ideja, a to je da se izgradi hotelski rizort. Memorijalna galerija je prostor u kojem su bile postavljene fotografije Mamule nekad i sad, odnosno Mamule dok je bila zapuštena i kada tamo nije bilo ničega, dok je Komunalno preduzeće Herceg Novi samo čistilo smeće, i Mamula sada, kada je to rizort.
Te fotografije su bile postavljene, kao i jedan pano sa istorijatom ostrva i fotografijom Lazara Mamule, čovjeka koji je stajao iza gradnje ostrva.
Tu je pisalo da je tokom Drugog svjetskog rata tvrđava Mamula bila zatvor za komuniste. Zatvor za komuniste ili logor za civile, djecu i ostale nije isto, pogotovo u današnje vrijeme, jer termin ‘zatvor za komuniste’ danas ne budi nikakvu empatiju”, poručio je Reljić.
Projekcija u Perastu, mjestu sa bogatom istorijom i kulturnim nasljeđem, kojem vjerovatno prijeti slična “valorizacija”, dodatno je pojačala simboliku projekcije i samog filma koji ostavlja nedvosmislen zadatak.
Bonus video:
