Han Kang prva je južnokorejska književnica dobitnica Nobelove nagrade za književnost (2024).
Nagrađena je za “za njenu intenzivnu, poetsku prozu koja se suočava sa istorijskom traumom i razotkriva krhkost ljudskog života”.
Jeong, protagonistkinja najpoznatijeg van Južne Koreje romana Kangove “Vegetarijanka” je u stvari - veganka. Riječ za veganizam, međutim, u korejskom jeziku ne postoji.
U engleskom, kao ni u crnogorskom, nema posebne riječi za stariju sestru, kao ni za supruga starije sestre.
Očekivano, mnoge južno-korejske realije uopšte nije moguće prevesti na indo-evropske jezike.
Samim tim, prevođenje ovog djela čija je radnja smještena u korejskom izrazito patrijarhalnom društvu izazvalo je burne polemike.
Autorka kontroverznog prevoda na engleski je Britanka Debora Smit. Ona je počela da uči korejski 2009. godine, a roman Han Kang u njenom prevodu je dobio Bukerovu nagradu 2016. godine.
Šest godina proučavanja, van jezičke sredine, za korejski nije puno, a za prevođenje literature je štaviše - malo.
U članku objavljenom 2017. godine, Čarls Jun, Amerikanac korejskog porijekla, gostujući profesor na Korejskom nacionalnom otvorenom univerzitetu u Seulu ponukan greškama u prevodu, zapitao se: “Da li je prevod otišao predaleko? Jedan ugledni prevoditelj rekao mi je da je kontekst i stil toliko drugačiji da je razumnije govoriti o djelu Smitove kao adaptaciji, a ne kao prevodu”.
Radi poređenja, prevoditeljka romana na ruski je Li San Jun (1959-2023), pripadnica korejske nacionalne manjine u Ruskoj Federaciji, lingvistkinja, doktorand književnosti i docentkinja katedre Orijentalistike na Sanktpeterburškom državnom univerzitetu.
Korejski je aglutinativan (od lat. agglutinare: prilijepiti), poput ugro-finskih jezika: to je tip jezika u kojima se gotovo sve gramatičke kategorije i gramatički odnosi izražavaju jednoznačnim i standardnim afiksima koji se dodaju na korijen riječi; granice tih afiksa su jasno podijeljene, kao naprimjer u turskom gid-i-ver-ecek-miş-sin gibi: kao da ćeš svakoga trena otići.
Korejsko pismo ili hangul smatra se abecednim silabarijem, odnosno miješavinom karakteristika abecednog i slogovnog pisma. Oblik suglasnika je nastao po izgledu položaja usta i jezika tokom izgovaranja tog slova, a samoglasnici se sastoje od vodoravnih i uspravnih crta. Zbog svoje specifičnosti i značaja hangul pismo je 1997. godine uvršteno u UNESKO-vu Svjetsku baštinu.
Jednim od najboljih prevoda u istoriji kniževnosti se smatra prevod na ruski Geteovog “Fausta” čije je autor Boris Pasternak. Navodno je upoređivanjem ova dva teksta zaključeno da se u tom prevodu oko 25% originala gubi.
Bilo koje djelo od preko 50.000 riječi (“Vegetarijanka” ima oko 50 250 riječi) u prevodu će imati mnogo grešaka, manjih ili većih. Savršen prevod romana ne postoji. Pritom, pedeset hiljada riječi je donja granica za roman, a do skoro je ta granica bila stotinu hiljada riječi.
Ipak, prema istraživačkom radu predstavljenom 2016. godine na konferenciji na Ewha Womans University, 10,9 posto prvog dijela romana “Vegetarijanka” bilo je pogrešno prevedeno. Još 5,7 posto originalnog teksta je izostavljeno. I to se odnosi samo na prvi dio, a roman se sastoji iz tri dijela, navodi Čars Jun.
Čarls Jun dalje ističe da je broj pogrešnih prevoda u ”Vegetarijanki” znatno veći nego što bi se očekivalo od profesionalnog prevoditelja, ali i da većina tih grešaka vrlo malo, ako uopšte, remeti radnju. Na primjer, engleski čitalac će lako zanemariti činjenicu da je anbang, glavna spavaća soba, prevedena kao “dnevna soba”; isto tako, rijetki će primijetiti da je dakdoritang (začinjena pirjana piletina) pogrešno preveden kao “supa od piletine i patke.” Nema velike štete.
Ono što “bode oči” je to što je Smit u nekoliko slučajeva pogrešno identifikovala subjekte rečenica, te su na više mjesta radnje i dijalozi pripisani pogrešnim likovima.
Tako, upoređujući korejski i engeski tekst, jedna od presudnih rečenica u romanu je pripisana suprugu sestre, umjesto protagonistkinji. S obzirom da priču kazuju svi, osim protagonistkinje, kao i to da ona vrlo malo govori uopšte, ovo je izuzetno bitno.
No, bez obzira na sve navedeno, pitanje je da li bi i kada bez zalaganja Debore Smit djela Han Kang bila prevedena na engleski.
Naime, osim što je saradnica Univerziteta za Orijentalne i Afričke studije u Londonu, ona je i osnivač Tilted Axes Press, neprofitne izdavačke kuće, koja objavljuje knjige koje bi inače teško našle put do engleskog govornog područja.
Samo žanrovsko svrstavanje romana Han Kang na engleskom govornom području je izazvalo jezičke i ine nedoumice.
Ako se uzmu u obzir svi politički korektni kriterijumi u kojima se danas objavljuje književnost na engleskom jeziku, ovo je transgresivna fikcija.
Mnogi na zapadu su bili zaprepašćeni opisima nasilja u porodici, poremećaja u ishrani, kao i eksplicitnih opisa seksa u romanu Han Kang, iako po statistikama vidimo da je većini nas sve to, na žalost, dobro poznato.
U Evropi, napisan na nekom od jezika Evrope, takav roman teško da bi uopšte bio objavljen, a svakako bi bio eliminisan iz konkurencije za neke od najprestižnijih nagrada. Jer, kriterijumi su opštepoznati: ne smije biti opisa upotrebe zabranjenih supstanci, nasilja ili seksa. Potonje književnost svrstava u transgresivnu (u koju spadaju i noir i erotska fikcija), u horor ili psihološki triler.
Kada zanemarimo savremenu uređivačku politiku, kao i činjenicu da sve manje ljudi globalno uopšte čita knjige, ispostavlja se da su Zola, Dostojevski, Nabokov i Henri Miler pisali transgresivnu književnost.
Jer, presude o tome šta je politički korektno donose političari, a koliko njih uopšte čita knjige je veliko pitanje. Naime, u članku Roze Horovic pod naslovom “Elitni studenti koji ne mogu da čitaju knjige”, objavljenom u “The Atlantic” od prvog oktobra ove godine se navodi: “Nikolas Dejms predaje književnost i humanističke discipline, obavezni kurs klasične književnosti na Univerzitetu Kolumbija, od 1998. godine. Voli svoj posao, ali on se promijenio. Tokom protekle decenije, studenti su postali preopterećeni čitanjem… Dejmsovi studenti sada izgledaju zbunjeno na samu pomisao da pročitaju više knjiga tokom jednog semestra. Njegove kolege su primjetile isti problem…”
Ispostavilo se da polaznici Kolumbije nikada do tada, tokom osnovne i srednje škole, nisu čitali knjige od korice do korice. Čitali su odlomke, poeziju i novinske članke, ali niti jednu jedinu knjigu od početka do kraja…
Mnogo je uzroka za ovakvo stanje, no ne na posljednjem mjestu je i auto-cenzura književnika i književnica koji izbjegavaju da budu kanselovani, kao i pravila za odlučivanje koja se interno prosljeđuju članovima žirija mnogih evropskih nagrada, i koja teme svrstavaju u - tabu.
Ostaje nam da se nadamo da će korejska književnost, K-lit, koja nam je romanom Kangove dala preko potrebnu literarnu infuziju, ostvariti veliki uspjeh baš kao K-pop i K-drama prije nje.
Nota Bene: roman “Vegetarijanka” na srpskom jeziku objavila je izdavačka kuća Dereta, u prevodu sa engleskog jezika (2016.)
Bonus video:
