Retrogradni procesi i zakon cenzurišu umjetnike

Umjetnici u Crnoj Gori su cenzurisani “retrogradnim i uznemirujućim procesima koji se doogađaju u polju kulture u Crnoj Gori”, zaključak je platforme Kultura Korektiv - Nezavisna kulturna scena Crne Gore, povodom usvojenih Izmjena i dopuna Zakona o državnim simbolima i Danu državnosti Crne Gore koje je Skupštinski Zakonodavni odbor podržao 25. januara u parlamentu.

Svako pravno lice “koje upotrijebi grb i zastavu u umjetničkom stvaralaštvu, nastavnom i obrazovnom radu na način kojim se narušavaju javni moral, ugled i dostojanstvo Crne Gore” biće novčano kažnjeni u iznosu od 1.000 do 20.000 eura, propisano je tim zakonom. Kazna je predviđena “ako se na grbu ili zastavi izvrši bilo šta, ispravi, doda ili izmijeni, upotrijebi kao robni ili uslužni žig, uzorak ili model ili ako se zastava postavi tako da dodiruje tlo ili kao prostirka ili zavjesa”. Novim, a prihvaćenim izmjenama predviđene su i kazne ukoliko se u tekstu ili melodiji himne izvrši bilo kakva izmjena ili se izvede na način i u prilikama koje vrijeđaju ugled i dostojanstvo Crne Gore. Kazne za odgovorna lica su od 300 do dvije hiljade eura, za fizička lica od 300 do dvije hiljade, a za preduzetnike od 300 do šest hiljada eura.

Ovakve mjere posebno su ograničile rad i stvaralaštvo umjetnika u Crnoj Gori. Platforma Kultura Korektiv (koja okuplja udruženja, organizacije, formalne i neformalne grupe i pojedince koji djeluju u polju kulture i umjetnosti u Crnoj Gori) iznijela je neslaganje i ogorčenost zbog najnovijieg vida cenzure i pozvali sve zainteresovane da “zajednički odgovore” na ove izazove.

“Ograničavanje načina na koji nacionalni simboli mogu biti korišteni u umjetničkom stvaralaštvu neminovno vodi do politizacije umjetnosti i stvaranja atmosfere cenzure i autocenzure u kojoj se ograničavaju osnovne slobode pojedinaca, sloboda govora i umjetničkog izražavanja”, saopštile su Lenka Đorojević i Natalija Vujošević iz crnogorskog Instituta za savremenu umjetnost (ISU) koji je dio platforme Kultura Korektiv.

One su istakle kontradiktornost ovog zakona i vremena u kom živimo.

“Napisati i usvojiti ovakav zakon 2019. godine, kada u kolekcijama najmoćnijih međunarodnih muzeja i reprezentativnih javnih nacionalnih ustanova te školskim i udžbenicima iz istorije i teorije umjetnosti imamo umjetničke radove koji koriste državne simbole na sve moguće načine, od kritike do humora, prije svega je retrogradan i ignorantski čin”, ocijenile su iz Đorojević i Vujošević. Likovna kritičarka i nezavisna kuratorka Svetlana Racanović, takođe član ove platforme, objasnila je da je umjetnost stalno u prekoračenju granica i zabrana, te da je to vid kritičkog preispitivanja stvarnosti.

“Umjetnost, da bi to bila, mora biti u stalnom prekoračenju granica i zabrana, u stalnom kritičkom preispitivanju instituta svetih vrijednosti, u umjetnosti, u društvenoj stvarnosti. U permanentnom stanju budnosti i angažovanosti, umjetnost mora demaskirati ono što se istorijski, kulturološki, ideološki ugrađuje u autoritete ili što se kao dio (dnevno)političkih strategija, projektuje, utjeruje u te autoritete i čime se forsira i podmeće osjećaj njihove ugroženosti i jednako njihove nedodirljivosti”, istakla je ona. Pozorišni reditelj Mirko Radonjić iz Dramskog studia Prazan prostor, takođe člana KK, u svom stavu je istakao da ovaj zakon umjetničku slobodu “imenuje kao prekršaj”.

“Ovaj zakon, kojim se navodno štite državni simboli, je odraz perfidnog nastojanja da se umjetnost i umjetnici izoluje od aktivističkih i političkih stavova. Umjesto da štite prava umjetnika da svojim radom, koji je ujedno i ogledalo i korektiv ukazuju na društvene anomalije, zakoni umjetničku slobodu imenuju kao prekršaj”, kazao je on. Pozorišna kritičarka Maja Mrđenović, iz Udruženja pozorišnih kritičara i teatrologa Crne Gore rekla je da ovaj postupak predstavlja “dodatno urušavanje crnogorskog kulturnog sistema koji je generalno kontaminiran, oslabljen, i izobličen nepotizmom, korumpiranošću, klijentelizmom i (auto)cenzurom”. U saopštenju Kulture Korektiv se navodi i da uputstva za korišćenje nacionalnih simbola u umjetnosti ukida slobodu umjetničkog izražavanja, te tako uvodi cenzuru.

“To predstavlja anticivilizacijski čin bez presedana u savremenim političkim praksama civilizovanih zemalja, kojim se ukida sloboda umjetničkog izražavanja, uvodi cenzura u prostor umjetnosti, a nacionalni interesi (u interpretaciji donosioca zakona) i projekat nacionalne homogenizacije želi pretpostaviti svim pravima, uključujući pravo na slobodu govora i umjetničkog izražavanja”.

Iz platforme Kultura Korektiv je najavljeno da će se u narednom periodu “posvetiti nastojanjima da se umjetnicima i umjetnicama vrati pravo koje uživaju njihove kolege u svim civilizovanim zemljama - pravo da bez straha od sankcija koriste nacionalne simbole ukoliko imaju potrebu da na taj način iskažu svoje političke i umjetničke stavove” Oni su pozvali sve odgovorne aktere kulture, institucije kulture i nezavisne aktere kulture, umjetnike, umjetnice i umjetničke asocijacije, kao i sve građane i građanke u Crnoj Gori da ih podrže u toj namjeri.

Slavni primjeri korišćenja državnih simbola u umjetnosti

Likovna kritičarka Svetlana Racanović i Lenka Đorojević i Natalija Vujošević ispred ISU željele su da podsjete javnost na razne slavne svjetske primjere korišćenja državnih simbola u umjetnosti. “Uzmimo par primjera.

Već legendarni omot Sex Pistolsa koji je postao jedan od simbola savremene britanske kulture druge polovine 20. vijeka koji je dio kolekcije muzeja Viktorija i Albert u Londonu, i triptih fortografija Simone Semenič i Nade Žgank, prošlogodišnje dobitnice najveće slovenačke državne nagrade Prešernovog fonda, koji je bio izložen u Muzeju savremene umjetnosti u Ljubljani (2018). Simona Semenič je eminentna slovenačka dramatičarka i performerka, dobitnica najveće slovenačke državne nagrade Prešernovog fonda (2018) i dobitnica tri Grumove nagrade i dvije nominacije”, ističu iz ISU.

Racanović je podsjetila i na intervencije Džaspera Džonsa, Barbare Kruger i, takođe, Seks Pistolsa.

“Da li bi legitimne i društveno i umjetnički odgovorne i probitačne akcije poput intervencija Džaspera Džonsa, Barbare Kruger ili Seks Pistolsa na nacionalnim simbolima, na zastavama SAD-a i Velike Britanije, u današnjoj Crnoj Gori bile sankcionisane kao ogrješenje o zakon?

Da li se zakonima može i smije osporavati unutrašnja nužnost i opšte pravo umjetnosti da permanentno destabilizuje mehanizme (društvenog, umjetničkog) uslovljavanja i zabrana?”, pitanje je koje Racanović postavlja.

Oduprijeti se pokušajima uvođenja “kulture straha”

U kontekstu zemlje ozbiljno narušenog pravnog sistema i demokratskih institucija, u kojoj se svaka kritičnost ciljano i sistematski guši i perfidno izjednačava sa „anti-crnogorstvom“, uvođenje pomenutih zakonskih odredbi nesumnjivo je korak dalje ka ekspanziji licemjerne, kvazi-rodoljubive, isprazne, kičaste, i iznad svega pogubne industrije „patriotizma“, kojom se prikriva sve otvorenija fašizacija društva. One predstavljaju dodatno urušavanje crnogorskog kulturnog sistema koji je generalno kontaminiran, oslabljen, i izobličen nepotizmom, korumpiranošću, klijentelizmom i (auto)cenzurom. Ukoliko ne želimo da uskoro svjedočimo nečemu poput Izložbe degenerisane umjetnosti ili lomače nepodobnih knjiga (ili umjetnika!), za koje su nacistički ideolozi zaključili da “ismijavaju i unižavaju njemački nacionalni duh” (kako to poznato zvuči!), nužno je iz sve snage oduprijeti se svim pokušajima uvođenja “kulture straha”. Maja Mrđenović, pozorišna kritičarka

Zakoni umjetničku slobodu imenuju kao prekršaj

Unutar društvenog ambijenta kojeg potresaju raznorodne afere pred kojima se državne institucije pokazuju nemoćnim, uvođenje zakona kojim se propitivanje državnih simbola kroz jezik umjetnosti dâ tumačiti kao narušavanje “javnog morala, ugleda i dostojanstva” države - smatram u najmanju ruku licemjernim. No, važnije od toga, ovaj zakon kojim se navodno štite državni simboli je odraz perfidnog nastojanja da se umjetnost i umjetnici izoluje od aktivističkih i političkih stavova. Umjesto da štite prava umjetnika da svojim radom koji je ujedno i ogledalo i korektiv ukazuju na društvene anomalije, zakoni umjetničku slobodu imenuju kao prekršaj. I još se pitam: ukoliko su ovolike kazne za stavljanje zastave na pod, koliku kaznu tek treba da plate “crnogorske ajkule” zarad činjenice da grb na kupaćim gaćama stoji tako blizu njihovih intimnih djelova? Ili je to, pak, moralno, ugledno i dostojanstveno? I ko o tome odlučuje? Mirko Radonjić, pozorišni reditelj