Prostori sjećanja: Umjetnički univerzum Filipa Jankovića
(Moderna galerija, Podgorica)
Umjetnost, u svojoj suštinskoj namjeri da uhvati neizrecivo, pronalazi svoje najdublje izraze u rukama onih koji ne teže pukoj reprezentaciji, već transpoziciji unutrašnjeg iskustva u vizuelni kod. Retrospektivna izložba Filipa Jankovića u Modernoj galeriji u Podgorici, organizovana povodom devedesetog rođendana ovog istaknutog umjetnika, predstavlja upravo takav čin sublimacije - sintezu osobnog, kolektivnog i univerzalnog kroz boju, potez i kompoziciju. Ova izložba nije samo osvrt na umjetnikov opus, već i filozofska rasprava o prirodi slike, percepcije i granicama između realnog i imaginarnog.
Jankovićeva umjetnost oscilira između figuracije i apstrakcije, gradeći most između prepoznatljivog i intuitivnog, materijalnog i metafizičkog. Njegov slikarski rukopis karakteriše ekspresivnost poteza, ali istovremeno i promišljena strukturalnost, gotovo arhitektonska kompozicija forme. Ovakav pristup podsjeća na teorije koje su razvijali umjetnici i estetičari modernističkog pokreta, od Sezana i Matisa do ekspresionista njemačkog kruga i kasnijih apstraktnih kolorista. No, Jankovićevo slikarstvo ne može se reducirati na uticaje - ono je posve autonomno, s vlastitim vizuelnim jezikom koji pulsira između reminiscencija pejzaža i psiholoških prostranstava.
Njegove slike, bilo da su urbane vedute, pejzaži, portreti ili čiste apstraktne konstrukcije, nose pečat unutrašnje dinamike koja nije tek estetska igra, već način mišljenja. Njegovi potezi slikarskog izraza nose energiju trenutka, dok boja nije samo sredstvo, već materijalizacija emotivnog i misaonog toka. Jankovićeva umjetnost otvara pitanje: da li slika postoji kao samostalna stvarnost ili njeno značenje nastaje tek u tihom dijalogu s pogledom posmatrača? U tom susretu između prikazanog i doživljenog oblikuje se prostor tumačenja, gdje se značenje slike ne dovršava, već ostaje u neprekidnom procesu razotkrivanja i preispitivanja.
Izložba je pažljivo kurirana, gradeći prostornu dramaturgiju koja omogućava iščitavanje razvoja Jankovićevog izraza kroz decenije. Postavka nije linearna, već više nalikuje polifonoj kompoziciji u kojoj se različiti periodi umjetnikovog stvaralaštva međusobno reflektuju i dopunjuju. Na jednom zidu, raniji radovi, puni preciznije figuracije i mirnije kolorističke skale, na drugom, kasniji eksperimenti s gestualnim potezima, slobodnijim odnosom prema strukturi i ekspresivnijim koloritom. No, bez obzira na vremensku distancu, u svakoj slici je prisutna ista nit - ono što Moris Merlo-Ponti definiše kao ontološku međuigru viđenog i gledanog, gdje slika nije pasivan objekt percepcije već aktivni činilac u formiranju značenja. Kod Jankovića, percepcija nije jednostrani proces, već dinamičan susret između subjekta i umjetničkog djela, pri čemu platno funkcioniše kao prostorno polje refleksije u kojem se misaoni akt materijalizuje kroz boju i kompoziciju.
Jankovićevi pejzaži, često fragmentirani i razloženi na kolorističke segmente, nisu tek prikazi određenih mjesta - oni su strukture vizuelne introspekcije, pejzaži perceptivne senzacije. Njegove urbane scene nisu deskriptivne, već evociraju atmosferu, dajući posmatraču osjećaj da je uhvaćen u trenutku između prepoznavanja i iščezavanja slike. Ovdje se može povući paralela sa djelima Vilijama Tarnera ili Kloda Monea, gdje svjetlo i boja preuzimaju primarnu ulogu u konstrukciji prizora, dok se sama forma povlači u drugi plan. Međutim, za razliku od impresionista, Janković nije zainteresovan za optičke efekte prolaznosti, već za ontološki status slike - njenu sposobnost da postoji između materijalne prisutnosti i metafizičke ideje.
Posebno je zanimljivo kako Janković pristupa portretu. Umjesto klasičnog predstavljanja lika, njegovi portreti su studije karaktera, gdje se identitet ne otkriva kroz preciznost crta, već kroz ekspresivnost boje i pokreta slikarskog izraza. Lica koja slika nisu statične reprezentacije, već živa tkiva složenih emocija, psiholoških tenzija i egzistencijalnih pitanja. U tom smislu, Janković se nadovezuje na ekspresionističku tradiciju, ali je transformiše kroz osobni vizuelni jezik koji se ne oslanja na narativnu dimenziju, već na čistu slikarsku ekspresiju.
U kontekstu savremene umjetnosti, Jankovićevo slikarstvo zauzima posebno mjesto. U vremenu u kojem dominira konceptualna umjetnost i postmedijski diskurs, njegova posvećenost tradicionalnom mediju slike može se činiti anahronom. Međutim, upravo u toj dosljednosti slikarskoj materiji leži njegova savremenost. On ne pristaje na postmodernističke igre citatima niti na ironijsku distancu od vlastitog medija, već ostaje vjeran uvjerenju da je slika autonomno polje istraživanja, mjesto gdje se mišljenje ostvaruje kroz vizuelni čin. Njegova umjetnost stoga nije samo estetski fenomen, već i filozofski iskaz - promišljanje o samoj prirodi stvaranja, o odnosu između subjekta, objekta i pogleda.
Ova izložba nije samo retrospektiva jednog umjetničkog života, već i prostor za refleksiju o širim pitanjima umjetnosti i njenog mjesta u savremenom svijetu. Jankovićeva platna su svjedočanstva o snazi slikarskog jezika da premosti granice vremena, prostora i ličnog iskustva. Janković ne slika samo ono što vidi, već ono što se može promišljati kroz čin gledanja, čime njegova umjetnost prerasta u polje estetske fenomenologije. U tom smislu, ovaj postav nije samo prilika za susret s djelima jednog velikog slikara, već i intelektualni izazov - poziv da se preispita naša percepcija, naš odnos prema slici i, na kraju, naše razumijevanje same umjetnosti.
Janković nam kroz svoje slike ostavlja ne samo vizuelne tragove jednog vremena, već i estetsko-filozofsku mapu kroz koju možemo iščitavati vlastite misli, sjećanja i emocije. Njegova izložba je početak - prostor kontemplacije, refleksije i ponovnog otkrivanja moći slike da nas, makar na trenutak, izmjesti iz svakodnevice i uvede u sferu čistog vizuelnog mišljenja.
Naod Zorić: Između materijalnosti i memorije
(Dvorac Petrovića, Podgorica)
Likovna poetika Naoda Zorića zasniva se na istraživanju materijalnih i simboličkih slojeva slike, gdje procesualnost i taktilna dimenzija postaju ključni nosioci značenja. Njegov umjetnički izraz nije usmjeren ka mimetičkoj deskripciji stvarnosti, već ka složenoj analizi odnosa između materijalne supstancije slike i njenih ontoloških aspekata. Slikarska površina kod Zorića nije pasivan nosilac slike, već polje dinamičkih transformacija u kojem se sjećanja, tragovi i prostorna dubina međusobno preklapaju, brišu i iznova uspostavljaju.
U tom složenom procesu vizuelne stratifikacije, slika postaje prostor neizvjesnosti - ono što je prisutno istovremeno je i na ivici iščeznuća, dok se oblici formiraju i dekonstruišu kroz gestualne intervencije i slojevite nanose boje. Ova unutrašnja dihotomija između djelovanja i kontemplacije, odluke i odlaganja odražava napetost između potrebe za činom i neizvjesnosti koja ga odgađa, istovremeno otvarajući prostor za dublje preispitivanje. Kao što neodlučnost može postati prepreka djelovanju, tako se i u Zorićevim slikama forma pojavljuje u stanju stalnog preobražaja, nikada ne dosežući konačnost, već ostajući otvorena za neprekidnu reinterpretaciju.
Slikarska metoda Naoda Zorića ne zasniva se na konvencionalnim principima gradnje kompozicije, već na gestualnim i materijalnim intervencijama koje istražuju granice same slike. Tragovi incizije, erozije i abrazije ostaju kao vizuelni zapisi vremena. U tom kontekstu, Zorićevo slikarstvo može se posmatrati kao specifična forma vizuelne arheologije - proces u kojem se značenje ne prenosi narativno, već se uspostavlja kroz slojeve materije, otkrivajući napetost između onoga što je sačuvano i onoga što je izgubljeno.
Koloristička paleta, reducirana na tonove sepije, zemlje i crne, dodatno potencira osjećaj suptilne nestabilnosti slike, dok crvena interveniše sporadično, ali sa naglašenom izražajnom snagom. Ova koloristička dispozicija ne rezultira ograničenjem izraza, već njegovim intenziviranjem - boja u Zorićevim djelima funkcioniše kao ključni nosilac emocionalne i semantičke napetosti unutar kompozicije.
Zorićeva umjetnost postavlja pitanja o samoj prirodi slike - da li ona može postojati kao dovršen entitet ili je njena suština upravo u procesu neprekidnog mijenjanja i redefinisanja? U tom smislu, njegove slike ne pripadaju ni statičnom ni narativnom okviru, već su oblikovane unutar dijalektike prisustva i odsustva, materijalnosti i efemernosti, vidljivog i skrivenog. Upravo kroz tu strukturalnu ambivalentnost, Zorićevo slikarstvo izlazi izvan granica tradicionalnog likovnog izraza i ulazi u sferu konceptualnog promišljanja slike kao dinamičkog entiteta u stalnom procesu transformacije.
U ovom smislu, Zorićevo slikarstvo može se dovesti u vezu s filozofijom Artura Šopenhauera, čije se shvatanje umjetnosti temelji na ideji da ona nadilazi empirijsku stvarnost i otkriva dublje zakonitosti postojanja. Prema Šopenhaueru, svijet kakav poznajemo nije objektivna datost, već konstrukcija naše percepcije, pri čemu umjetnost djeluje kao medij kroz koji subjekt privremeno prevazilazi individualnu volju i dotiče univerzalne aspekte egzistencije.
U tom kontekstu, Zorićeve slike ne funkcionišu kao reprezentacija konkretne stvarnosti, već kao vizuelni prostori u kojima materija, tragovi prošlosti i gestualne intervencije formiraju složenu mrežu značenja. Njegova umjetnička praksa oslanja se na proces stalne evolucije slike, što odražava Šopenhauerovu misao o nestabilnosti i prolaznosti fenomenalnog svijeta. U slikarstvu, kao i u filozofiji, postoji težnja ka hvatanju suštine koja izmiče konačnoj spoznaji, ali kroz čin umjetničkog izraza ona biva intuitivno naslućena.
Unutar savremenih teorijskih okvira, ovakva slikarska praksa može se tumačiti kao vizuelna refleksija fenomena memorije, gdje slika ne bilježi prošlost kao stabilan podatak, već kao fluidni entitet u kojem se značenja neprestano preklapaju i mijenjaju. U tom procesu, Zorićeva djela postaju prostori u kojima se sjećanja materijalizuju kroz slikarske geste, dok sama slika ostaje u stalnoj napetosti između postojanja i nestajanja - između onoga što je bilo, onoga što jeste i onoga što tek može postati.
(Autorka je istoričarka i teoretičarka umjetnosti)
Bonus video:
