Krpelji (Ixodes) su paraziti koji se nalaze na listovima i granama grmova, niskog rastinja do visine od jednog metra, pretežno u prizemnom sloju šuma. Najčešće zaraze kod životinja se dešavaju prilikom hranjenja u šumama, a svojim ubodom infekciju mogu prenijeti i na čovjeka.
Za aktivnost krpelja je neophodna povoljna temperatura i vlažnost, pa je ona najveća od ranog proljeća do kasne jeseni, a posebno u junu.
Najveću izloženost bolestima koje prenose krpelji imaju osobe koje profesionalno ili rekreativno često borave u prirodi na područjima prirodnih žarišta krpelja, kao što su šumski radnici, planinari, lovci, izletnici, turisti i dr. Rizik izloženosti zaraznim bolestima koje prenose krpelji može se smanjiti mjerama kao što su: oblačenje adekvatne odjeće i obuće za boravak u prirodi, izbjegavanje odjeće tamnih boja na kojoj se krpelj teže uočava. Savjetuje se primjena repelenata na izloženije djelove tijela i eventualno na odjeću.
Nakon povratka iz prirode potrebno je pažljivo pregledati cijelo tijelo, odnosno provjeriti da li na koži ili odjeći postoji krpelj. Važno je pretražiti djelove tijela s nježnijom kožom kao što su potiljak, vrat, prepone, dojke, pazuh, područje iza koljena, pupak... Kod djece se krpelj često nađe na koži glave.
Ukoliko zaraženi krpelj boravi na koži duže od 24 sata, veća je vjerovatnoća da će prenijeti bolest. To znači da ga je potrebno što prije ukloniti, odnosno, javiti se u najbližu zdravstvenu ustanovu.
Krpelji su prenosnici rikecija, odnosno mogu biti prenosioci izazivača pjegavih groznica, humanih erlihioza, anaplazmoze, rijetko Q-groznice…
Klinički simptomi svih rikecioza u prvih pet dana bolesti su slični a obuhvataju povišenu tjelesnu temperaturu, bolove u mišićima, glavobolju, ponekad mučninu, povraćanje i kašalj dok se kasniji tok bolesti razlikuje od uzročnika do uzročnika. Tako možemo naići na makulozni, makulopapulozni, vezikulozni osip, primarne lezije na mjestu uboda krpelja, pneumonitis, meningoencefalitis, progresivno multiorgansko popuštanje.
Na rikecioze ćemo posumnjati na osnovu epidemioloških podataka koji ukazuju na izloženost vektorima ili životinjama koje su rezervoar bolesti, pri putovanjima u endemske krajeve, na osnovu kliničke slike i laboratorijskih analiza.
Druge bolesti koje se prenose ujedom krpelja su tularemija (zoonoza koja je primarno bolest glodara), babezioza (kod koje se parazit nalazi u eritrocitima)... U SAD-u je najčešći uzročnik humane babezioze protozoa B.microti a u Evropi B.divergens, parazit goveda.
Krpelji prenose virus krpeljskog meningoencefalitisa. Sam virus pripada Flavivirusima, sa daljom podjelom na tri podtipa (evropski, sibirski i dalekoistočni podtip). Virus se prenosi horizontalno između krpelja i sisara, a tokom zime je važan vertikalni prenos kod krpelja (sa jedne generacije na drugu). Blage i tople zime pogoduju preživljavanju krpelja i, na taj način, širenju virusnih infekcija. Većina infekcija ovim virusom prolazi asimptomatski. Sljedeće prema učestalosti je kratkotrajno febrilno stanje, a rijetko nastaje infekcija centralnog nervnog sistema. Osim meningoencefalitisa, infekcija centralnog nervog sistema može se proširiti na kičmenu moždinu i nerve i izazvati paralize. Paralitički oblici bolesti imaju lošu prognozu.
Lajmska bolest
Od bolesti koje prenose krpelji, kod nas je najčešća Lajmska bolest. To je multisistemska inflamatorna bolest koju prenose krpelji, a izaziva je spiroheta Borrelia burgdorferi. Prirodni rezervoar su sitni glodari (miševi), ali i krupniji sisari kao što je jedna vrsta jelena u SAD-u. Bolest je rasprostranjena u mnogim djelovima svijeta.
Lajmska bolest se razvija po stadijumima, odnosno karakteriše se različitim kliničkim manifestacijama u svakom stadijumu. Početak bolesti karakteriše kožna promjena nazvana eritema migrans koja nastaje na mjestu uboda krpelja poslije sedam do deset dana, mada može nastati i poslije perioda od 32 dana.
To je crvenilo kože, prstenastog oblika koje se centrifugalno širi dostižući prečnik i do 15 centimetara. Kasnije se javljaju neurološke, kardiološke i zglobne promjene. Nakon postavljanja dijagnoze na osnovu kliničke slike, epidemioloških podataka i mikrobioloških analiza pristupa se liječenju antibioticima čiji izbor zavisi od stadijuma bolesti i težine kliničke slike.
(Autorka je specijalista infektologije u Kliničkom centru Crne Gore)
Bonus video:
