U crijevne parazite spadaju crijevne nematode (valjkasti crvi), cestode (trakasti crvi) i trematode (metilji), oni mogu uzrokovati razne parazitarne infekcije kod ljudi.
Od valjkastih crva najčešći izazivači bolesti su: Askarijaza, Enterobijaza, Trihurijaza, Strongiloidoza ili Ankilostomijaza.
Askarijaza
Ascaris lumbricoides ili dječija glista najveći je valjkasti crv i najščešći uzročnik crijevnih infekcija kod ljudi. Čovjek se zarazi kada unese hranu ili vodu kontaminiranu jajima ovog parazita. Odrasli crv doseže dužinu i do 40 centimetara.
Infekcija je načešće asimptomatska, a simptomi se mogu javiti pri prolasku larve kroz pluća, a gdje dospijeva preko vena i jetre iz dvanaestopalačnog crijeva. Poslije nekoliko dana boravka u plućima larva migrira preko plućnih kapilara, bronhiola i bronhija u ždrijelo i biva progutana. Po dospijevanju u tanko crijevo razvijaju se odrasle jedinke: mužijak i ženka.
Odrasli crvi u tankom crijevu mogu da prouzrokuju opstrukciju (ileus). Zabilježeni su i slučajevi rupture crijeva s posljedičnim peritonitisom, apendicitisom ili opstruktivnom žuticom usljed ulaska parazita u žučne puteve. Kod djece se često razvija malapsorbcioni sindrom.
U kliničkoj slici moguća je pojava suvog kašlja, bronhospazma, povišene temperature otprilike jedne do dvije sedmice nakon infekcije (put larve kroz pluća). Tada se može dokazati njeno prisustvo u ispljuvku. U trbuhu izazivaju nelagodu, kratkotrajne bolove u vidu grčeva, rijetko proliv. Osobe sa malim brojem parazita gotovo da nemaju tegobe.
Dijagnoza se zasniva na nalasku jaja, odraslog parazita ili larve u stolici. Liječenje se sprovodi antiparazitarnim lijekovima (mebendazol, albendazol) u trajanju od jednog do tri dana.
Enterobijaza
Enterobius vermicularis (mala dječija glista) je sitni končasti crv dužine do jedan centimetar koja nastanjuje debelo crijevo. Infekcijom su najčešće zahvaćena djeca. Ovaj parazit se češće javlja u zemljama sa hladnijom klimom za razliku od ostalih parazita koji se češće javljaju u tropskim krajevima.
U većini slučajeva prolazi bez simptoma, a najčešći simptom je svrabež analne regije najizraženiji noću. Prilikom češanja jaja mogu dospjeti pod nokte a preko zagađene hrane i predmeta infekcija se može prenijeti na osobe iz okoline. Jaja su otporna u spoljnjoj sredini tako da u vešu i posteljini mogu opstati i do dvije nedjelje. Lako se otklanjaju običnim procesom pranja. Dijagnoza se postavlja nalaskom jaja u perianalnom brisu uzetom selotejp trakom. Liječenje se sprovodi mebendazolom ili albendazolom uz ponavljanje kure liječenja nakon 14 dana da bi se spriječila reinfekcija iz zagađene okoline. Treba liječiti sve ukućane, kao i seksualne partnere.
Trihurijaza
Trichuris trichiura je valjaksti crv dužine 3-5 cm, oblika poput biča kojim se hvata za sluznicu uzlaznog dijela debelog crijeva. Nekad može nastaniti i cijelo debelo crijevo.
Čovjek stolicom izbacuje jaja koja u vlažnoj spoljnjoj sredini nakon 2-3 sedmice postaju infektivna. Infekcija nastaje unošenjem zrelih jaja kontaminiranom vodom, hranom ili predmetima. Jaja dospijevaju u tanko crijevo gdje se iz njih oslobađaju larve koje migriraju prema debelom crijevu (cekum) gdje sazrijevaju u odrasle crve. Od infekcije do razvoja odraslog crva potrebno je da prođe do 3 mjeseca. Odrasli crv može da živi i do 5 godina. Infekcija najčešće protiče bez simptoma a teže infekcije se manifestuju gastrointestinalnim tegobama (bolovi u trbuhu, mršavljenje, hronični proliv, anemija, zaostajanje djece u rastu i razvoju). Dijagnoza se postavlja mikroskopskim pregledom stolice u kojoj se vide karakteristična jaja u obliku limuna.
Liječenje se sprovodi mebendazolom ili albendazolom.
Strongiloidoza
Strongiloidoza je Strongiloides stercoralis. Strongiloidoza kod imunokompetentnih osoba obično protiče asimptomatski, a može uzrokovati kožne promjene (pruritični osip različitog izgleda) i gastrointestinalne simptome (bolovi u trbuhu i hronični proliv). Kod osoba oslabljenog imuniteta moguća je potencijalno fatalna diseminovana strongiloidoza pri čemu larve invadiraju razne organe (jetra, pluća, srce, nervni sistem).
Infekcija nastupa penetracijom larve kroz kožu čovjeka, koja zatim dospijeva krvotokom do pluća, a potom preko ždrijela biva progutana u tanko crijevo. Tu sazrijeva do odraslog crva koja nastanjuje dvanaestopalačno crijevo i početak tankog crijeva. Odrasla jedinka luči jaja iz kojih se razvija larva koja putem stolice dospijeva u spoljnju sredinu.
Plućna razvojna faza može se manifestovati kašljem, hemoptizijama, bolovima u grudima i bronhoopstrukcijom. Kožna i plućna faza obično traju 1-2 nedjelje. Dijagnoza se postavlja pregledom stolice u kojoj se nalaze larve, rijetko jaja. Kod diseminovane bolesti larve se mogu naći u raznim tjelesnim tečnostima (ispluvak, bronhoalveolarni lavat, likvor).
Liječenje se sprovodi ivermektinom ili albendazolom.
Ankilostomijaza
Izazivač je Ankylostoma duodenale ili rudarska glista. Uzrokuje hronični gubitak krvi koji dovodi do anemije i proteinske pothranjenosti.
Larva ovog parazita sposobna je da prolazi kroz kožu. Po penetraciji kroz kožu larva dospijeva u venule a zatim putem cirkulacije u pluća gdje probija alveolarne kapilare, zatim preko traheobronhijalnog stabla dospijeva u usnu duplju odakle biva progutana. U tankom crijevu dozrijeva do odraslog parazita i kači se za sluznicu kukicom.
Sazrijeva tokom 6 nedjelja gdje polaže jaja. Pojedini parazit može usisati i do 0.25 militara krvi dnevno te se kod domaćina obavezno razvija hronična anemija.
Prodiranjem kroz kožu larva dovodi do pojave lokalnih tkivnih promjena u vidu svraba, a zbog posljedičnog češanja moguće su bakterijske infekcije. Plućna simptomatologija je rijetka i često protiče bez simptoma.
Gastrointestinalne smetnje su najčešće u vidu bolova u trbuhu, mučnine, povraćanja. Hronična infekcija se u težim oblicima manifestuje simptomima anemije, proteinskom pothranjenošću a kod djece može doći do zaostajanja u rastu.
Dijagnoza se postavlja mikroskopskim pregledom stolice i nalaskom jaja. U krvnoj slici je česta eozinofilija koja se kreće od sedam do 15 odsto, nekada čak do 50 odsto.
Liječenje se sprovodi upotrebom mebendazola u trajanju od tri dana ili albendazola jednokratno.
Pantljičare (Cestode)
Za životni ciklus ovih parazita su neophodna dva domaćina. Odrasli paraziti žive u probavnom traktu stalnog domaćina a njihove larve žive u tkivima prelaznog domaćina. Odrasla pantljičara ima glavu (skoleks), vrat i proglotide. Za čovjeka su najbitnije svinjska (Tenia solium) i goveđa pantljičara (Tenia saginatum) i ehinokokoza.
Ehinokokoza
Najčešće je uzrokovana larvama pseće pantljičare (Echinococcus granulosus). Klinički se manifestuje stvaranjem unilokularnih cista najčešće u jetri i plućima. Mnogo rjeđi oblik je tirolsko-bavarski tip ehinokokoze uzrokovan larvama lisičije pantljičare (Echinococcus multilocularis) koja se karakteriše stvaranjem brojnih cista u jetri i malignim tokom bolesti.
Larva pseće pantljičare ima psa kao definitivnog domaćina i čovjeka kao prelaznog domaćina. Bolesni pas izlučuje jaja stolicom u spoljnju sredinu i tako kontaminira zemljište, hranu i vodu. Čovjek se inficira izlučevinama psa. Kad čovjek unese jaja pseće pantljičare, ona preko vene porte dospijeva do jetre i postepeno se razvija u cistu. Krvotokom može da dospije do pluća, mozga, bubrega, slezine, kostiju. Progresivnim rastom tokom dugo godina ciste mogu da narastu velike, i do 25cm.
Bolest je često javlja u zemljama sa razvijenim stočarstvom, pogotovo odgajanje ovaca (Australija, Afrika, Južna Amerika, zemlje Sredozemnog mora).
Ehinokokoza ima osobine sporo rastućeg tumora, te je bolest dugo asimptomatska. Kasnije simptomi i znaci bolesti zavise od lokalizacije i veličine ciste. Velike ciste u jetri uzrokuju bol ispod desnog rebra, žuticu, mučninu, povraćanje. Može da se javi i alergijska ospa. Komplikacije mogu biti pucanje ciste u trbušnu duplju i posljedični razvoj peritonitisa. Dijagnoza se postavlja radiološkim metodama (ultrazvuk, RTG, CT), serološkim testovima – nalazom antitijela na ehinokokus. Liječenje se sprovodi hirurškim metodama i ekstripacijom ciste. Terapiju albendazolom treba sprovesti prije i poslije operacije.
Tenijaza i cisticerkoza
Tenijaza je crijevna infekcija izazvana odraslim formama goveđe i svinjske pantljičare. Cisticerkoza je infekcija različitih tkiva larvama ovih pantljičara. Odrasli paraziti su dugački oko 2-8 m, a mogu živjeti u tankom crijevu i više od 20 godina.
Čovjek je definitivni, ali i prelazni domaćin T. solium.
Terminalne, gravidne proglotide se odvajaju od odraslog parazita i prelaze u stolicu. U proglotidama se nalaze jaja koja se oslobađaju u spoljnju sredinu i tako kontaminiraju hranu, vodu i zemljište. Nakon unošenja tako zagađene hrane i vode, goveda postaju prelazni domaćin T. saginate a svinje ili čovjek su prelazni domaćini za T. solium. Iz jaja se u prelaznim domaćinima razvijaju embrioni koji prolaze kroz sluznicu crijeva i migriraju cirkulacijom do različitih tkiva uključujući i mišiće u kojima se razvijaju cisticerkusi, male tkivne larve. Čovjek se zarazi tako što jede nedovoljno termički obrađeno meso koje sadrži cisticerkuse i tako dobijaju tenijazu. Unošenje jaja T. solium u organizam čovjeka izaziva cisticerkozu, tkivnu infekciju cisticerkusima koji imaju poseban afinitet za centralni nervni sistem, oči i poprečnoprugaste mišiće. U tkivima cisticerkusi prolaze kroz više stadijuma i na kraju postaju mrtvi, kalcifikovani. Tenijaza je obično asimptomatska infekcija, mada se mogu javiti bolovi u predjelu želuca, povraćanje, proliv, gubitak u tjelesnoj težini.
Cisticerkoza može da ima razne kliničke manifestacije ali se najčešće ispoljava simptomima i znacima afekcije centralnog nervnog sistema i poprečno prugastih mišića. Simptomi cisticerkoze se javljaju tek 4-5 godina nakon infekcije. Neurocisticerkoza je najčešće parazitarno oboljenje nervnog sistema. Može se manifestovati konvulzijama, simptomima i znacima povišenog intrakranijalnog pritiska kao što su glavobolja, povraćanje, vrtoglavica, poremećaj vida, hidrocefalus, hronični meningitis, slikom cerebrovaskularnog udara.
Dijagnoza tenijaze je mikrobiološka detekcija jaja ili proglotida u stolici pacijenta. Dijagnoza cisticerkoze se postavlja na osnovu kliničke slike, radioloških i seroloških ispitivanja. Liječenje se sprovodi antiparazitarnim ljekovima (niklosamid, prazikvantel).
Trematode (metilji)
Od metilja kod naših pacijenata je česta fasciola hepatica ili jetrin metilj. Odrasli metilj živi u žučnim vodovima ovaca, koza i goveda gdje polaže jaja. Jaja kada dospiju u spoljnju sredinu izmetom životinja prolaze razvojni nepolni ciklus u slatkovodnom pužu i izlaze u vidu larvi koje se začaure na vodenim biljkama. Čovjek se zarazi nakon konzumacije bilja koje je kontaminirano larvama. U dvanaestopalačnom crijevu čovjeka iz larvi se oslobađaju ciste koje se nastanjuju u žučnim vodovima i iz njih nastaju odrasli metilji. Oni mogu da žive u žučnim putevima čovjeka i do 10 godina.
Akutna bolest se manifestuje bolom u trbuhu, povišenom temperaturom, gubitkom tjelesne mase i urtikarijom. Dolazi do uvećanja jetre, žutice, razvoja anemije i porasta jetrinih enzima. Nastaje kao posljedica migracije larvi kroz parenhim jetre.
Ove tegobe mogu trajati od nekoliko nedjelja do nekoliko mjeseci. Nakon toga slijedi hronična faza bolesti koja je obično asimptomatska. Nalaze se često anemija i porast eozinofila u krvnoj slici. Kao posljedica opstrukcije žučnih puteva mogu se razviti holecistitis ili holangitis, kao i pankreatitis. Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničke slike, rendgenoloških pregleda. Definitivna dijagnoza se postavlja nalazom jaja u stolici. Liječenje se sprovodi triklabendazolom u jednoj dozi.
Autorka je specijalista-infektolog Kliničkom centru Crne Gore
Bonus video:
