Nikšić, Bijelo Polje, Pljevlja i Podgorica trenutno su među crnogorskim gradovima u kojima je vazduh najzagađeniji, a prednjače Pljevlja u kojima je više od 100 dana tokom 2022. godine količina štetnih čestica u vazduhu bila viša od dozvoljene.
Međutim, zagađenje vazduha je i globalni problem koji utiče na skraćenje očekivanog životnog vijeka stanovništva, pa je tako prije nekoliko godina objavljeno da zbog posljedica zagađenja vazduha prijevremeno umre više od 13.000 ljudi.
Zagađen vazduh ne utiče samo na povećanje smrtnosti od hroničnih bolesti pluća, plućnog kancera i respiratornih infekcija, već i od hroničnih bolesti srca, ali i moždanog udara. Posebno opasne za zdravlje ljudi su "nevidljive ubice" - PM2.5 i PM10 čestice koje mogu sadržati opasne i otrovne metale. Manje PM2.5 čestice opasnije su jer mogu da uđu u krvotok.
Ljudi tokom velikog zagađenja vazduha treba da izbjegavaju sve fizičke aktivnosti napolju kao što je trčanje ili vježbanje, kao i da u tim časovima ne provode previše vremena napolju, posebno oni koji pripadaju osjetljivim grupama kao što su stari i djeca.Ukoliko ste primorani da boravite napolju u danima prekomjernog zagađenja vazduha trebalo bi da koristite zaštitu poput maski sa filterom, a unutrašnjost prostora možete očistiti pročišćivačima.
Informišite se
Prvi i najbitniji korak jeste da pratite kvalitet vazduha u svom mjestu. Jedna od najpopularnijih aplikacija za to je Air Visual,a uvid u situaciju pružiće vam i sajt Agencije za zaštitu životne sredine.
Kada vazduh na oko posivi, na platformama za praćenje njegovog kvaliteta pojavljuju se crvena i ljubičasta boja koje odgovaraju zagađenom i veoma zagađenom vazduhu. Tada je posebno značajno da budete na oprezu i primijenite mjere zaštite.
Ne vježbajte na otvorenom
Kada ste aktivni, udišete znatno veće količine vazduha. Pri mirovanju i laganim aktivnostima dovoljno vam je oko 15 udaha u minuti, dok se pri vježbanju taj broj povećava na između 40 i 60 u minuti. Samim tim, u vaše disajne puteve dolaze veće količine zagađenog vazduha. Nedovoljni unos vode i stres samo pogoršavaju stanje.
Uzmite to u obzir pri planiranju svojih treninga - vjerovatno je bolje da na otvorenom vježbate van saobraćajnog špica, kao i da se udaljite od prometnih puteva s obzirom na izduvne gasove. Naravno, idealno bi bilo da se odlučite za teretanu ili zatvorenu halu kada god primijetite da je aerozagađenje visoko.
Držite unutrašnje zagađenje vazduha pod kontrolom
Pored spoljnih polutanata, u vašem domu prisutni su i drugi faktori koji narušavaju kvalitet vazduha poput vlage, grinja i dima od cigareta. Iz tog razloga bitno je da spriječite ili neutrališete vlagu, redovno usisavate, mijenjate posteljinu i održavate prostor urednim, kao i da nikada ne pušite unutra.
S obzirom na to da i gasovi koji se oslobađaju pri kuvanju negativno utiču na vazduh, ako ste u mogućnosti - bilo bi poželjno da koristite aspirator. Ogromna prijetnja po vaše zdravlje jesu i šporeti na drva koji, prema procjenama naučnika iz Šefilda, utrostručuju zagađenje vazduha. Sa tim na umu, u slučaju da se grijete ovako, valjalo bi da razmotrite prelazak na zdravije, održivije i ekološki prihvatljivije alternative.
Ne otvarajte prozore
Mada i naši domovi mogu imati različite izvore zagađenja vazduha, jedna studija iz 2016. upućuje na to da između 10 i 100 odsto unutrašnjeg zagađenja vazduha zapravo potiče iz spoljašnje sredine. Zagađen vazduh u vaša četiri zida dospijeva kroz otvorene prozore i vrata - ali i kroz npr. raznorazne pukotine. Stoga, ma koliko vam provjetravanje djelovalo kao načelno dobra ideja, ukoliko aplikacije pokazuju crvene i ljubičaste boje vazduha, možda bi bilo bolje da zadržite dodatne PM čestice van svog domaćinstva.
Biljke, svijeće i aktivni ugalj kao prirodni prečišćivači
Prečišćavanje vazduha u svom domaćinstvu možete postići najprije ozelenjavanjem prostorija - biljke kao što su drvo novca i aloe vera uklanjaju određene polutante.
Svijeće od pčelinjeg voska takođe predstavljaju apsorbere prašine, polena, toksina i neprijatnih mirisa, kao i vlage, te se savjetuju osobama koje se bore sa alergijama ili astmom.
Aktivni ugalj nalazi se među sastojcima maski za lice i pasti za zube - ali je takođe prisutan u proizvodnji filtera za vazduh. Iskoristite njegova blagodetna svojstva i napravite nekoliko malih prečišćivača za svoj dom: samo uspite nekoliko kašika aktivnog uglja u pepeljare ili činije koje ćete rasporediti po sobama. Pronaći ćete ga u prodavnicama zdrave hrane i pet centrima. Svi ovi načini prečišćavanja vazduha paralelno neutrališu neprijatne mirise, pa vam neće biti potrebna raznovrsna hemija poput sprejeva koju možda upotrebljavate za te svrhe.
Štedite energiju i krećite se održivije
Sagorijevanje uglja je najveći pojedinačni izvor zagađenja vazduha na Zapadnom Balkanu. Uprkos tome što je prelazak na obnovljive izvore zadatak vlasti, ne treba da izgubimo iz vida da tu pretežno prljavu struju trenutno trošimo mi, te da smanjenjem svoje potrošnje redukujemo i problem aerozagađenja - doduše, u veoma ograničenoj mjeri. Zdravija opcija, koja pomaže i smanjenju emisija, jeste da trošimo što manje takve energije.
Slično važi i za transport: ostavljajte svoj automobil na dizel ili benzin u garaži što češće, a radije se krećite pješke, javnim prevozom ili biciklom. Zdravstvene koristi su dvostruke: za vas same, ali i za životnu sredinu.
Razmislite o kupovini prečišćivača
Prečišćivači vazduha su svakako velika investicija ali je ona iz perspektive vašeg zdravlja i te kako isplativa. Međutim, ako niste spremni da izdvojite toliko veliki novac za tako nešto, na internetu možete pronaći i instrukcije kako da sami napravite prečišćivač vazduha pomoću ventilatora i HEPA filtera, dosta jeftinije.
Da li maske pomažu pri zaštiti od aerozagađenja?
Tokom pandemije smo se navikli na maske na licu, ali smo jedva čekali da ih se oslobodimo. Ipak, sada potencijalno imamo novi razlog da ih nosimo - aerozagađenje. Ranije smo viđali stanovnike Azije kako sa istim povodom nose maske, no da li je to opravdano sredstvo zaštite?
Prošlogodišnje istraživanje Univerziteta u Koloradu pokazalo je da su maske efikasno sredstvo zaštite od zagađenja vazduha, pa čak i u ekstremnim situacijama kao što su šumski požari. Ali ne bilo koje! N95 maske demonstrirale su mnogo veći stepen zaštite u odnosu na pamučne, sintetičke i hirurške.
U uslovima urbanog aerozagađenja, naučnici su proračunali da je njihov zaštitni faktor između četiri i devet puta viši u poređenju sa “konkurencijom”. Na kraju, pridružite se borbi za čist vazduh, pa učestvujte i sami u apelima na nadležne organe da se posvete rješavanju ovog ozbiljnog problema.
Savjeti, preporuke, teme o zdravlju, čekaju vas u četvrtak, 5. januara, u novom broju dodatka Zdravlje, koji dobijate besplatno uz štampano izdanje Vijesti.
Bonus video:
