Azot je element u izobilju u Zemljinoj atmosferi. Čini nebo plavim, čini osnovu proteina u našim tijelima i pomaže da zemlja bude plodna. Međutim, višak azota u životnoj sredini u reaktivnom obliku – koji dolazi od upotrebe sintetičkih đubriva, ispuštanja otpadnih voda ili sagorijevanja fosilnih goriva – predstavlja opasnost, zagađujući zemljište, vodu i vazduh.
Posljedično, pogoršava klimatske promjene i uništava ozonski omotač, koji je konačno počeo da se oporavlja. Stručnjaci kažu da je efikasnije korišćenje elementa u proizvodnji hrane ključno za smanjenje viška azota koji se oslobađa u životnu sredinu.
Izvještaj o granicama Programa Ujedinjenih nacija za životnu sredinu (UNEP) 2018-2019 nazvao je zagađenje azotom jednim od najvažnijih problema zagađenja sa kojima se čovječanstvo suočava, piše N1.
"Azot je primarni hranljivi sastojak neophodan za opstanak svih živih organizama na Zemlji. Ali svijet treba da se probudi za pitanja otpada azota i mogućnosti da preduzmemo zajedničke akcije za njegovu održivu upotrebu“, rekla je Leticija Karvaljo, glavna koordinatorka Ogranka za morske i slatkovodne vode u UNEP-u. Ona navodi četiri glavna razloga zašto čovječanstvo treba da ograniči zagađenje azotom.
Najuticajni pokretač smanjenja biodiverziteta
Kada dostupnost azotnih jedinjenja premašuje potrošnju biljaka, višak azota dospijeva u životnu sredinu, često se filtrira u vodene ekosisteme. Jednom kad je tamo, može izazvati brz porast toksičnih algi, pojavu poznatu kao cvjetanje algi, koje iscrpljuju kiseonik u vodi i mogu stvoriti obalne mrtve zone koje utiču na podvodni život.
Zagađenje azotom je najuticajniji globalni pokretač smanjenja biodiverziteta izazvanog ljudskim djelovanjem nakon uništavanja staništa i emisije gasova staklene bašte. Značajan globalni sporazum o zaštiti biodiverziteta iz decembru 2022. godine, uključuje ciljeve za smanjenje zagađenja iz svih izvora kako do 2030. godine zagađivači ne bi bili štetni po život i ekosisteme.
Ostaje u atmosferi 100 godina
Kada je azot u svom aktivnom obliku, kao što je u đubrivu u zemljištu se odvijaju mikrobne reakcije koje oslobađaju azot-oksid. Ovaj gas je 300 puta jači u zagrijavanju atmosfere od ugljen-dioksida. Takođe ostaje aktivan u atmosferi više od 100 godina. Cvjetanje algi u jezerima i vodenim putevima, često uzrokovano oticanjem đubriva, takođe emituje gasove staklene bašte.
Drugo pitanje su emisije amonijaka u poljoprivredi. Ovo je gasoviti oblik azota, koji se emituje u atmosferu od smještaja, skladištenja i rasprostiranja životinjskog đubriva kao i rasipanja sintetičkog đubriva. Iako amonijak nije gas staklene bašte, kada se ispusti u vazduh, on djeluje kao osnova za emisije azot-oksida, snažnog gasa staklene bašte.
Može izazvati rak
Voda koja sadrži povišene nivoe nitrata – oblika azota koji je rezultat životinjskog otpada, raspadanja biljaka i oticanja đubriva – povećava rizik od razvoja methemoglobinemije kod novorođenčadi, koja se obično naziva „sindrom plave bebe“, koja može biti fatalna.
Visok nivo nitrata u vodi za piće takođe može povećati rizik od raka kod odraslih. Emisije amonijaka, kao i doprinos klimatskim promjenama, predstavljaju važan pokretač zagađenja finim česticama, smanjujući kvalitet vazduha i povećavajući štetne efekte na zdravlje ljudi.
Otpad azota opterećuje ekonomiju
Prema UNEP-ovom Izvještaju o granicama za 2018-2019, azot košta globalnu ekonomiju između 340 milijardi američkih dolara i 3,4 triliona dolara godišnje kada se uzme u obzir njegov uticaj na ljudsko zdravlje i ekosisteme. Većina ciljeva održivog razvoja UN-a, plan čovječanstva za bolju budućnost, povezana je sa održivim upravljanjem azotom. Stručnjaci kažu da je efikasnije korišćenje elementa u proizvodnji hrane ključno za smanjenje viška azota koji se oslobađa u životnu sredinu.
Napredak postoji
Napredak se ostvaruje. Prošle godine, na nastavljenoj petoj sjednici Skupštine Ujedinjenih nacija za životnu sredinu, vlade su usvojile rezoluciju o održivom upravljanju azotom. Dok je prva UNEA rezolucija o održivom upravljanju azotom usvojena na UNEA4 u martu 2019. godine, postavila teren za hitan rad na azotu, ova druga rezolucija je važna jer uključuje i ambiciju da se „značajno smanji gubitak azota na globalnom nivou“ kao i vremenski okvir „do 2030. i dalje“.
Bonus video:
