Bolesti štitne žlijezde mogu pogoditi bilo koga - žene, muškarce, djecu, tinejdžere i starije osobe.
Mogu biti prisutne i na samom rođenju, tipično hipotireoza, a većinom se razvijaju tokom života, naročito kod žena u postmenstrualnom periodu.
Ipak, žene imaju oko pet do osam puta veću vjerovatnoću da će razviti oboljenje štitne žlijezde, u odnosu na muškarce.
Prof. dr Artur Bjelica, specijalista ginekolog - akušer i supspecijalista endokrinologije pojašnjava da u bolesti štitne žlijezde označavaju sva zdravstvena stanja koja sprečavaju štitnu žlijezdu da proizvodi odgovarajuću količinu hormona.
Bjelica kaže da su faktori rizika za razvoj oboljenja štitne žlijezde porodična istorija te bolesti, neka stanja i oboljenja kao što su perniciozna anemija, dijabetes tipa 1, primarna insuficijencija nadbubrežne žlijezde, lupus, reumatoidni artritis, Sjogrenov sindrom. Tarnerov sindrom. U faktore rizika, tvrdi Bjelica, spada i uzimanje ljekova sa visokim sadržajem joda, ali i životno doba preko 60 godina, posebno kod žena.
”Dva su glavna tipa poremećaja rada štitne žlijezde - hiperfunkcija i hipofunkcija. Kada štitna žlijezda proizvodi previše hormona, govorimo o hipertireozi. Sa druge strane, štitna žlijezda može proizvoditi premalo hormona žlijezde što nazivano hipotireozom”, ističe on.
Kako nastaje hipotireoza
Bjelica pojašnjava da ima više stanja koja dovode do hipotireoze. To su tiroiditis, odnosno zapaljensko stanje štitne žlijezde, Hašimotov tiroiditis - autoimuna, vrlo česta i bezbolna bolest, postpartalni tiroiditis koji se javlja kod pet do devet odsto žena nakon porođaja i prolaznog je karaktera, ali i nedostatak joda - problem koji pogađa nekoliko miliona ljudi širom svijeta.
Bjelica pojašnjava da do hipotireoze može da dovede i hipofunkcija štitne žlijezde od rođenja, koja se javlja u oko 1 od 4.000 novorođenčadi.
”Ako se ne liječi, dijete bi moglo imati i fizičke i mentalne probleme. Novorođenčad se u bolnici podvrgavaju skrining testu krvi kako bi se provjerila funkcija štitne žlijezde”, pojašnjava on.
Bjelica kaže da simptomi nedovoljne aktivnosti štitne žlijezde (hipotireoze) mogu uključivati osjećaj umora, sklonost gojaznosti, zaboravnost, učestale i obilne menstruacije, suvu i grubu kožu i kosu, promuklost, kao i netoleranciju na niske temperature.
Simptomi i uzroci hipertireoze
Različita stanja i bolesti mogu da dovedu do hipertireoze, odnosno toga na naša štitna žlijezda proizvodi previše hormona.
Bjelica kaže da su uzročnici hipertireoze Grejvsova bolest (cijela štitna žlijezda je previše aktivna i proizvodi višak hormona, često se naziva difuzna toksična struma - uvećana štitna žlijezda), tiroiditis, odnosno zapaljensko stanje štitne žlijezde, čvorovi, višak joda.
”Hipertireoza može biti uzrokovana čvorovima koji su prekomjerno aktivni u štitnoj žlijezdi. Jedan čvor se naziva toksični autonomno funkcionalni tiroidni čvor, dok se žlijezda sa nekoliko čvorova naziva toksična multi-nodularna struma. Kod viška joda, štitna žlijezda proizvodi više tiroidnih hormona nego što joj je potrebno”, objašnjava ljekar.
Bjelica ističe da simptomi prekomjerno aktivne štitne žlijezde mogu uključivati anksioznost, razdražljivost i nervozu, gubitak težine, problem sa spavanjem, slabost mišića, poremećaj menstrualnog ciklusa, osjećaj osjetljivosti na toplotu, problem sa vidom ili iritacije oka.
Problemi sa štitnom vide se iz analize krvi
"Ponekad je teško dijagnostikovati bolest štitne žlijezde jer se simptomi lako pomiješaju sa simptomima drugih stanja. Na sreću, postoje testovi koji mogu pomoći da se utvrdi da li su simptomi uzrokovani problemom sa štitnom žlijezdom. Ovi testovi uključuju pregled, analizu krvi, ultrazvučni pregled i scintigrafiju”, pojašnjava Bjelica.
On tvrdi da je jedan od najpreciznijih načina da se dijagnostikuje problem sa štitnom žlijezdom analiza krvi.
”Testovi krvi štitne žlijezde se koriste da bi se utvrdilo da li vaša štitna žlijezda pravilno funkcioniše mjerenjem količine tiroidnih hormona u krvi. Specifični testovi krvi koji će biti urađeni za testiranje vaše štitne žlijezde mogu uključivati: tireostimulišući hormon (TSH) koji se proizvodi u hipofizi i reguliše ravnotežu tiroidnih hormona u organizmu. Normalni opseg TSH za odraslu osobu je 0,40 - 4,50 mIU/mL; zatim hormone štitne žlijezde - tiroksin (T4): normalni opseg T4 za odraslu osobu je 5,0 - 11,0 ug/dL; FT4: slobodni T4 ili slobodni tiroksin je metoda mjerenja T4 koja eliminiše efekat proteina koji prirodno vezuju T4 čime se omogćuje precizna dijagnostika. Normalni opseg FT4 za odraslu osobu je 0,9 - 1,7 ng/dL; trijodotironin (T3). Normalni opseg T3 je 100 - 200 ng/dL,; FT3: Slobodni T3 ili slobodni trijodtironin je metoda mjerenja T3 koja eliminiše efekat proteina koji prirodno vezuju T3. Normalni opseg FT3 je 2,3 - 4,1 pg/mL”, objašnjava Bjelica.
Kaže da ovi testovi sami po sebi nemaju za cilj da dijagnostikuju specifičnu bolest štitne žlijezde već procjenu funkcije čime se usmjerava dalja dijagnostika.
Antitijela pomažu u dijagnostici bolesti
Bjelica pojašnjava da se iz krvi mogu uraditi i antitijela na štitnu žlijezdu, a ti testovi pomažu u identifikaciji različitih tipova autoimunih stanja štitne žlijezde.
”Uobičajeni testovi na tiroidna antitijela uključuju mikrozomalna antitijela (takođe poznata kao antitijela na tiroidnu peroksidazu ili TPO antitela), antitijela na tireoglobulin (poznata i kao TG antitijela) i antitijela na receptore štitne žlijezde (uključujući imunoglobuline koji stimulišu štitastu žlijezdu - TSI i imunoglobuline koji blokiraju štitastu žlijezdu –TBI”.
Bjelica kaže da se analizom krvi može izmjeriti i nivo kalcitonina, a taj test se koristi za dijagnozu hiperplazije C-ćelija i medularnog karcinoma štitne žlezde. Takođe, analizira se i nivo tireoglobulina, za dijagnozu tiroiditisa, odnosno upale štitne žlijezde i za praćenje liječenja karcinoma štitne žlijezde.
Hladni i topli čvorovi u štitnoj žlijezdi
Ultrazvučni pregled omogućava vašem ljekaru da pogleda vašu štitnu žlijezdu da provjeri da li ima povećanu veličinu, oblik ili izrasline (čvorove), kaže Bjelica.
Dijagnostika oboljenja štitne žlijezde nekada obuhvata i scintigrafiju, vrstu snimanja iz domena nuklearne medicine.
”Pregled podrazumijeva uzimanje radioaktivnog izotopa joda na osnovu kojeg se dobijaju informacije o strukturi i funkciji štitne žlijezde. Normalno se dobija slika žlijezde u njenom karakterističnom obliku leptira. Ako dio žlijezde iz nekog razloga vezuje intenzivnije ili slabije radiojod, ova promjena u vezivanju će se zabilježiti kao intenzivnije ili slabije nakupljanje od okolnog tkiva”, pojašnjava ljekar.
On kaže da dio tkiva žlijezde koji slabije vezuje radiojod ili ga uopšte ne vezuje naziva se “hladan” čvor.
”Najčešći razlog za pojavu hladnog čvora je cista u žlijezdi - šupljina ispunjena tečnošću u kojoj se jod ne koncentriše. Često je i Hašimoto tiroiditis uzrok neravnomjernom vezivanju radiojoda. Ipak, najveći značaj i najveću pažnju privlače tkivni nodusi, grupe ćelija koje su izgubile sposobnost da akumulišu jod i na scintigramu se prikazuju kao afunkcijski (nefunkcijski), hladan čvor. Ovakav čvor uvijek treba ispitati sa najvećom mogućom preciznošću jer u njemu može da se krije i rak štitne žlijezde”, upozorava ljekar.
On ističe da čvor koji se napipa pri pregledu ali vezuje jod kao i okolno normalno tkivo naziva se “topli” čvor”.
”Funkcijski čvorovi su rjeđe maligni. Iako scintisken pomaže u procjeni opasnosti od maligniteta, ponekad je potrebno sprovesti i aspiraciju tankom iglom. Kombinacija scintigrafije, ultrazvuka i aspiracije sa dovoljno pouzdanja može da ocijeni prirodu čvora štitne žlijezde kako bi se izbjegla s jedne strane opasnost od nedijagnostikovanja maligniteta štitne žlijezde, a sa druge nepotrebna hirurška intervencija”, poručuje Bjelica.
Samo mali broj čvorova su karcinomi
Ljekar kaže da čvorovi na štitnoj žlijezdi obično ne izazivaju simptome ili nije potrebno liječenje, osim kada zbog veličine otežavaju disanje ili gutanje. Samo mali broj čvorova na štitnoj žlijezdi se dijagnostikuje kao rak, tvrdi on.
Bjelica naglašava da postoje različite vrste raka štitne žlijezde.
”Faktori rizika za rak štitne žlijezde uključuju sljedeće: uzrast između 25 i 65 godina, ženski pol, izloženost zračenju glave i vrata, gušavost (uvećana štitna žlijezda), porodična istorija bolesti štitne žlijezde ili raka štitne žlijezde”, upozorava dr Bjelica.
Kako se liječi bolest štitne žlijezde?
Bjelica kaže da je cilj da se nivo hormona štitne žlijezde vrati u normalu, a to se može uraditi na različite načine i svaki posebni tretman će zavisiti od uzroka stanja štitne žlijezde.
Ljekar pojašnjava da opcije liječenja hipertireoza mogu uključivati:
- Ljekove za smanjenje rada štitne žlijezde (metimazol i propiltioracil)
- Primjenu radioaktivnog joda u cilju destrukcije određenog dijela ćelija štitne žlijezde
- Primjenu ljekova iz grupe beta blokatora - Ovi ljekovi ne mijenjaju količinu hormona u tijelu, ali pomažu u tretiranju simptoma
- Operativni tretman
Bjelica kaže da su kod hipotireoze glavna opcija liječenja ljekovi za nadoknadu hormona štitne žlijezde. Najčešće se koristi levotiroksin.
Postoji i nekoliko preporuka ljekara za zdravije funkcionisanje štitne žlijezde:
- Prestanak pušenja
- Manji unos soje
- Primjena okovratnika za štitnu žlijezdu tokom rendgenskih pregleda.
- Korišćenje suplemenata selena
Ishrana za zdraviju štitnu žlijezdu
Ne postoje specifične namirnice koji bi bile od posebne pomoći u liječenju poremećaja štitne žlijezde. Ljekar kaže da je važno jesti pravu, raznovrsnu hranu u ispravnim razmjerama i da se treba držati opštih pravila za zdravu ishranu:
- najmanje 5 porcija različitog voća i povrća svakog dana
- baziranje obroka na hrani sa visokim sadržajem vlakana kao što su krompir, hleb, pirinač ili tjestenina
- mlijeko ili mliječne alternative
- korišćenje namirnica kao što su pasulj, mahunarke, riba, jaja, meso
- upotreba nezasićenih ulja i namaza u malim količinama
- unos tečnosti (najmanje 6 do 8 čaša dnevno)
Više o temama važnim za zdravlje cijele porodice čitajte u novom broju dodatka Zdravlje koji vam besplatno poklanjamo u četvrtak 30. marta, uz novinu Vijesti.
Bonus video:
