Meksiko siti 1968 - nadmorska visina, rekordi i kontroverze

Na do tada nezabilježenoj nadmorskoj visini - 2.277 metara, srednjoamerički megalopolis Meksiko siti organizovao je 19. Olimpijske igre, prethodno dobivši domaćinstvo u konkurenciji Buenos Ajresa, Detroita i Liona.

“Planinska” ljetnja Olimpijada je zbog razrijeđenog vazduha i male koncentracije kiseonika, teško pala većini sportista, ali su, s druge strane, takvi uslovi nekima pogodovali i pomogli im da ostvare vhunske rezultate. Naročito u atletici, u disciplinama “kroz vazduh” - skoku udalj, skoku uvis i skoku s motkom. Takođe i u sprinterskim disciplinama. Svjetski rekord u skoku udalj Amerikanca Boba Bimona, ostvaren upravo u Meksiko sitiju (8,90 metara) bio je toliko impresivan da je za čak 55 centimetara bio bolji od prethodnog rekorda, sovjetskog atletičara Igora Ter-Ovanesjana, ostvaren godinu ranije u istom gradu. Bimonovo dostignuće je čak 23 godine ostalo na snazi, sve dok 1991. godine na Svjetskom prvenstvu u Tokiju Majk Pauel nije postavio novi, i danas aktuelni svjetski rekord (8,95).

Na Olimpijskim igrama u Meksiku prvi put su učestvovali takmičari iz trocifrenog broja zemlja (112), oboreni su još neki svjetski rekordi, ali je centralna tema, ipak, bio užasni događaj koji se dogodio 10 dana prije početka smotre - čuveni Tlatelolko masakr.

Meksički studenti su tokom čitave 1968. godine protestovali protiv vlade, tražeći da se uvede demokratija. Organizaciju Igara pokušali su da iskoriste da bi skrenuli pažnju na svoje probleme.

U zemlji u kojoj je tada vladala prava diktatura, akademski građani su imali pet zahtjeva - da se ponište članovi krivičnog zakona kojim su zabranjivani javni skupovi (ako se na jednom mjestu skupi troje ili više ljudi, policija je imala pravo da ih uhapsi), da se raspuste “granadoresi” (specijalne policijske snage), da na slobodu izađu politički zatvorenici, da šef policije i njegov zamjenik dobiju otkaze, kao i da budu kažnjeni zvaničnici za krvoproliće koje je vladalo u zemlji.

Svi mediji su iz dana u dan pratili proteste, a onda je predsjednik Gustavo Dijas Ordas naredio razbijanje demonstracija, ne pitajući za posljedice.

Tog 2. oktobra, 10 dana prije početka Igara, oko pet hiljada studenata i radnika stiglo je na Plaza de las Tres Culturas (Trg tri kulture), uzvikujući: “Ne želimo Olimpijske igre, želimo revoluciju”. Nažalost, nijesu mogli ni da naslute šta ih čeka.

Kada su svi demonstranti skupili na trgu u Tlatelolku, kvartu Meksiko sitija, pripadnici policije i vojske su bez ikakve najave počeli da pucaju na njih. Epilog je bio tragičan - likvidirano je između 200 i 300 nenaoružanih civila (mada je vlada saopštila da je poginulo samo četvoro, a ranjeno 20 ljudi, a demonstranti govorili da je bilo više hiljada mrtvih) u masakru kakav je ponovljen samo 1989. na Trgu Tjenanmen u Pekingu.

Međunarodni olimpijski komitet je odmah nakon masakra u Tletalolku sazvao hitan sastanak. Neki delegati su čak predlagali da se Igre otkažu, ali se od toga odustalo. Šta više, OI u Meksiku je otvorio niko drugi do Dijas Ordas.

U prilično mučnoj atmosferi krenula su sportska nadmetanja, a prvi put u istoriji olimpizma uvedena je doping kontrola. “Pala” je i prva žrtva dopinga, a neslavna čast da postane prvi sportista ikada koji je diskvalifikovan zbog korišćenja nedozvoljenih sredstava pripala je švedskom petobojcu Hans-Gunaru Liljenvalu. On je bio pozitivan na alkohol, koji nije pio da bi poboljšao mogućnosti, već da bi se zabavio...

Igre na kojima su prvi put odvojeno nastupili sportisti iz SR Njemačke (Zapadne) i DR Njemačke (Istočne), obilježilo je još kontroverznih događaja, posebno prilikom prilikom dodjele medalja.

Afroamerikanci Tomas Smit i Džon Karlos, koji su bili prvi i treći u atletskoj trci na 200 metara, prilikom intoniranja američke himne su podigli pesnice na kojima su imali crne rukavice, što je bio simbol boraca za prava crnaca u SAD. Njihov sunarodnik Ejveri Brandidž, koji je u tom trenutku bio predsjednik MOK-a, izdejstvovao je da odmah budu izbačeni iz tima i zabranio im je nastupe na narednim Igrama.

SFR Jugoslavija je imala odličan skor u Meksiko sitiju, najbolji do tada - osvojene su po tri zlatne i srebrne medalje, kao i dvije bronzane.

Na tron su se, napokon, nakon tri srebra, popeli vaterpolisti - Mirko Sandić, Ozren Bonačić, Đorđe Perišić i drugovi, predvođeni selektorom Aleksandrom Sajfertom, do pehara su stigli pobjedama nad Mađarima u polufinalu (8:6) i Sovjetima nakon produžetaka (13:11) u finalu.

Gimnastičar Miroslav Cerar je odbranio krunu na konju sa hvataljkama, a plivačica Đurđica Bjedov je osvojila zlato na 100, a srebro na 200 metara prsno.

U finalu košarkaškog turnira generacija Radivoja Koraća i Krešimira Ćosića poražena je od neprikosnovenih Amerikanaca (65:50), a u završnom meču je poklekao i Stevan Harvat u rvanju grčko-rimskim stilom. Njegov kolega iz reprezentacije Branislav Šimić i bokser Zvonimir Vujin bili su treći.

U atletici, zlatna medalja u skoku uvis je pripala Ričardu Fosberiju. Američki atletičar bi se utopio u moru olimpijskih šampiona za koje sada niko ne zna da do trona nije došao na, do tada, neviđeni način - prvo je leđima prelazio preko ljestvice, pa tek onda nogama, kao što se to sada radi.

I danas se taj način preskakanja danas zove Fosberijev stil. Do tada su atletičari preskakali sa nogama naprijed, koristeći tzv. makazice.

Najviše medalja u Meksiko sitiju osvojila je čehoslovačka gimnastičarka Vera Časlavska (četiri zlatne i dvije srebrne), a atletska takmičenja, pored Bimona, obilježio je i njegov zemljak Al Erter kome je pošlo za rukom da ostvari četvrtu uzastopnu pobjedu u bacanju diska.

Američki sprinteri Džim Hajnes i Li Evans su oborili rekorde na 100, odnosno 400 metara, s vremenima koja su dugo godina ostala nenadmašena.

Debi Majer iz SAD dominirala je plivalištem sa tri zlatne madalje osvojene na 200, 400 i 800 metara slobodnim stilom, a da se ne pamte samo pobednici dokaz je Džon Stefan Akvari iz Tanzanije koji je maratonsku trku, iako posljednji, ipak završio usprkos iščašenju koljena.

Demonstracioni sportovi koji su se našli na programu na predlog domaćina Igara bili su pelota i tenis, koji je tek 1988. u Seulu stekao status olimpijskog sporta.

Najviše uspjeha u Meksiko Sitiju ponovo su imali sportisti SAD koji su osvojili 107 medalja (45-28-34). Sovjetski Savez je bio drugi sa 91 medaljom (29-32-30), dok je treće mjesto pripalo Japanu 25 (11 - 7 - 7).